Muhammed al-Xorezimiy atíndaǵí titu nókis filialí Telekomunikaciya texnologiyalarí fakulteti ikt tarawínda

Muhammed al-Xorezimiy atíndaǵí TITU Nókis filialí

Telekomunikaciya texnologiyalarí fakulteti IKT tarawínda
Kásiplik tálim baǵdarí studenti Qdirbaev Anvardíń
Akademiyalíq jazíw páninen ózbetinshe jumísí

Tema: Hár tárepleme jetik insandı tárbiyalawda «Quran» nıń áhmiyeti haqqínda didaktikalíq maqala

Qabíllawshí Jaksimova. U
Tapsíríwshí Qdirbaev. A
Tema: Hár tárepleme jetik insandı tárbiyalawda «Quran» nıń áhmiyeti haqqínda didaktikalíq maqala

Payǵambar Muhammad (s.a.w.) óliminen keyin onıń eń jaqın dawamshıları Abu Bakir , Omar ibn Xattab,Usman ibn Affon hám Ali ibn Abu Talibler musilmanlar jámáátine basshílíq etti.

Islam táliymatı boyınsha, Muhammad payǵambar atı zikr etilgende oǵan húrmet retinde sallallahu alayhi wassalam» (qısqasha: s.a.w.: «oǵan Allahtıń raxmet hám salamı bolsın») yaki «alayh-salam» (qısqasha: s.a.: «oǵan salam bolsın») sózlerin aytıw lazım esaplanǵanı ushın islam tariyxına tiyisli ádebiyatlarda s.a.w. yaki a.s. qısqartıwı qollanıladı.
Islam dini táliymatı
Islam dinide basqa dinler sıyaqlı óz táliymatına iye. Islam dininiń táliymatı tiykarǵı 5 parızdan ibarat. Olar:
1.Iyman
2.Namaz
3.Oraza
4.Zakat
5.Haj
Iyman- bul Allaxtıń jalǵız ekenin hám Muxammed payǵambardı Allaxtıń úmmeti ekenine iseniw esaplanadı yaǵnıy til menen aytıp kewil menen ıqrar bolıw. Iymannıń ózi 7 shártten ibarat.
Namaz – bul musılmanlar ushın parız etilgen. 5waqıt namaz oqıladı.
Oraza – Ramazan ayında iship-jewden, jınısıy qatnastan tıyılıw yamasa nápsin tiyiw.
Usı ayda óziniń ezgu ámelleri menen sawaplar islew.
Zakat – maldan, bastan sadaqa beriw.
Haj – imkanı bolsa ómirinde bir márte Kaabanı zıyarat etiw.
Quran (arab tilinen “oqíw” mánisin bildiredi). Islam dininiń muqaddes kitabí. Bul kitapta dinniń ta’liymati bayan etilgen. Musilmanshiliqta bul kitabtin` mazmuni –Allanin` aspannan vahiy qiling`an so`zi dep tusiniledi. Vahiy so`zi- quday ta`repinen jiberilgen ha’m onin` tileklerin sa’wlelendiretug`in haqiyqatlardi adamlarg`a siyqirliq joli menen bildiriwdi an`latadi.
Arab xalqı ma'deniyatının', ulıwma islam dinindegi xalıqlardın' muqaddes ma'n'gi miyrası – Quran.
Diniy alımlardın' tastıyıqlawınsha, "Quran" Allah Taalanın' Muxammed payg'ambarg'a wahiy qılg'an, jer ju'zindegi ba'rshe adamzatqa jibergen son'g'ı diniy ko'rsetpelerinin' toplamı. "Quranı Ka'rim" Allahtın' kalamı (so'zi) bolıp, onın' ha'r bir so'zi Allah ta'repinen so'zbe-so'z aytılg'an ha'm Jabreyil perishte arqalı Muxammed payg'ambarg'a s.a.s. jiberilgen. Allah Taala ta'repinen aqırg'ı payg'ambar Muxammed sallalahuw alayhi wassalamg'a jiberilgen bul son'g'ı kitap tap qıyamet qayım bolg'ang'a deyin adamlar arasında ma'n'gi a'melge asırıladı. "Quranı Ka'rim" tek belgili qa'biyle, xalıq ha'm ellerge g'ana emes, al ba'rshe adamzatqa, jer ju'zindegi barlıq xalıqlarg'a jiberilgen.
Quranı Ka'rimnin' wahiy qılıp jiberiliwi muqaddes ramazan ayının' jigirma jetinshi ku'ni tu'nde baslag'an. Sonın' ushın da bul ay muqaddes esaplanadı, oraza tutılg'an ku'nlerdin' jigirma jetinshi tu'nlerinde "Laylat ul Qa'dir", yag'nıy qudiret tu'ni, ilahiy qudiret payda bolg'an teberik tu'n dep ulıg'lanadı.
Quranda islam dini nızam-qag'ıydaları, isenim sha'rtleri, huqıq ha'm moral normaları, insan ushın paydalı bolg'an, ha'mme zamanlarg'a da tuwrı keletug'ın ha'm qıyametke deyin o'zgermeytug'ın hikmetli hu'kimler jazılg'an. Quranı Ka'rimnin' tiykarg'ı mazmunı ha'm maqseti adamzat ideologiyasında ko'p quraytug'ındı rawajlandırıw ha'm İslam dinin orınlaw.
Quranı Ka'rim 23 jıl dawamında ko'n'ilge sin'dirilgen. Muxammed payg'ambardın' s.a.s. buyrıqlarına muwapıq Quran ha'r qıylı ko'lemdegi 30 bo'limge 114 su'rege bo'linedi ha'm 77439 kaliyma, 325743 ha'ripten ibarat 6236 ayat jaylastırılıp, ha'r bir su'rege at berildi. Qurannın' son'g'ı ayatı Muhammed payg'ambardın' s.a.s. o'liminen 18 ku'n burın kewilge ornatıladı. Qurannın' birinshi su'resi - "Fatiyha", song"isi bir ju'z on to'rtinshisi "An-nas" su'resi.
Qurandag'ı su'reler Mekke ha'm Ma'diyne su'relerine bo'linedi. 86 su're, 4780 ayat Mekkede 610-622-jıllarda, 28 su're, 1456 ayat Ma'diynede 622-632-jıllarda ko'n'ilge jaylastılıg'an.
Quran Muhammed payg'ambar s.a.s. ta'repinen ja'mlenip toplam halına keltirilgen edi. Payg'ambar s.a.s. qaytis bolg"an waqıtta Quran sahabalar, qarıy-hafızlar ta'repinen tolıq yadqa alınıp, qurma ag'ashının' qabıqlarına, tastaxtalarg'a, teri ha'm basqa na'rselerge jazıp qoyılg'an edi. Sol da'wirlerde Quranda tolıq yadqa bilgen saqaba ha'm hafizlardan 30 adam sanaqta bar edi. Payg'ambardın' s.a.s. 24 wahiy jazıwshı ka'tipleri bolg'an. Olar gezekpe-gezek ka'tiplik qılg'an. Muxammet (sallalahuw aleihi wassalam) payg'ambardın' en' belgili ka'tibi Zayd ibn Sabit radiyallahuw anhuw bolg'an.
Mag'lıwmatlarg'a qarag'anda, Muxammed payg'ambar s.a.s. oqıwdı-jazıwdı bilmegen. Payg'ambar s.a.s.ayatlardı perishte Jabreyilden (aleyhissalam) esitip, yadlag'an ha'm saqabalarına aytıp, uyretip turg'an, olar bolsa yadlap alg'an. Payg'ambar s.a.s. ha'r bir jan'a ayattı qaysı su'rege tiyisli ekenligin ha'm ornın ka'tiplerge tu'sindirip turg'an. Quran su'releri usılayınsha 23 jıl dawamında yadqa alıng'an ha'm xatqa tu'sirilgen.
Quranı Ka'rim tariyxta u'sh ma'rte toplam halına tu'sirilgen. Birinshi ma'retebe Muxammed payg'ambar s.a.s. zamanında, ekinshi ma'rte xaliyfa Abiw Ba'kir Sıdıq da'wirinde, u'shinshi ma'rte xaliyfa Usman Zunnurayn zamanında Quraysh qira'a'ti (dialektinde) toplanıp kitap halında keltirilgen.
Quranı Ka'rim xaliyfa Usman buyrig"i boyınsha arabsha kufiy ha'ripte altı nusqada jazılg'an. Olardın' besewi quraysh qira'a'ti menen oqıwdı u'yretug'ın qarıy-hafızlar menen birge Mekke, Sham, Kufa Basra ha'm Ma'diynege jiberilgen. Altınshısın xalifa Usman o'zleri ushın alıp qalg'an. A'ne usı altınshı kitap u'stinde xalifa Usman sheyit boladı ha'm qanı Quran betlerine to'gilgen.
Xalifa Usman Quranin Amir Temur Basradan Samarqandqa keltirilgen. 1869-jılda Tu'rkstan general-gubernatorı Konstantin Kaufmannın' buyrıg'ı menen podpolkovnik Serov onı Peterburgke alıp ketti.
Bul Quran eki ta'repine jazılg'an 353 paraq - yag'ınıy 706 betten ibarat bolıp, onın' biyikligi 68 santimetr, eni bolsa 53 santimetr.
1917-jıldag'ı Rossiyadag'ı ma'mleketlik awdarıspaqtan son' Peterburgta du'zilgen İslam ken'esi sho'lkeminin' talabası ha'm Leninnin' 1917-jıl 9-dekabrde shıg'arg'an buyrıg'ı menen bul Quran Rossiya musılmanlarına qaytarıp berildi. Bashqurstandag'ı Ufa din mekemesinde 1924-jılg'a shekem saqlandı. Bunnan keyin Tu'rkstandag'ı tariyxıy mu'zeyler ha'm a'yyemgi estelikler boyınsha du'zilgen komitettin' talapnaması ha'm Rossiya hu'kimettinin' qararı tiykarında xalifa Usman kitap halına keltirgen Quran 1924-jılı 18-avgustta u'lken saltanan penen Tu'rkstan avtonomiyalı respublikası paytaxtı Tashkentte alıp kelindi. Ha'zirge shekem bul kitap ju'da' qa'sterlenip, ko'zdin' qarashıg'ınday saqlanbaqta.
Quran a'sirler dawamında musılmanlardın' en' qa'dirli kitabı bolıp keldi, bir de bir kimse og'an o"zgeris kirgize almadı, zıyanın tiygize almadı. Bul tuwralı Allah Taalanın' arnawlı ayatı tu'sirilgen: "A'lbette, bul zikirdi (yag'ınıy Qurandı) Biz o'zimiz na'zir qıldıq ha'm onı o'zimiz saqlaymız" (15-"Hisir" su'resi, 9-ayat). Ulamalardın' ta'riyplewinshe Quranı Ka'rimnin'
janı - ta'ha'ret
bası - baslama
anası - "Fatixa" su'resi
qorg'anı -"Ayat al-Kursiy
qa'lbi -"Yasin" su'resi
kelini -"Ar-rahman” su'resi
qulpı -"Iqlas" su'resi
tajı -"Mu'lk" ("Taba'rik" su'resi)
Quranı Ka'rimnin' so'zlerine bir o'zgertiw kigiziw, bir ha'ribin, ha'tteki ha'ripler belgisin o'zgertiw mu'mkin emes, qatan' qadag'an etilgen.
Quran ta'liymatının' oraylıq ideyası bir Quday tuwralı ta'liymat. Sonday-aq, onda iyman, Allag'a isenim, a'lemnin' jaratılıwı, perishteler, payg'ambarlar, axıret-qıyamet, qayta tiriliw, a'jel, İslam dininin' tiykarları ha'm basqada diniy ko'rsetpeler belgilip berilgen. Ondag'ı morallıq, huquqıy, ja'miyetlik, ekonmikalıq o'lshemler islam dininin' nızamları jıynag'ı - sha'riyatqa negiz etip alıng'an

Hamme ushín hújdan erkinligi tamiynlenedi. Har bir insan ózi tanlaǵan dinge ámel qílíwí yamasa hesh qaysí dinge ámel qilmawí huquqina iye. Diniy kóz qaraslardi májburlep úyretiwge jol qoyílmaydí. Ózbekistan Respublikasí Konstituciyasí 31-statiyasi.