Muhammad al-xorazmiy nomidagi tоshkеnt aхbоrоt tехnоlоgiyalari univеrsitеti urganch filiali
Download 0.87 Mb. Pdf ko'rish
|
axborot kommunikatsiya texnologiyalarning izohli lugatini yaratish
- Bu sahifa navigatsiya:
- «Elektron hukumat» - xalq bilan muloqotning zamonaviy mexanizmi
- Reyting mas`uliyatga undaydi
|
1991 − Toshkent teleminorasi jahonning buyuk minoralari federatsiyasiga kiritildi va 9 o‘rinda qayd etildi. − O‘zbekiston mintaqaviy aloqa xamdo‘stligi RSSga a’zo bo‘ldi. − «Uzdunrobita» QK tashkil etildi.
− O‘zbekistonda uyali aloqa standarti (NMT 450) qabul qilindi. − O‘zbekistonda uyali aloqa vositasida ilk qo‘ng‘iroq amalga oshirildi. − «O‘zbektelekom» va «O‘zbekiston pochtasi» konsernlari tashkil etildi. − Markaziy Osiyoda birinchi efir kabel televideniye kompaniyasi – «Kamalak-TV» QK tashkil etildi. − O‘zbekistonda ilk bor SONET elektron savdolar tarmog‘iga ulanildi. − O‘zR Fan va texnika davlat komiteti qoshida axborotlashtirish bosh boshqarmasi tashkil etildi. − «Aloqa to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. − Shaharlararo va xalqaro aloqa tarmoqlarini boshqarish markazi tashkil etildi.
− O‘zbekiston Xalqaro Elektr Aloqa Ittifoqiga a’zo bo‘ldi. − Aloqa vazirligi huzurida Ilmiy-tadqiqot markazi tashkil bo‘lgan. − Oktyabr oyidan O‘zbekiston aholisini birinchi marta dunyoning hamma mamlakatlariga bevosita chiqishini ta’minlagan shaharlararo va xalqaro yo‘ldosh aloqa stansiyasi muntazam ishlatila boshlandi.
− Trans-Osiyo-Yevropa optik tolali aloqa tarmog‘i loyihasi bo‘yicha ishlar boshlandi. − Uyali aloqa abonentlari soni 224 taga yetdi. − O‘zbekistonda ilk bor FidoNet (matn shaklidagi xabarlar uzatish) global tarmog‘iga ulanildi.
− O‘zbekistonda ilk bor Relcom elektron pochta tizimi ishlatila boshlandi. − «Kompyuter Aziya 93» – birinchi xalqaro axborot texnologiyalari ko‘rgazmasi o‘tkazildi. − «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. 1994 − Uyali aloqa abonentlari soni 823 taga yetdi. − «EHM uchun yaratilgan dasturlar va ma’lumot bazalarining huquqiy himoyasi to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. − «O‘zR axborotlashtirish konsepsiyasi» tasdiqlandi. − O‘zR axborotlashtirishni rivojlantirishni muvofiqlashtiruvchi idoralararo komissiya tuzildi. 1995 − UZ domeni ro‘yxatga olindi (29 aprel). − O‘zR Markaziy bankining banklararo ma’lumotlar uzatish tarmog‘i ishga
tushdi. − Uyali aloqa abonentlari soni 3804 taga yetdi. − «Uzdunrobita» kompaniyasi AMPS/DAMPS standartiga o‘tdi. − Telekommunikatsiya texnik vositalarini sertifikatsiyadan o‘tkazish markazi tashkil etildi. − «O‘zR telekommunikatsiya tarmoqlarini 2010 yilgacha ta’mirlash va rivojlantirish dasturi» tasdiqlandi.
− Uyali aloqa abonentlari soni 9543 taga yetdi. − Unitel kompaniyasi tashkil etildi. − COSCOM kompaniyasi tashkil etildi. − Uyali aloqa bozorida GSM standartida xizmatlar ko‘rsatila boshladi. − UzPAK kompaniyasi tashkil etildi. 1997 − Toshkent Fizika-texnika instituti olimlari tomonidan UzSciNet O‘zbekiston ilmiy ma’rifiy tarmog‘i ishga tushirildi.
− Sarkor Telecom kompaniyasi tomonidan Radio Ethernet simsiz aloqa vositasida xizmatlar taklif etildi. − Uyali aloqa abonentlari soni 21 ming 555 taga yetdi. − «TAE VOLS» Trans-Osiyo-Yevropa optik tolali aloqa tarmog‘i milliy segmenti ishga tushirildi. − «Axborot tizimlari tarmog‘ini boshqarishni tashkil etish va mukammallashtirish xaqida»gi Prezident farmoni e’lon qilindi. − O‘zR Aloqa vazirligi qoshida pochta va telekommunikatsiya agentligi tashkil
etildi. − Aloqa vazirligi qoshidagi Ilmiy tadqiqot markazi Fan-texnika va marketing tadqiqotlari markaziga aylantirildi. − Pochta va telekommunikatsiyalarni davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlash fondi tashkil etildi. − Standartlashtirish bo‘yicha bazaviy tashkilotga asos solindi. 1998 − UzNet idoralararo ma’lumotlar uzatish tarmog‘i tashkil etildi. − «TAE VOLS» Trans-Osiyo-Yevropa optik tolali aloqa tarmog‘i ishga tushirildi. − «Radiochastota spektri to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi.
− O‘zR Soliq organlari ma’lumotlar uzatish sun’iy yo‘ldoshi orbitaga chiqarildi. − «Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. − «1999-2003 yillarda milliy ma’lumotlar uzatish tarmog‘ini yangilash va rivojlantirish» dasturi tasdiqlandi. − «Matbuot tarqatuvchi» AK tashkil etildi.
− Uyali aloqa abonentlari soni 100 ming kishiga yetdi. − UzSciNet tarmog‘i qoshida O‘zbekistonda birinchi sertifikatlangan CISCO tarmoqlar akademiyasi tashkil etildi.
− “UzTV-1” 5 TVK birinchi signal uzatgich ishga tushirildi. 2001 − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 8,5 Mbit/c ga yetdi. − Tomas kompaniyasi UZ zonasida domen nomlarini ro‘yxatga olishni boshladi. − CDMA standartida xizmatlar ko‘rsatuvchi Perfectum Mobile uyali aloqa tarmog‘i Rubicon Wireless Communication QK tomonidan ishga tushirildi. − O‘zbekistonda birinchi Internet-festival o‘tkazildi. − “UzTV-2” 9 TVK birinchi signal uzatgich ishga tushirildi.
− Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 18 Mbit/c ga yetdi. − O‘zbekiston respublika tovar xom-ashyo birjasida yagona elektron savdolar tizimi ishga tushirildi. − AKT rivojlanishiga bag‘ishlangan oylik «InfoCOM.UZ» jurnali nashr etila boshladi. − «AKT va kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish haqida»gi Prezident farmoni
chiqdi. − «2002-2010 yillarda AKT va kompyuterlashtirishni rivojlantirish dasturi» qabul qilindi. − AKT va kompyuterlashtirishni rivojlantirishni muvofiqlashtiruvchi kengash tashkil
etildi. − O‘zbekiston pochta va telekommunikatsiya agentligi O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligiga aylantirildi. − Kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etish markazi UZINFOCOM tashkil etildi. − Toshkent Elektrotexnika aloqa instituti Toshkent Axborot texnologiyalari universitetiga (TATU) aylantirildi.
− Kompyuter va ma’lumot uzatish tarmoqlari uchun uskunalarni import qilganda bojxona to‘lovlari bo‘yicha imtiyozlar yaratildi. − O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida» 2002 yil 30 maydagi PF-3080-son Farmoni va uning ijrosi yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2002 yil 6 iyundagi 200-son qarori qabul qilingan. Ushbu qaror bilan «2002-2010 yillarda kompyuterlashtirish va
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish dasturi» tasdiqlangan. −
Vazirlar Mahkamasida Aloqa va
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari masalalari bo‘yicha Kompleks tashkil etilgan. − Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi va O‘zbekiston Respublikasi Hukumati orasidagi qo‘shma «Raqamli rivojlanish tashabbusi» dasturi imzolangan. 2003 − UZINFOCOM markaziga UZ O‘zbekiston yuqori pog‘ona domeni (ccTLD) ma’muri mavqyei berildi. − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 32 Mbit/c ga
yetdi. − Internet tarmog‘ida O‘zbekiston Respublikasi Xukumati portali www.gov.uz yaratildi. − «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi qonun (yangi tahrirda) qabul qilindi. − «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. − Yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‘llab-quvvatlash markazi tashkil etildi.
− TAS-IX ma’lumotlar uzatish tarmoqlari o‘zaro hamkorlik markazi tashkil etildi.
− «Uzdunrobita» kompaniyasi Rossiyaning OAO «Mobilnыye TeleSistemы» kompaniyasi tarkibiga kiritildi. − «O‘zbektelekom» AK ning Uzbektelecom Mobile filiali tashkil etildi. − Uyali aloqa abonentlari soni 544 ming kishiga yetdi. − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 53,7 Mbit/c ga
yetdi. − “Elektron hujjat almashuvi to‘g‘risida”gi va “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi qonunlar qabul qilindi. − O‘zbekiston milliy elektron ommaviy axborot vositalari uyushmasi tashkil etildi.
− O‘zbekiston Telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish markazi tashkil etildi.
− Ommaviy telekommunikatsiyalar sohasida monitoring xizmati tashkil etildi.
2005 − Uyali aloqa abonentlari soni 1 million kishiga yetdi. − Milliy UZ domenining 6 rasmiy registratori (Tomas, Amaliy Aloqalar Biznesi, Sarkor Telecom, Global Study, TV-Inform va Arsenal-D) akkreditatsiyadan o‘tdi.
− Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 143,1 Mbit/c ga
yetdi. − Uzbektelecom Mobile filiali SDMA-450 standartida uyali aloqa xizmatlarini ko‘rsata boshladi. − Axborot texnologiyalari korxona va tashkilotlari uyushmasi tashkil etildi. − ADSL texnologiyasi asosida uydan Internetga yuqori tezlikda bog‘lanish xizmati taklif etila boshladi. − ZiyoNET Milliy jamoat ta’lim ma’lumotlar tarmog‘i yaratildi. − Kompyuter hodisalarga chora ko‘rish xizmati (UZ-CERT) tashkil etildi. − WWW.UZ Milliy ma’lumot-qidiruv tizimi ishga tushirildi.
− Samarqand, Farg‘ona, Urganch, Nukus va qarshi shaharlarida TATU filiallari tashkil etildi. − «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirishning qo‘shimcha chora tadbirlari to‘g‘risida»gi Prezident qarori chiqdi. − 2010 yilgacha pochta aloqasi tarmog‘ini yangilash, AKT asosida yangi xizmat turlarini taklif etish va rivojlantirish dasturi qabul qilindi. − 2010 yilgacha davlat boshqaruv organlari va mahalliy hokimiyat organlarida AKTni rivojlantirish dasturi qabul qilindi. − Milliy ma’lumot-qidiruv tizimini tashkil etish va rivojlantirish dasturi qabul qilindi. 2006 − Mamlakatdagi birinchi Elektron raqamli imzolarni ro‘yxatga olish markazi tashkil etildi va birinchi Elektron raqamli imzo kalitlari sertifikati o‘z egasiga topshirildi. − Uyali aloqa abonentlari soni 2 million 720 ming kishiga yetdi. − Unitel kompaniyasi Rossiyaning OAO «VampelKom» kompaniyasi tarkibiga kiritildi. − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 231 Mbit/c ga
yetdi. − ICTExpo Milliy axborot texnologiyalari ko‘rgazmasi o‘tkazila boshlandi. − Davlat axborot resurslari reyestri tuzildi. − WWW.UZ Milliy ma’lumot-qidiruv tizimida Top-reyting tizimi ishga tushirildi. − Banklardan tashqari tezkor to‘lovlar sektori rivojlana boshladi. − TATU qoshida O‘zbekiston-Xindiston axborot texnologiyalari markazi tashkil
etildi. − Moliyaviy va soliq hisobotlarini elektron shaklda qabul qilish va tahlil etish tizimi pilot loyihasi amalga oshirila boshlandi. − «Avtomatlashtirilgan bank tizimida axborotni himoya qilish to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi.
− O‘zbekistonda WiMAX tarmoqlari yaratila boshlandi. − Internet tarmog‘idan foydalanuvchilar soni 2 millionga yetdi. − TeliaSonera Shvetsiya-Finlyandiya kompaniyasi COSCOM operatorining asosiy aksiyadoriga aylandi. − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 362 Mbit/c
ga yetdi.
− Elektron boshqaruv kompetensiyasi markazi tashkil etildi. − BestSoft Uzbekistan birinchi milliy dasturiy ta’minot ko‘rgazmasi o‘tkazildi. − AKT bo‘yicha 5-yubiley Sammiti o‘tkazildi. − uForum yagona forumlararo maydoncha ishga tushirildi. − UZ-CERTified dasturi ishga tushirildi. − «AloqaInform» jurnali – O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligining rasmiy nashri chop etila boshladi. − «Internet tarmog‘idagi O‘zbekiston Respublikasi Hukumati portalini yanada rivojlantirish xaqida»gi Vazirlar Mahkamasining qarori chiqdi. − O‘zbekiston Respublikasi Hukumati portalini axborot bilan ta’minlash va rivojlantirish guruhi tashkil etildi.
− Uyali aloqa abonentlari soni 10 million kishiga yetdi. − Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi 511 Mbit/s gacha ko‘tarildi. − O‘zbekistonda Wave-2 texnologiyasi ishlatila boshlandi. − Toshkent va Buxoro shaharlarida raqamli televideniye tajriba zonalari ishga tushirildi. − Milliy UZ domenining rasmiy registratorlari soni 7 taga yetdi (Simus, Farg‘ona). − UzCDL milliy kompyuter bilimlarini baxolash test tizimi yaratildi. − Doppix milliy operatsion tizim relizi taklif qilindi. − eKarmon internet-to‘lovlar tizimi ishga tushirildi.
− UZ zonasida domenlarni ro‘yxatga olish va foydalanish yangi tartibi joriy qilindi. 2009 − Axborot-kutubxona texnologiyalariga bag‘ishlangan “Kutubxona.Uz” ilmiy- amaliy jurnalining ilk soni nashrdan chiqdi. − “Tillo-garant” mas’uliyati cheklangan jamiyati elektron raqamli imzo kalitlarini ro‘yxatga olish markazining Davlat ro‘yxatidan o‘tganligi haqidagi guvohnomani topshirdi. − «O‘zbekiston Respublikasi hukumatining davlat axborot resurslarini hamda interaktiv davlat xizmatlarini hisobga olishni takomillashtirishga oid ayrim qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Vazirlar Mahkamasining qarori
qabul qilindi. − «Internet tarmog‘ida O‘zbekiston Respublikasining hukumat portaliga axborotlarni taqdim etish va joylashtirish tartibi to‘g‘risida»gi Vazirlar Mahkamasining qarori qabul qilindi. − «O‘zbekiston Respublikasida pasport tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni bo‘yicha biometrik ma’lumotlari bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi pasporti joriy etildi. Hozirgi
vaqtda yangi
texnologiyalarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari(AKT) taraqqiyoti bilan birgalikda rivoji masofa va vaqt oralig‘iga qaramay axborot, pul va boshqa resurslarni tez yetkazib berish, almashish uchun imkoniyat yaratmoqda. Axborotlashgan iqtisodiyotga o‘tish bilan bog‘liq sodir bo‘layotgan chuqur va tub o‘zgarishlar bir qator muammo va ziddiyatlarga olib kelmoqda. Bunday muammolarga jamiyat faoliyatidagi turli sohalarga oid globallashuv va axborotlashtirish tufayli paydo bo‘lgan hamda har tomonlama o‘rganish va yechimi
kompleks yondashuvni talab etuvchi
iqtisodiy hayotning o‘zgaruvchanligi va beqarorligini kiritish mumkin bo‘ladi. Bulardan ta’lim, AKT, ilmiy va innovatsion faoliyat turlarining jamiyat, davlat va iqtisodiyotga
bo‘lgan ta’sirining kuchayishi hamda ular faoliyat yuritishining sifat jihatdan yangi xususiyatlarga ega bo‘lishini alohida ta’kidlab o‘tish mumkin. O‘zbekistonda AKTning rivojlanishi 2013–2020 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini Kompleks rivojlantirish dasturi asosida amalga oshiriladi. Ushbu dastur O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 2012-yil 21-mart «Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-1730-son Qarori bilan tasdiqlangan. AKTni rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlari amalga oshirilishining muvaffaqiyatli monitoringini o‘tkazish kafolati bo‘lib, axborotlashgan iqtisodiyotning shakllanib borish indikatorlari samarali tizimini barpo etish xizmat qiladi Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi jamiyatda kechayotgan jarayonlarga ijobiy ta`sir ko'rsatib, islohotlar samaradorligini oshiradi, aholi manfaatlarini ta`minlashga xizmat qiladi, yangidan-yangi imkoniyatlar eshigini ochadi. Shu nuqtai nazardan aytganda, bugun “Elektron hukumat” degan tushuncha kundalik turmushimizdan chuqur o'rin egallamoqda. Garchi respublikamiz aholisining hammasi ham bu haqda to'liq ma`lumotga ega bo'lmasa-da, vaqt o'tishi bilan ushbu tizim jamiyat hayotining butun jabhasini qamrab olishini dunyo tajribasi ko'rsatayapti.
Ta`kidlash joizki, “Elektron hukumat” atamasini an`anaviy hukumat tushunchasi bilan adashtirmaslik lozim. Mohiyatiga ko'ra, mazkur tizim mamlakat miqyosida ma`muriy tartibtaomillarni avtomatlashtiradi, davlat boshqaruvi samaradorligini oshirishga hamda ortiqcha sarf-xarajatlarning qisqarishiga zamin yaratadi. Elektron hukumat faoliyati uch yo'nalishda belgilangan. Ya`ni “davlat — davlat”, “davlat — biznes” va “davlat — fuqaro” yo'nalishlarini qamrab oladi. Bu tizim idoralararo darajada davlat muassasalari o'rtasida axborot almashish samaradorligini hamda joylarda rejalashtirish va boshqaruvning sifatini
yuksaltirishga xizmat qiladi. Jamoatchilik fikrini muntazam monitoring etib borish hamda unga ta`sir ko'rsatish imkonini beradi. Davlat va biznes munosabatlarida esa ma`muriy tartib-taomillar avtomatlashtiriladi. Natijada biznesni ro'yxatga olish, soliq hamda statistika hisobotlarini, bojxona deklaratsiyalarini topshirishda tadbirkorlarning vaqti va mablag'i tejaladi. Elektron hukumat xalq bilan muloqot uchun qo'shimcha mexanizmlarni yaratish, davlat organlari faoliyatining samaradorligi, tezkorligi hamda shaffofligini ta`minlashga qaratilgan bo'lib,
ijro intizomini yanada mustahkamlaydi. Aytish kerakki, davlat boshqaruvi tizimiga “yagona darcha” tamoyilini joriy qilish ham ustuvor vazifalardan sanaladi. 2013 yili mamlakatimizda Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali ishga tushirildi. Joriy yilning mart oyiga kelib esa ushbu portalda 308 ta elektron xizmat joriy etildi. Bunda xizmatlar axborot (oflayn), yarimavtomat, avtomatlashtirilgan va interaktiv ko'rinishlarda taqdim qilinayapti. Portal Davlat soliq qo'mitasi, Davlat bojxona qo'mitasi, ID.UZ identifikatsiya tizimi, O'zbekiston Respublikasi Xalq banki axborot tizimlari hamda resurslariga, normativ-huquqiy hujjatlar ta`sirini baholash tizimi portali (https://regulation.gov.uz)ga hamda “Tadbirkorlik” tizimiga ulangan. Hozirgi kunda “yagona darcha” axborot tizimi, yagona identifikatsiyalash axborot tizimiga integratsiyalash bo'yicha ishlar olib borilayapti. Yagona interaktiv davlat xizmatlari portaliga kelib tushgan murojaatlar to'g'risida to'xtaladigan bo'lsak, ular soni milliondan oshdi. Yana bir jihati, keyingi paytda portalda interaktiv davlat xizmatlari soni ortgani ham murojaatlar ko'payishiga turtki bo'ldi. Bugungi kunda 2400 dan ziyod davlat va xo'jalik boshqaruvi organlari, shu jumladan, idoralar huzuridagi tuzilmalar ham Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali elektron xizmat taqdim qilib kelayapti.
Bugungi kunda elektron hukumat tizimi Janubiy Koreya, Buyuk Britaniya, AQSh, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Singapur, Norvegiya, Kanada, Niderlandiya, Daniya
hamda Germaniya singari mamlakatlarda samaradorligini ko'rsatmoqda. Ushbu mamlakatlarda juda ko'plab davlat xizmatlaridan uydan chiqmagan holda, onlayn rejimida foydalanish mumkin. Davlat organlariga so'rovlarga javoblar, turli to'lovlar, rasmiy hujjatlarning namunasini olish, ularni to'ldirish, elektron imzo bilan yuborish, oliy o'quv yurtlarida masofadan turib tahsil olish, ichki ishlar idoralariga ariza bilan murojaat etish va boshqalar shular jumlasidandir. Masalan, Janubiy Koreyada shaxslar rasmiy sayt orqali o'zining murojaati ko'rib chiqilishi qaysi bosqichda ekanligini kuzatib borishi mumkin. Hukumat — harakatda
Har qanday mamlakatda milliy ma`lumotlar bazasi hamda elektron reyestrlar elektron hukumat faoliyatining asosiy jihatlari hisoblanadi. Bu mexanizmlar jismoniy va yuridik shaxslar, avtomobil transporti, ko'chmas mulk, davlat xizmatlari to'g'risidagi ma`lumotlarni tizimlashtirish imkonini beradi. Shuni bildirib o'tish kerakki, yurtimizda mazkur ma`lumotlarning markazlashgan holda saqlanishini ta`minlash “O'zinfokom” zimmasiga yuklatilgan. Mamlakatimizda milliy axborot tizimlarini rivojlantirish doirasida oltita ma`lumot bazasi hamda 12 ta axborot tizimlari majmui yaratilmoqda. Deylik, “Soliq” axborot tizimlari majmui 10 ta dasturiy mahsulot va 31 avtomatlashtirilgan tizimdan iborat. Uning ishga tushirilishi natijasida Davlat soliq qo'mitasining 31 xizmatini elektronlashtirish mumkin bo'ladi. Bundan tashqari, “Kliring”, “Xarid”, “Byudjyet”, “Bojxona”, “Lisenziya” hamda “Adliya” singari axborot tizimlari majmui ham mavjud bo'lib, ular muayyan sohada ma`lumotlarni to'plash va qayta ishlash hamda xizmatlarning bir
qismini elektronlashtirishga sharoit yaratmoqda. Qolaversa, “Sog'liqni saqlash”, “Ta`lim”, “Kommunal” tizimlarini hayotga tatbiq etish arafasida turilibdi. Yaqin yillarda esa “Adliya-2”, “Nafaqa” va “Davlat boshqaruvi” tizimlarini ishlab chiqish rejalashtirilayapti. 2016 yilda tegishli ma`lumotlar bazasini shakllantirish bo'yicha ishlar yakuniga yetkazildi. “Kadastr va ko'chmas mulkni ro'yxatga olish” hamda Milliy geoaxborot tizimlari borasida hali nuqta qo'yilmadi. Bugun O'zbekistonda xo'jalik sub`yektlarining barcha turdagi soliq va statistika hisobotlari elektron shaklda topshirilmoqda, tovarlarni deklaratsiyalash hamda eksport-import shartnomalarini ro'yxatga olish ham elektron shaklga o'tkazilgan. Sohadagi yana bir muhim yangilik. 2015 yilda Ochiq ma`lumotlar portali ishga tushirildi. Dastlabki bosqichda unda 8 ta tashkilotdan 80 turdagi ma`lumot joylashtirilgan bo'lsa, bugungi kunda mazkur portalda 120 ta tashkilotning 2216 xildagi axboroti o'rin olgan. Bu axborotlar iqtisodiyot, sog'liqni saqlash, ta`lim, transport va boshqa dolzarb sohalarga taalluqlidir.
Qolaversa, 2013 — 2020 yillarda O'zbekiston Respublikasi Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish kompleks dasturiga muvofiq, elektron hukumatning samarali faoliyat yuritishi uchun yuqori tezlikdagi telekommunikatsiya infratuzilmasini bosqichma-bosqich rivojlantirish ko'zda tutilgan. Xususan, 2020 yilga qadar internet kanallarining o'tkazuvchanlik qobiliyatini yanada kengaytirish, keng polosali tarmoqlarni, ayniqsa, olis tumanlarda rivojlantirish bo'yicha 17 ta yirik loyihaning amalga oshirilishi rejalashtirilmoqda. Bundan tashqari, 2020 yilgacha fuqarolarning davlat organlari bilan elektron muloqotini ta`minlash hamda rivojlantirish bo'yicha 22 ta loyiha ro'yobga chiqariladi.
Elektron hukumatni taraqqiy toptirishga qaratilayotgan e`tibor yurtimizda ishbilarmonlik muhitining sifat jihatidan yangi bosqichga chiqishida o'z ifodasini topmoqda. Misol uchun, Jahon bankining “Doing business” reytingida so'nggi besh yilda O'zbekistonning umumiy reytingi biznes yuritish bo'yicha 150-o'rindan 87-o'ringa ko'tarildi. Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida, jumladan, belgilangan tartib-taomillarni buzganlik uchun shikoyat bildirish, tadbirkorni murojaat qiluvchining mobil telefon raqami orqali identifikatsiya qilish maqsadida ro'yxatga olish, muhandislik-kommunikatsiya texnologiyalariga ulanish uchun ariza berish, tadbirkorlik sub`yektlariga o'zimizda ishlab chiqarilgan avtomobil transporti vositalarini xarid etish uchun ariza berish, ko'chmas mulkka bo'lgan huquqni ro'yxatga olish maqsadida arizani rasmiylashtirish singari xizmatlar joriy qilingan. 2014 yildan boshlab eksport va import kontraktlari Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida bepul ro'yxatdan o'tkazilmoqda. Banklar, soliq hamda bojxona organlari Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot tizimi orqali xo'jalik sub`yektlarining tashqi savdo faoliyati monitoringini olib
borayapti. Davlat
bojxona qo'mitasi saytida (www.customs.uz) elektron yuk bojxona deklaratsiyalari qabul qilinmoqda. 2015 yilda davlat xaridlari bo'yicha maxsus axborot portali ishga tushirildi va elektron savdo shakli amaliyotga tatbiq etildi. Masofaviy bank xizmatlari joriy qilinishi bilan 2016 yilda bir million 847 ming 569 nafar foydalanuvchi kredit olish uchun elektron ariza bilan murojaat etdi.
Reyting mas`uliyatga undaydi BMT ekspertlarining fikricha, 2016 yilda O'zbekistonda elektron hukumatning rivojlanish indeksi 0,5434 yoki eng yuqori ko'rsatkichga nisbatan
54 foizni tashkil qildi. Bu yurtimizning elektron hukumat ravnaqi yuqori bo'lgan davlatlar qatoriga kirishiga zamin yaratdi (50 foizdan yuqori). BMTning iqtisodiy hamda ijtimoiy masalalar bo'yicha departamenti 2016 yilda dunyoning turli davlatlarida elektron hukumatning rivojlanishi haqida navbatdagi hisobotini e`lon qildi. BMT uslubiyotiga binoan Elektron hukumatning rivojlanishi bo'yicha indeksi asosida mamlakatlarning reytingi shakllantiriladi. Bu indeks uchta omil, ya`ni axborot-kommunikatsiya texnologiyalari infratuzilmasi, inson kapitali va elektron xizmatlar rivojidan iborat. Yana boshqa juda muhim ko'rsatkich — elektron ishtirok etish indeksidagi o'sish ham katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Mazkur indeksga binoan, hukumatning fuqarolar, biznes sub`yektlari hamda davlat organlari o'rtasida muloqotni rivojlantirish maqsadida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanishiga baho beriladi, erishilgan natijalar o'rganiladi.
Yana bir diqqatga sazovor jihati, O'zbekiston elektron ishtirok etish reytingida 24 pog'ona — 2014 yilgi 71-o'rindan 2016 yilda 47-o'ringa ko'tarildi. Ushbu indeksning o'sish sur`atlari bo'yicha respublikamiz Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida birinchi o'rinni, Hamdo'stlik davlatlari o'rtasida esa uchinchi pog'onani egalladi. BMT ekspertlari O'zbekistonda uy-joy mulkdorlari shirkatlari portali (e-kommunal.uz), ochiq ma`lumotlar portali (data.gov.uz) va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini muhokama qilish portali (regulation.gov.uz) ishga tushirilganiga e`tibor qaratishgan. Ularning fikricha, bu sa`y-harakatlar davlat organlari faoliyati ochiqligini ta`minlash hamda xalq bilan muloqot amaliy mexanizmlarini joriy etish borasida ijobiy qadam hisoblanadi.
Elektron hukumat rivojlanishi bo'yicha O'zbekiston indeksining o'sishida elektron xizmatlar ko'rsatish darajasi (56 foiz o'sish bo'lgan) muhim o'rin tutdi. Lekin bunda AKT infratuzilmasi rivojlanishi bo'yicha o'sish u darajada yuqori
bo'lmadi (6 foiz). Ushbu indeks muqim va mobil telefon aloqasi abonentlari soni, aralash hamda simsiz keng polosali aloqa tarmog'i, shuningdek, internetdan foydalanuvchi aholi soni asosida shakllantiriladi. 2016 yilda O'zbekistonda internetdan muntazam foydalanadigan aholi ulushi 46,4 foizni tashkil qildi, keng polosali internetdan foydalanadiganlar soni esa, bor-yo'g'i, 1 million 900 ming kishiga yaqinni tashkil etdi. Inson kapitalining rivojlangan darajasi bo'yicha indeks esa 3,5 foiz tushgan. Bunda yoshi katta kishilarning savodxonligi, aholining ta`lim tizimi bilan qamrab olinganlik darajasiga alohida e`tibor qaratilgan.
Mutaxassislar fikriga ko'ra, onlayn xizmatlar sohasida bunday o'sishga, asosan, ochiq ma`lumotlar portali, kommunal xizmatlarga internet orqali to'lov imkoniyatlarining kengayishi, aholiga turli onlayn-maslahatlar berish hisobiga erishilgan.
Elektron hukumat faoliyati samaradorligiga idoralararo elektron aloqalarning yaxlit tizimisiz erishib bo'lmaydi. Mamlakatimizda haligacha Elektron hukumatni rivojlantirish dasturi doirasida tegishli vakolatli davlat organlarining tadbirkorlik sub`yektlarini ro'yxatga olish, ularga litsenziya va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni taqdim qilishga oid ma`lumotlar bazasini integratsiyalash borasidagi vazifalar to'liq ro'yobga chiqarilmagan. Yer uchastkalari ajratish, qurilishga ruxsat berish, mulkka bo'lgan huquqni ro'yxatga olish, muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga ulanish bo'yicha tartib-taomillar interaktiv asosga o'tkazilmagan. “Soliq”, “Bojxona”, “Lisenziya”, “Kommunal” axborot tizimlari majmualari “yagona darcha” tamoyilining barcha tartib-taomili o'tishi mumkin bo'lgan yagona platformaga birlashtirilmagan.
Hozirgi paytda har bir idora ish yuritish hamda ma`muriy tartib-taomillar bo'yicha alohida nizom va yo'riqnomalar asosida faoliyat olib bormoqda. Afsuski bu holatda ko'plab muammolar yuzaga kelayotir. Bunday tartib ma`lumotlarni yig'ish hamda qayta ishlashni qiyinlashtirayapti, ortiqcha byurokratik to'siqlarni yuzaga keltirmoqda. Ayniqsa, ruxsatnoma berish bosqichida murojaat etuvchining shaxsan hozir bo'lishi va hujjatlarning asl nusxalarini topshirishi (ularning haqqoniyligiga ishonch
hosil qilish
maqsadida) zarurligi davlat xizmatlarini masofadan turib ko'rsatish samarasini yo'qqa chiqarib yubormoqda.
Bunday integratsiyalashmagan holatlar oqibatida takrorlash, “qisman” avtomatlashtirish hamda axborot resurslarining yopiqligi hosil bo'layapti. Oqibatda axborot tizimlari va resurslarini joriy etish hududlarning ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishi hamda aholi turmush sifatini oshirishga ta`sir ko'rsatmayapti. Masalan, “Doing Business — 2016” hisobotida “Qurilishga ruxsatnoma olish” bo'yicha O'zbekistonda 28 kun talab qiladigan qo'shimcha 6 ta tartib-taomil borligi qayd etilgan. Natijada aynan mana shu ko'rsatkich bo'yicha O'zbekiston 2011 yildagiga nisbatan quyi pog'onaga pastlagan. Yer uchastkalari ajratish va qurilishga ruxsatnoma berish eng murakkab tartib- taomillardan biri bo'lib qolayapti. Buni tadbirkorlik sub`yektlari o'rtasida o'tkazilgan so'rovlar ham tasdiqlaydi. Bugungi kunda respondentlarning 37,5 foizi biznes uchun yer olish taomillarini salbiy baholaydi. Bu kayfiyat Buxoroda 50,3 foizni, Andijonda 48,6, Jizzaxda 38,4, Samarqandda 37,7, Namanganda 37,4, Toshkent shahrida 38 foizni tashkil qiladi. “Mulkni ro'yxatga olish” yo'nalishida ham mana shunday salbiy vaziyat ko'zga yaqqol tashlanadi.
Aytish joizki, elektron hukumat faoliyatini yangi bosqichga olib chiqishda idoralararo elektron hamkorlik tizimidan foydalanishni kengaytirish talab etiladi. Shuni unutmaslik kerakki, elektron hukumat faoliyatida ma`lumotlar muayyan davlat muassasasidan tashqariga chiqadi. Bu esa axborot xavfsizligi tizimini takomillashtirishni kun tartibiga qo'yadi.
Turli idoralar axborot tizimlari o'rtasida elektron hamkorlikka o'tilishi aynan elektron hukumatning shakllanish jarayoni sanaladi. Ushbu jarayonning markazida davlat organi emas, aynan foydalanuvchi turmog'i lozim. 2017 — 2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasida elektron hukumat tizimini yanada rivojlantirish masalasiga alohida e`tibor qaratilgan. Xususan, Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yilida 2018 — 2021 yillarga mo'ljallangan tegishli dastur ishlab chiqilishi belgilangan. Joriy yilning o'zida “Lisenziya” portali ishga tushirilishi ko'zda tutilayapti, notarial xizmatlar avtomatlashtiriladi hamda soddalashtiriladi. Eksport-import operatsiyalari bo'yicha ruxsat beruvchi hujjatlarni bir xillashtirish davom ettiriladi. Davlat organlari xodimlari va aholining internetdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish hamda kompyuter savodxonligi oshirilishi bo'yicha chora-tadbirlar ko'riladi. Qisqasi, bu va boshqa dolzarb vazifalarning muvaffaqiyatli ro'yobga chiqarilishi davlat xizmatlari soni hamda sifatini oshiradi, xalq bilan muloqotni yanada yangi,
|
