Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali mustaqil ish

Texnologik qism 
Klavitura – axborotlarni va buyruqlarni kiritishda ishlatiladi. 
Klaviaturada tugmalar soni va joylashishi turli xil bo’lishi mumkin, lekin 
ularning vazifasi o’zgarmaydi. 
Klavitura qurilmasini biz siz bilan tarkibiy jihatidan
4-guruhdagi tugmalarga bo’lib o’rganamiz: 
1) Alafavitli-raqamli tugmalar guruhi- bu guruhdagi tugmalarni vazifasi 
kompyuterga axborotni va buyruqlarni kiritishda foydalanadigan 
tugmalardir. Xarflar, sonlar va tinish belgilardan iborat tugmalar kiradi.
2) Funktsional tugmalar guruhi - bu guruhdagi tugmalarga quydagi 
tugmalar kiradi F1, F2 ,F3, F4, F5, F6, F7, F8, F9, F10, F11, F12. 
Funktsional tugmalar guruhi vazifalari turli maxsus amallarni bajarish 

---

uchun zarur, ularning vazifalar xar bir dasturda bir -biridan farq qilib , 
ularning vazifalari bajarayotgan dasturda belgilab qo’yilgan buladi. 
3)Maxsus tugmalar guruhi - bu guruhdagi tugmalar vazifalariga 
to’xtalamiz. 
[Enter] yoki [Return] tugmasi- yangi satrga utish yoki yozilgan buyruqni 
kiritish uchun xizmat qiladi. 
[Del] tugmasi - kursor turgan belgini o‘chirish uchun xizmat qiladi. 
Agarda klaviatura surish rejimida ishlayotgan bo’lsa belgi o‘chadi va 
belgidan keyingi ma’lumot chapga suriladi. 
[Ins] tugmasi -belgilarni kiritishda surish rejimidan almashtirish rejimiga 
o’tishni ta’minlaydi. 
[Vackspace] yoki [ß] tugmasi - kursordan chapdagi belgini uchiradi. 
[¬], [®], [], [¯], [Home], [End], [PgUp], [PgDn]tugmalari- kursorni mos 
ravishda chapga, unga, yukoriga,pastga, satr boshiga va oxiriga, matnni bir 
varoq oldinga va pastga varoqlashga olib keladi. 
[Ctl], [Alt] tugmalar alohida o’zi bosilaganda xech qanday vazifani 
bajarmaydi, lekin boshqa tugmalar bilan birgalikda bosilganda dastur 
ishiga ta’sir qiladi. Xar bir dasturda dasturlovchi tomonidan ularning 
bajariladigan vazifalari ko’rsatilgan bo’ladi. Masalan dastur tavsifida 
ma’lum bir amal bajarilishi uchun [Alt]Q[X] ni kiriting deyilganda, siz 
[Alt] tugmasini bosgan holda, [X] tugmasini bosish kerak.
[Shift] tugmasi- katta xarfni yoki simvolli tugmalardagi ikkinchi belgini 
chiqarish uchun xizmat qiladi. Buning uchun [Shift] tugmasini bosgan 
holda kerakli tugma bosiladi. 
[Caps Lock]tugmasi- alfavitli tugmalarni katta xarf rejimida ishlashni 
ta’minlaydi. Buning uchun [Caps Lock] tugmasini bosish natijada (Caps 
Lock) indikatori yonishi lozim. Katta xarf rejimidan chiqish uchun yana 
shu tugmani bir marta bosish va indikator o’chganligi ko’rish lozimdir. 
[Caps Lock] rejimida [Shift] tugmasi kichik xarflar rejimini beradi. 
[Brek] tugmasi- dastur ishini to’xtatish uchun xizmat qiladi.
[Print Screen] tugmasi-ekrandagi tasvirni printerga chiqaradi. 

---

4) Qo’shimcha tugmalar guruhi ( bu guruhdagi tugmalar soni 101 va 
undan tugmadan ortiq tugmachali klaviaturada uchraydi) ular odatda 
klaviaturaning ung tamonida joylashgan bo’lib ularning soni 17 va undan
ortiq bo’lishi mumkin. Bu tugmalar guruhi ikki xil holatda ishlaydi:
[Num Lock] (raqamlar) tugmasi- bosilgan xolatda (Num Lock) indikatori 
yongan xolatda 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 sonlar, G’, *, -, Q arifmetik amallar, (.) 
belgisi chiqadi va [Enter] tugmasi joylashgan. Odatda kompyuter ishga 
tayyor bo’lgan xolatda (Num Lock) indikatori yoniq holatda bo’ladi.
[Num Lock] tugmasi- bosilgan xolatda (Num Lock) indikatori yonmagan 
holatda [¬], [®], [], [¯], [Home], [End], [PgUp], [PgDn], [Ins] va [Del] 
tugmalari vazifasini bajaradi.