Muhandislik geologik tadqiqotlar

tepa deyiladi. Tepaning nisbiy balandligi 200 m gacha bo’ladi. Nisbiy balandligi 
100 m gacha bo’lgan tepa do’ng deyiladi. Uzunasiga davom etgan qator tepaliklar-
gryada deyiladi, nisbiy balandligi 200 metrgacha bo’ladi. 
Tog’- atrofidagi tekislikdan qad ko’targan balandlikdir. Nisbiy balandligi 
500 metrdan oshadi, gumbazsimon, konussimon, piramida shaklida bo’lishi 
mumkin. Tog’ning eng baland nuqtasi - tog’ tepasi, cho’qqi. Qatorasiga davom 
etib ketgan tog’lar-tog’ tizmasi. 
Relyefning botiq shakllaridan eng kattasi vodiydir. Vodiylarning tagidan 
daryo, soy oqsa-daryo, soy vodiysi deb ataladi. Vodiyni hamma vaqt daryo oqib 
turadigan qismi - daryo o’zani (ruslo), toshqin vaqtida suv bosadigan joylar qayir 
(poyma) deyiladi. 
Vaqtincha oqqan suv o’yib ketgan uzun chuqurlar jar deyiladi. Odatda 
jarlarning yon bag’ri tik bo’lib, unda o’simlik o’smaydi. Jarlarning uzunligi bir 
necha metrdan o’nlab kilometrgasha, chuqurligi 50 metrgacha bo’lishi mumkin.
Topografik xaritalarda relyef, asosan, gorizontallar bilan tasvirlanadi. 
Gorizontal - balandliklari bir xil bo’lgan nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqdir. 
Gorizontal - izogips deb ham yuritiladi. 
Tepalikni bir xil balandlikdan o’tuvchi a,b,c gorizontal tekisliklar kesib 
o’tgan deb faraz qilaylik. 

---

24 
A- 
Tekislikda gorizontallar hosil bo’ladi, ikki gorizontal tekislik orasidagi 
vertikal masofa, h-kesim balandligi 
Ikki gorizontal orasidagi masofa d-gorizontal oralig’i. Yon bag’ir bilan 
gorizontal tekislik orasidagi burchak α- qiyalik burchagi deyiladi.

---

25 
Topografik xaritalarda yon bag’irning nishabi gorizontallarga qisqa 
chiziqlar chizib ko’rsatadi. Bergshtrixlarning erkin uchi qaysi tomonga yo’nalgan 
bo’lsa, yon bag’irning nishabi shu tomonga qaragan bo’ladi. 
Ma’lum masshtabli topografik xarita uchun qabul qilingan kesim 
balandligiga muvofiq chizilgan gorizontallar asosiy gorizontallar deyiladi. 
Topografik xaritalarda va planlarda asosiy gorizontallar uzluksiz egri chiziqlar 
ko’rinishida chiziladi. Asosiy gorizontallarning kesim balandligi xaritaning ostki 
tomonida ramkadan tashqarida yoziladi. Relyefni o’qish oson bo’lishi uchun har 
beshinchi gorizontal yo’g’on qilib chiziladi, agar kesim balandligi 5 metr bo’lsa, 
25,50,75… gorizontallar yo’g’on bo’ladi.
Agar kesim balandligi 2.5 metr bo’lsa, har o’ninchi gorizontal yo’g’on 
bo’ladi. 
Ayrim joylarning relyefini asosiy gorizontallar bilan to’la ko’rsatib 
bo’lmagan hollarda kesim balandligining yarmiga teng gorizontallar chiziladi. Ular