Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti qarshi filiali “ kompyuter injiniringi ” fakultеti

---

 
 
 
 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI QARSHI 
FILIALI 
“ KOMPYUTER INJINIRINGI ” FAKULTЕTI 
1 - BOSQICH MKI-11-22 GURUH MAGISTRANTI 
 
Mansurova Zarina Anvar qizining 
“Algoritmlarni loyihalashtirish va tahlil qilish” 
fanidan 
 
 
3-Mustaqil ishi 
 
 
 

---

1. Tibbiy ma’lumotlarga ishlov berishning matematik algoritmlari.
2. Tasvir sifatini yaxshilashning filterlash algoritmlari. 
3. Neyron to‘rlari yordamida tasvirlardagi belgilarni tanib olish algoritmlari. 
4. Pufakli saralash algoritmi va uni amalda qo‘llanilishi.
5. Tasvirlarning muhim belgilarini binar alfaviti orqali ifodalash algoritmi. 
6. Genetik algoritmlar va ularning amaliyotga tadbiqi.
7. Har xil tipdagi ma’lumotlar uchun baholarni hisoblash algoritmlari. 
8. Sinflashtirish masalasida hal qiluvchi qoidani qurish algoritmlari.
9. Har xil ko‘rinishdagi ma’lumotlarni bir xil ko‘rinishga keltirish algoritmlari.
10. 
Radiotexnik tizimlarda turli halaqit qiluvchi signallarni bartaraf qilish 
algoritmlari.

---

Inson faoliyatining turli sohalarida obyektlar, jarayonlar va hodisalar haqidagi 
axborotlar hajmining keskin ortib borgani sayin, ularni intellektual tahlil qilish 
tizimlarini ishlab chiqish va takomillashtirishga katta eʼtibor qaratilishiga olib kelmoqda. 
Intellektual tizimlarda tasvirlarga raqamli ishlov berish (digital image processing) [1], 
tasvirni tanib olish (image recognition) hamda timsollarni tanib olish nazariyasi (pattern 
recognition theory) yo’nalishlari doirasida ishlab chiqilayotgan usul va algoritmlardan 
texnologik qurilmalarda foydalanish orqali mamlakatimizda bu sohani amaliyotga tadbiq 
etilishi borasida olib borilayotgan ishlar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bugungi kunda tasvirlarga raqamli ishlov berishga oid tadqiqotlar sezilarli 
darajada rivojlanmoqda. Tasvirga olish qurilmalarining rivojlanishi bu boradagi ilmiy 
tadqiqotlarning takomillashtirilishini talab qiladi. Bunday ma'lumotlarga ishlov berishda 
hisob-kitoblarni oqilona tashkil etish talab etiladi. Tasvirga ishlov berishning aniq 
vazifalari uchun ushbu ularning o‘ziga xos xususiyatlari va cheklovlarini hisobga olgan 
holda samarali ishlov berish usullari qo‘llanilishi talab etiladi. Ammo keng miqyosli 
masalalarni yechish uchun tasvirga ishlov berish uchun unda standart amallar to‘plamini 
ajratib ko‘rsatish kerak, ulardan ixtiyoriy muammolarni hal qilishga mo'ljallangan 
algoritmlarni qurish mumkin. Bularga chiziqli transformatsiyalar, 2D konvolyutsiya va 
2D diskret Furye transformatsiyasi kabilar kiradi [2]. 
Tasvirga ishlov berishda, agar ularni ko‘p o‘lchovli signallarga umumlashtirish 
mumkin bo‘lsa, bir o‘lchovli signallarni qayta ishlash usullari keng qo‘llaniladi [3]. Shu 
bilan birga, ko‘p o‘lchovli tizimlarni tavsiflashning matematik usullari to‘liq emasligini 
hisobga olish kerak. Ko‘p o‘lchovli tizimlar juda ko‘p erkinlik darajalariga ega va 
ularning dizayni bir o‘lchovli tizimlarga xos bo‘lmagan moslashuvchanlikni qabul qiladi. 
Shu bilan birga, ko‘p o‘lchovli polinomlar tub omillarga ajralmaydi, bu ko‘p o‘lchovli 
tizimlarning tahlili va sintezini murakkablashtiradi. 
Tasvirlarni tanib olish tizimlari uchun ularni korreksiyalash usullari va 
algoritmlarini tahlil qilindi [4]. Tahlillar natijasiga ko‘ra, raqamli korreksiyalash usullari 
va algoritmlari tasvirlarni sifatini yaxshilash va tanib olish uchun dastlabki ishlov berish 
masalalari o‘rganib chiqildi. Tasvirlarni yorug’lik va kontrast bo’yicha korreksiyalashda 
noravshan to‘plamlar nazariyasi elementlaridan foydalanildi. Tavsvirlarni raqamli 
korreksiyalash algoritmlari hamda dasturiy vositasi ishlab chiqildi. 
Tasvirni tanib olish boshqaruv tizimlarining muhim komponenti sifatida qarash 
mumkin. Tasvirni tanib olish natijasida olingan ob’yektning xususiyatlariga asoslanib, 

---

boshqaruv tizimi qarorlar qabul qiladi va ob’yektga beriladigan boshqaruv buyruqlarini 
shakllantiradi. Tizim komponenti sifatida ishlash aniqligi va ishonchliligi, shuningdek, 
texnik amalga oshirish xarajatlari uchun texnik talablarga bo'ysunadi. 
Tibbiyotga oid timsollarni aniqlash va bashoratli tahlillash usullari [5] ishda ko'rib 
chiqilgan. Unda tibbiy amaliyotning joriy holati, asosiy muammolari va diagnostikada 
bashoratli modellashtirish bilan bog'liq tadqiqot muammolari muhokama qilingan. Bu 
nazorat ostidagi, nazoratsiz va mustahkamlovchi ta'limning an'anaviy taksonomiyasiga 
mos keladi. Xulosa qilib aytganda, ushbu bobda ko'rib chiqilgan sog'liqni saqlash bo'yicha 
bashoratli informatika uchun timsollarni aniqlash va mashinani o'rganish muammolari 
katta ma'lumotlarning ta'siri va tegishli muammolar, joriy ishning tendentsiyalari va 
cheklovlari, shu jumladan bemor ma'lumotlarining maxfiyligi va xavfsizligi bilan tahlil 
qilinadi. 
Bugungi kunda bozor DICOM tasvirlarini ko'rish uchun turli xil tibbiy tasvirlash 
dasturlari bilan to'lib toshgan. Bunga bepul tibbiy tasvirlash dasturi hamda yanada ilg'or 
xususiyatlarni taqdim etishi mumkin bo'lgan premium dasturiy ta'minot kiradi [6]. 
Tanib olish tizimining ishonchliligi atrof-muhit omillari ta'siri ostida uning 
samaradorligini saqlab qolish zarurati bilan bog'liq. Shuningdek, bu xususiyat chidamlilik 
deb atash to'g'riroq. Chidamlilikga ta'sir qiluvchi omillar orasida uchta guruh mavjud.
1. Shovqin va xalaqitlar. Rasmda, masalan, sensorning issiqlik o'zgarishlari bilan 
bog'liq shovqin har doim mavjud bo'ladi va undan qutilish mumkin emas. Ob’yekt boshqa 
narsalar bilan qisman yoki to'liq qoplanishi, soyaga tushishi, yorqinlikni yaratishi 
mumkin. Bundan tashqari, masalan, qo'shni uskunalarning elektr magnit ta'siri bilan 
bog'liq muayyan aralashuvlar ham bo'lishi mumkin. Shovqin va xalaqitlarning nisbati zaif 
foydali signalning fonida yomon ko'rinadigan sharoitlarda ayniqsa sezilarli darajada 
oshadi.
2. Ko'rimlilik sharoitidagi o'zgarishlar. Ko'chalarda ishlaydigan tizimlar uchun 
nazorat qilinadigan yorug'lik sharoitlaridan tashqari, ko'rimlilik sharoitidagi o'zgarishlar 
muhim omilga aylanadi. Ushbu o'zgarishlar yorug'lik sharoitida, ob-havo sharoitida, 
tashqi yorug'lik manbalarining paydo bo'lishi va hokazolarda mavsumiy va kundalik 
o'zgarishlar natijasida yuzaga kelishi mumkin. 
3. Rakurs (burchak) o'zgarishlari. Rasmga tushirish jarayonida ob’yektni tortish 
burchagi o'zgarishi mumkin: ob’yekt tasvir bo'ylab harakatlanadi, yaqinlashadi yoki olib 
tashlanadi , o'lchamlarini o'zgartiradi, barcha uch eksa bo'ylab aylanadi. 

---

Tasvirlarni ishlov berish tasvir hajmi va sifati quyidagi parametrlardan iborat 
bo'ladi: