Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali mustaqil ish

Zamonaviy kompyuterlarning sinflari, tarkibi va imkonyatlari
Katta kompyuterlar sinfi

---

Elektron hisoblash mashinalarning rivojlanish tarixiga nazar soladigan 
bo’lsak biz bilamizki EHMlarni yaratilishi va elementli asoslariga ko’ra 
quydagi avlodlarga bo’linadi: 
1-avlod:1950-yil: Elektron vakum lampalarda ishlovchi EHM; 
2-avlod:1960-yil:Yarim o’tkazgachli asboblarda(tranzistorlarda) 
ishlovchi EHM; 
3-avlod: 1970 -yil: Kichik va o‘ta yuqori darajali integratsiyasi bo’lgan 
yarim o‘tkazgichli integral sxemalarda ishlovchi EHM; 
4-avlod:1980-yil: Katta va o‘ta katta integral sxemalarda ishlovchi 
EHM; 
5-avlod:1990-yil: Bilimlarni kayta ishlaning samarali tizimlarini 
ko‘rishga imkon beruvchi, bir qancha o‘nlab parallel ishlovchi 
mikroprotsessorlari bo’lgan EHM; bir paytda o‘nlab izchil buyruqlarni 
bajaruvchi, paralel-vektorli tuzilmasi bo’lgan o‘ta murakkab 
mikroprotsessorlarda ishlovchi EHM; 
6- va undan keyingi avlodlar: ommaviy parallelizm va neytron tuzilmali - 
neytron biologik tizmlar tuzilishini modellashtiruvchi, uncha murakkab 
bulmagan mikroprotsessorlar ko‘p-ko‘p sonli taksimlash tarmogi bo’lgan 
optoelektronli EHMlardir. 
EHMlarning xar bir avlodi oldingisiga karaganda juda kup muhim 
xususyatlarga ega jumladan, EHMning ish samaradoligi va barcha yodda 
tutuvchi moslamalar sig‘imi odatda ortiq bo‘ladi. 
Vazifasiga ko‘ra EHMlar uch guruhga bulinadi: universal, muammoli -
yunaltirilgan va ixtisoslashgan EHM. 
Universal EHMlar turli muxandislik-texnik vazifalar: iqtisodiy, 
matematik, axborot va boshqa, algoritmlar murakkabligi hamda 
ma’lumotlarni qayta ishlash hajimlarining kattaligi bilan ajralib turuvchi 
vazifalarni xal etish mo‘ljallangan. Ular ommaviy foydalaniladigan 
hisoblash markazlari va boshka qudratli hisoblash komplekslarida 
foydalaniladi. 
Muammoli-yunaltirilgan EHM odatda tenologik ob’ektlarni boshqarish; 
nisbatan uncha katta bo‘lmagan ma’lumotlar hajimlarini ro’yxatdan 

---

o‘tkazish, to‘plash qayta ishlashga nisbatan uncha katta bo‘lmagan 
algoritmlar hisob-kitobini bajarish bilan bog‘lik ancha tor doiradagi 
vazifalarni bajarish uchun xizmat qiladi; ular universal EHMga nisbatan 
cheklangan apparat va dasturiy resurslarga ega bul adi. Muammoli-
yunaltirilgan EHMlar turli-tuman boshqaruv hisoblash komplekslarini 
misol qilib keltirish mumkin. 
Ixtisoslashgan EHM tor doiradagi vazifalarni xal etish yoki qatt’iy 
belgilangan guruhdagi vazifalarni amalga oshirishda foydalaniladi. 
EHMning bunday tor doirada yunaltirilishi ular tuzilmasini aniq 
ixtisoslashtirish, ish faoliyatining yuqori samadorligi va ishonchliligini 
saqlagan holda ularning murakkabligi va tan narxini ancha kamaytirishga 
imkon beradi. Ixtisoslashgan EHMlarga, masalan, max sus vazifali 
mikroprotsessorlar; ayrim nomurakkab texnik qurilmalari, agregatlar va 
jarayonlarni boshqarish sohasida mantiqiy vazifalarni bajaruvchi adapter 
va kontrollerlarni misol qilib keltirish mumkin. 
EHMlarni hajmi va funktsional imkonyatlariga k o‘ra o‘ta katta 
(superEHM), katta, kichik, o‘ta kichik (mikro)- EHMlarga bo‘linadi. 
Dastlab katta EHM paydo bo’ldi, uning elementli bazasi elektron 
lampalardan to o‘ta yuksak integratsiya darajasidagi integral 
sxemalargacha bo’lgan yo‘lni bosib o‘tdi. 
Katta EHMlar xorijda ko‘pincha meynfermlar( mainframe) deb atashadi 
quydagi xususyatga ega bo‘lishi lozim: