Muhandislik geologik tadqiqotlar

N 
NISHABLARNING (QIYALIKLARNING) BARQARORLIGI - qiyalikning 
profilini uzoq vaqt saqlab turish qobiliyati. 
Q 
QAZISH QUDUG’I (KOTLOVAN) - unda biron bir tuzilmaning poydevorini 
qo’yish uchun qazish. 
QOYALAR - qattiq kristallanadigan, namlash paytida, bog’lanishlar va birlashma 
kuchlanish kuchi o’zgarmasdan, suv bilan to’yingan holatda 50 kg/sm dan ortiq 
siqilgan jinslar (bema’nilik, metamorfik, ba’zi cho’kindi karbonat va kremniyli 
sement jinslari, shuningdek piroklastik tog ‘jinslari). 
QUMNING TABIIY QIYALIK BURCHAGI - qum konusining sirtidan 
gorizontal tekislik bilan hosil bo’lgan burchak 
QUMLOQLAR (PLIVUN) - suv bilan to’yingan tog ‘jinslari, ular quduqlarda, 
shaxtalarda, qazishmalarda ochilganda o’zini juda og’ir tutadi.
QUMLOQ TUPROQLAR - plastmassaga ega bo’lmagan va 2 mm dan katta 
zarrachalarining og’irligi 5% dan kam bo’lgan quruq oqimli tuproqlar. 
R 
RUXSAT BERILGAN YUK - toshga, tuzilishga yoki uning qismlariga zarar 
etkazmasdan ta’sir qilishi mumkin bo’lgan yuk. 
 

---

281 
S 
SAQLASH DEVORI - tabiiy holatida uning barqarorligini ta’minlamagan holda, 
silliq qiyalik yoki qiyalikni saqlash uchun mo’ljallangan sun’iy inshoot. 
SEL - bu halokatli kuchga ega bo’lgan juda qattiq (50-60% gacha) material 
tarkibiga ega qisqa muddatli tog’ oqimi.
SILIKATLASHTIRISH - bu tog ‘jinslarining mustahkamligini oshirish uchun 
ishlatiladigan usullardan biri.
SOLIFLYUKSIYA - bu tortishish kuchi ta’sirida muzlatilgan qatlamning tomi 
bo’ylab eritilgan loy jinslarining sekin harakati. 
STRUKTURAVIY QORALAMA - strukturaning og’irligi bo’yicha yerga 
uzatiladigan yukning ta’siri ostida struktura poydevorining vertikal harakati. Bu 
tuproqni siqish oqibatidir. 
SOHILGA ISHLOV BERISH - suvning ta’siri ostida suv ombori yoki suv oqimi 
sohilining shaklini o’zgartirish. 
SUFFOZIYA - bu yer osti suvlari orqali mayda zarralarni jinslardan eritib yuborish 
jarayoni. 
T 
TERMOKARST - ko’milgan muzlarning erishi yoki muzlatilgan jinslarning paydo 
bo’lishi natijasida yopiq cho’kmalar, vintlardek yoki yassi shaklidagi cho’kmalar 
hosil bo’lishi. 
TEXNOGEN TUPROQLAR - insonning ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyati 
jarayonida yaratilgan tuproqlar. 
TEXNOGEN REL’YEF - insonning ishlab chiqarish faoliyati natijasida yuzaga 
keladigan sirt shakllari - qazishmalar, karyerlar, tunnellar, kanallar, daryolar, 
axlatxonalar va boshqalar. 
TOG’ JINSLARINING PLASTIKLIGI - tashqi kuchlar ta’siri tugaganidan keyin 
tog ‘massasining uzluksizligini buzmasdan va uning tabiiy shaklini saqlab qolish 
qobiliyatidir. 
TOG‘ JINSLARINING MEXANIK XUSUSIYATLARI - mexanik kuch, 
qattiqlik va toshning mustahkamligini tavsiflovchi xususiyatlar. 

---

282 
TUPROQ - muhandislik faoliyatining mumkin bo’lgan ob’yekti sifatida 
o’rganilgan har qanday tog ‘jinslari va tuproqlar. 
TUPROQNING SHISHISHI - namlanganida tuproq hajmining ko’payishi. Bu 
asosan loy tuproqlarga xosdir. 
TUPROQ SKELETI - tuproq tarkibi kirvchi mustahkam mineral zarralar. 
TUPROQLARNING SIQILISHI-ulardagi bo’shliqlar hajmining kamayishi 
(g’ovaklikni kamaytirish) tufayli tuproqlar zichligini oshirish. 
TUPROQ SIQILISH - quritish paytida tuproq hajmining kamayishi, odatda 
yorilish bilan birga. 
TUPROQLARNING SIQILISHI - tuproqning hajmining pasayishi va yuk 
ta’sirida cho’kindi hosil qilish qobiliyati. 
TUPROQNI NAMLASH - namlanganida tuproqning birlashishini yo’qotib, 
bo’shashmasdan, shaklsiz massaga aylanish qobiliyati. 
TUPROQNING GRANULOMETRIK (DON, MEXANIK) TARKIBI - turli 
o’lchamdagi (fraktsiyalar) donalarning tuproq tarkibidagi og’irligi, tahlil qilish 
uchun olingan quruq namunalarning massasiga nisbatan foiz sifatida. 
TUPROQSHUNOSLIK - bu tuproqlarning xususiyatlari, tarkibi va tekstura-
tarkibiy xususiyatlari haqidagi fan. 
TUPROQLARNING SUV - FIZIK XUSUSIYATLARI - namlik, namlash, 
qaynab ketish, qisqarish, sovuqning ko’tarilishi, g’ovakliligi, tuproqdagi suvning 
kapillyar ko’tarilishi, tuproqni filtrlash koeffitsienti. 
TUPROQ NAMLIGI - bu mutlaqo quruq tuproq (vazn namligi) yoki nam tuproq 
hajmiga (hajmli namlik) tegishli bo’lgan u yoki bu suv tarkibidagi tarkibiy qism. 
TUZOQLAR - 1. Tuproqning mavsumiy muzlashi natijasida yuzaga kelgan 
mahalliy balandliklar (20 sm va undan yuqori), temir yo’lning yuqori qismining 
tuzilishi (relslar, shpallar, ballastlar). 2. Okeanlarning eng chuqur qismlari.