Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti qarshi filiali “ kompyuter injiniringi ” fakultеti

PUFAKLI SARALASH ALGORITMI 

---

Usulning g'oyasi: saralash bosqichi ketma-ket yuqoriga ko'tarilishdan 
iborat. Yo'lda qo'shni elementlarning juftlari tekshiriladi. Agar ma'lum bir 
juftlikning elementlari noto'g'ri tartibda bo'lsa, biz ularni almashtiramiz.
public static void InnerSort (int []a) {
int n = a.length;
for(int i=1; i<="" p="">
{System.out.println("i= "+ i);
for(int j=0; j<="" p="">
{ System.out.println("j= "+ j);
if(a[j] > a[j+1] )
{ int x = a[j];
a[j] = a[j+1];
a[j+1] = x;
System.out.println(Arrays.toString(a)); }}}
System.out.println(Arrays.toString(a)); }
public static void main(String[] args) {
Scanner in = new Scanner(System.in);
int n;
n = in.nextInt();
int []a = new int [n];
for(int i=0; i<="" p="">
{ a[i] = (int)(Math.random()*50); }
System.out.println(Arrays.toString(a));
InnerSort (a); 

---

 Saralashdan biz kundalik hayotmizda ko’p foydalanamiz. Masalan 
bazordan biror narsa harid qilishimizda, uning ko’proq narxi bilan qiziqamiz 
yoki ularni taqqoslaymiz. Bu narsalar bizga oddiy hodisa bo’lib qolgan, lekin 
biz siz bilan bu jarayon qanaqa miyamizda xosil bo’layotganligini bir o’ylab 
ko’raylikchi. Demak oddiygina biz kunda faydalnayotgan xarakatlarimizni 
dasturini tuzish uchun ko’p narsalarni bilishimiz va aniq bir maqsadga 
yo’naltirgan tartiblangan qoidalar yig’indisi zarur bo’ladi. Agar ma’lumotlar 
kampyuter xotirasida muayyan tartibda saqlanadigan bo’lsa, axborotga ishlov 
berish va uni izlash bilan bog’liq ko’p masalalar oddiyroq, tezroq va 
samaraliroq xal qilinadi. Bir qator xollarda ma’lumotlarning tartibga 
solinganligidan foyda aniq bo’lib, maxsus isbotlashlarni talab etmaydi.
Agar lug’at yoki telefon ma’lumotnomasida so’zlar va familiyalar alifbo 
tartibida joylashtirilmaganda ulardan foydalanish qanchalik qiyin bo’lishini 
tasavvur etish mumkin. lekin ma’lumotlarni saralash zaruriyati masalasi xar 
safar muoyyan vazifasiga nisbatan xal qilishi zarur. Bunda tashqi xotira 
qurulmalari imkoniyatlari, opetativ xotira xajmi, ma’lumotlarga murojaat qilish 
tezligi, ularni yangilab turish tezligi va ishlov berish xarekteri kabilarni taxlil 
qilish zarur.
Turli ilovalarda tartibga solishning turli mezonlaridan foydalaniladi. 
Ma’lumotlarularga murojat qilish extimolining qiymati, qancha tez-tez murojat 
etib turishiga ko’ra tartibga solishi mumkin. Odatda, tartibga solish yozuv 
bo’yicha amalga oshiriladi.
Axbotot tizimlari bilan ishlov beriladigan ma’lumotlar birligi bir qator 
axborot maydonidan iborat bo’lgan yozuv xisoblanadi. Yozuv faqat bittagina 
maydondan iborat bo’lishi mumkin va bu xolda u kalitli hisoblanadi. Tartibga 
solish natijasida yozuvlar kalitlarning qiymati ortib borishi yoki kamayib borish 
tartibida joylashadi. Bunday tartibga solish jarayoni saralash deb ataladi. 

---

Masalan fakultet talabalaridan to’g’risidagi ma’lumotlardan iborat bo’lgan 
yozuvlar talabalarning reyting daftarchalari nomerlari bo’yicha tartibga solingan 
bo’lishi mumkin.
Yozuvlar dastlabki ketma-ketligi turli darajada tartibga solingan bo’lishi 
mumkin. Balki yozuv elementlari belgilangan tartibda joylashgan bo’lishi 
mumkin.
Boshqa bir xolatda elementlarga teskari, yani yozuvlarning dastlabki 
ketmeketligi teskari tartibda joylashgan bo’lishi mumkin. Yozuvlarning 
dastlabki ketma-ketligining qanday tartibda joylashganlik darajasiga ko’ra, 
solishtirishlar va joyini o’zgartirishlarning u yoki bu soni talab etiladi.
Saralash usulini boxolashda solishtirishlar va o’rnini o’zgartirishlarning 
eng ko’p va kam sonlarini topish juda oson. Bu operatsiyalarning o’rtacha 
sonini aniqlash uchun kombinatorikaning tegishli bo’limlarini jalb etish zarur. 
Odatda, saralash jarayonida bajariladigan solishtirish operatsiyalarining o’rtacha 
soni va elementlarining o’rnini almashtirish yoki o’zgartirishning o’rtacha soni 
turli usullarni baxolash mezonlari xisoblanadi. Saralash samaradorligi 
solishtirishning o’rtacha soniga bo’linmasi sifatida aniqlanadi.
EXM larning operatsiyon tizimlari, xech bo’lmaganda, bitta dastur – 
saralash utilitasidan iborat bo’ladi. Lekin ma’lumotlarga ishlov berishning 
muayyan vazifalarini xal qilishda utilita taklif etilayotgan usil yoroqsiz bo’lishi 
va boshqa usilni ishlab chiqish yoki foydalanishga to’g’ri kelishi mumkin. Shu 
munasabat bilan saralashning asasiy usillarini bilish va muayyan vazifa uchun 
yoroqli bo’lgan u yoki bu usilni baxolay olish muximdir.