Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg‘ona filiali universiteti kompyuter injiniringi(KI) kafedrasi

Intellektual tizimlarning instrumental vositalari 
1.
P
rots
edu
ra
li
da
stur
las
h.
2.
M
a’
lum
otl
ar
ga
mo’
lja
lla
nga
n 
da
stur
las
h.
3.
Qoida
lar
ga
mo’
ljallanga
n 
da
stur
las
h.
4.
Obye
ktl
ar
ga
mo
’lj
all
anga
n 
da
stur
las
h.
1.
I
AT
ya
ra
tis
hning 
muam
moga
yo’
na
lti
ril
ga
n 
vos
it
alar
i.
2.
I
AT
ya
ra
ti
shn
ing
pr
edmetga
1.
B
o’
sh
ti
zim
lar
. 
2.
Ya
ra
tuvchi
muhi
t.
1.
An’
ana
viy
ti
ll
ar
. 
2.
M
anti
qiy
da
stur
las
h
ti
llar
i.
3.
R
ekur
siv
f
unks
iyala
r 
tili.
4.
R
o’
yxa
tga
is
hlov
be
ruvc
hi
ti
llar
. 
5.
B
il
im
lar
ni
na
moyi
sh
e
tuvc
hi
ti
ll
ar
. 
Kogniti
v
gr
af
ikali
ti
zim
lar
Da
stur
las
h
pa
ra
digm
ala
ri
IAT
ya
ra
tis
h
vos
it
alar
i 
Integr
all
as
hg
an
ins
tr
umenta
l 
ti
zim
lar
Ins
tr
umen
tal 
ti
zim
1.
B
o’
sh
ti
zim
lar
. 
Sun’
iy 
int
ell
ektda
qo’
lla
ni
ladiga
n 
ti
ll
ar

---

modellar bo’lishi mumkin. Bu modellar kompyuterga kiritilgandan so’ng, u usbu 
modellarni tekshirish asosida ular orasidan eng yaxshilarini tanlaydi va ularni 
generatsiya qilish natijasida yangi modellar hosil qilinadi, hosil qilingan yangi 
modellar orasidan eng yaxshisi tanlanadi va h.k. Shuni ta’kidalash joizki, 
evolyutsion modellar evolyutsion o’rgatuvchi algoritmlar ko’rinishida bo’ladi. 
4) Imitatsiyali yondashuvda insonning boshqalardan nusxa olish qobiliyati, 
ya’ni boshqalar nima qilayotgan bo’lsa, xuddi ularga o’xshab bajarishni amalga 
oshirish modellashtiriladi. Ko’p hollarda nusxa olish qobiliyati insonga biror ishni 
bajarishda vaqtni kam sarflashga olib keladi. 
SIni qurishning yuqorida keltirilgan yondashuvlari tahlilidan kelib chiqib, 
shuni ta’kidlash lozimki, amaliy masalalarni yechishda ular orasida qat’iy chegara 
yo’q. Amaliyotda shunday masalalar uchraydiki, ularni yechishda aralash 
tizimlardan foydalaniladi, ya’ni ularning bir qismini yechishda ma’lum bir 
yondashuvga mos usullardan foydalanilsa, boshda qismini yechishda boshqa 
yondashuga mos usullardan foydalaniladi. 
Sun'iy intellekt tizimlarini sinflash. Muammolarni maqsadli tavsiflash 
uchun SI tizimlarini sinflashning eng muhimlarini keltiramiz. S.N.Pavlov SIning 
quyidagi yo'nalishlarini taklif qiladi [16]. 
1) Birinchi avlod (oddiy, murakkab) va II avlod ETlari (integrallashgan, ko'p 
funksionalli, intellektualli, kreativli (ijodli) va gibridli. 
2) Intellektual ishlab chiqarish tizimlari: savol-javob tizimlari, mantiqiy - 
hisoblash tizimlari, intellektli LIAT, ABT. 
3) NTlari va neyrokompyuterlar (NTlari va neyrokompyuter texnologiyalari). 
4) BBni qurish va qurishni avtomatlashtirish, tahlil qilish, qayta ishlash va 
bilimlarni olish. 
5) O'rgatish va o'zini-o'zi o'rgatish (maslahatchi tizimlar, intellektual 
murabbiylar, maktab va oliy ta’lim tizimlari). 
6) Evolyutsion modellashtirish (genetik algoritmlar, sinflovchi tizimlar, 
genetik dasturlash, evolyutsion dasturlar, evolyutsion strategiyalar). 
7) Mashinali tarjima qilish tizimlari. 
8) Tabiiy-tilli aloqa tizimlari (muloqot qilish, tabiiy-tildagi mulohazalarni 
tusunadigan va o’zgartiradigan mashina tiliga o’tish ). 
9) Ovozli muloqot tizimlari (sintez (matn-ma’no), nutqni tahlil qilish va 
anglab olish (ma'no-matn)). 
10) Vizual axborotlarni ishlash tizimi (tasvirlarni ishlash, tahlil va sintez 
qilish). 
11) Timsollarni anglovchi tizimlar.