Muhit. Ekologik omillar va ularning tirik organizmlarga ta’sir etishining umumiy qonuniyatlari. Reja

5.Organizmlarni ekologik klassifikastiya qilish printsiplari.

Hayvonot, o’simlik olamini hozirgi zamon biologik sistematik klassifikastiyasini bosh mezoni qovm-qarindoshlik o’xshashlik belgilari hisoblanadi. Shunung uchun han.turli shaklga ega turli muhitda yashovchi organizmlar bitta guruhga bo’linadi.M:
Ekologik klassifikastiya qilishda esa hayvonlarni ularni tashqi muhitda xilma-xil hayot kechirishi ularni turlicha klassifikastiya qilish mumkin.
Biz hayvonlarni birgina harakat qilishiga qarab klassifikastiya qilsak, turli xil sinfga kiruvchi turlar 1 ta ekologik guruh kiritiladi. M: Suvda raketasimon harakat qiluvchilarga medo’zalar, bosh oyoqli mollyuskalar, xivchinlilar, yndo’z, beshiktervat lichinkalari va hokazo.
Xullas, turli-tuman ekologik faktorlarga ko’ra klassifikastiya qilish mumkin yoki yana bir misol organizmlarni oziqlanish harakteriga ko’ra klassifikastiya qilamiz.
1.Avtotroflar – 2 ga fototrof va xemotroflarga bo’linadi.
2.Geterotrof
1.a) fototroflar organik modda qilishda quyosh yorug’ligidan foydalanadi.
b) xemotroflar – ximiyaviy reaktsiya energiyasidan foydalanadi.
2.a) saprofitlar – oddiy organik birikmalar bilan oziqlanadi.
b)golozoy- murakkab organik birikmalar bilan oziqlanadi.
Golozoy organizmlar ham o’z navbatida qo’yidagi guruhlarga bo’linadi.
A)saprofitlar o’simliklarni chirigan qoldiqlari bilan oziqlanadi.
B)fitofag tirik o’simliklar bilan oziqlanadi.
V)zoofag tirik hayvonlar bilan oziqlanadi.
G)nekrofag o’limtiklar bilan oziqlanadi.
Hayvonlarni oziqni tutishiga qarab ham ekologik klassifikastiya qilish mumkin.
M:Fil’troterlar kichik qisqichbaqalar, baqachig’anoq kit va hokazo.
Kavsh qaytaruvchilar, kavsh qaytarmovchilar, ovchilar va hokazo.


Tayanch iboralar: Muhit, tabiiy va sun’iy muhit; suv, quruqlik havo, tuproq va tirik organizmlar muhiti; moslashish; morfologik, fiziologik va xulq – atvor antropogen omillar; optimum va pessimum zona; ekologik valentlik; faktor; ekologik klassifikastiya.
. Organizm va yashash muhiti
V.I. ta'limotining asosiy xulosalaridan biri. Vernadskiy biosfera haqida barcha tirik organizmlarning bir-biri bilan va atrof-muhit bilan aloqasi haqidagi g'oya edi. Evolyutsiyaning elementar birligi - populyatsiya - boshqa populyatsiyalar va atrof-muhit bilan dinamik muvozanatda. Bunday dinamik muvozanatlar populyatsiya to'lqinlari deb ataladi. Hech qanday holatda odam tabiiy populyatsiya to'lqinlariga aralashmasligi kerak (B. Commonerning 4-qonuni - tabiat eng yaxshi biladi). Populyatsiya soni uning biologik salohiyati va atrof-muhitga chidamliligi o'rtasidagi dinamik muvozanat natijasidir. Atrof-muhitning qarshiligi zaiflashganda, aholi portlovchi darajada ko'payadi.
Insoniyat aholisi, boshqa odamlar kabi, xuddi shu qonunlarga bo'ysunadi. Ammo, boshqa tirik organizmlardan farqli o'laroq, inson atrof-muhitning qarshiligini keskin pasaytirdi, tabiiy muvozanatlarni amalda buzdi, cheklovchi omillar ta'sirini yengdi. Yuqorida aytib o'tilganidek, odam mo'l-ko'l oziq-ovqat etishtirish, dalalarni sug'orish va yashash joylarini obodonlashtirish, shuningdek, kasallik qo'zg'atuvchi mikroblarga qarshi kurash vositalarini yaratish va shu bilan o'zini tabiiy tanlanishdan uzish orqali boshqa turlar bilan raqobatda g'olib chiqdi. Texnologiyalar yordamida insoniyat o'z ehtiyojlarini qondirish uchun tabiiy resurslardan foydalanishni boshladi, ularni deyarli to'liq tükenmeye olib keldi, bu butun ekotizimlarning yo'q bo'lib ketishiga olib keldi (masalan, sayyoramizning o'rmonlarini kesish), ya'ni. ko'p jihatdan biz resurslarni yo'q qilish va boshqa populyatsiyalarni yo'q qilish orqali o'z mavjudligimizni qo'llab-quvvatlaymiz.
Biroq, ishlab chiqarishni haddan tashqari rivojlantirib, inson nafaqat g'alaba qozondi, balki mag'lub bo'ldi, chunki tabiat ustidan "g'alaba" uchun yuqorida sanab o'tilgan omillar insoniyat aholisiga qattiq va og'riqli zarba berdi. Insoniyat boshiga ekologik xavf, birinchi navbatda, uning salomatligiga tahdid solmoqda.
2. Inson salomatligi va atrof-muhit xavfsizligi
Salomatlik - bu nafaqat kasallikning yo'qligi emas, balki to'liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik holatidir (JSST ta'rifi - Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti).
Keling, atmosfera, gidrosfera va tuproqning ifloslanishi har bir inson, xalqlar va butun insoniyat salomatligiga qanday ta'sir qilishini batafsil ko'rib chiqaylik.
Havo ifloslanishi. Inson salomatligi uchun potentsial xavfli bo'lganlar atom inshootlari, kimyo sanoati ob'ektlari, neftni qayta ishlash, metallurgiya, quvurlar va transportdir. Katta shaharlarda esa havoni ifloslantiruvchi asosiy manba sanoat emas, balki avtotransport vositalaridir. Avtomobil chiqindilarida zaharli uglerod oksidi va qo'rg'oshin birikmalari, shuningdek, kuyikish, uglevodorodlar, azot oksidlari va boshqalar mavjud. (jami 200 dan ortiq komponentlar). Bu chiqindilarning barchasi havodan og'irroq bo'lib, asosan er yuzasiga yaqin joyda to'planganligi sababli, ota-onalari katta yo'llar bo'ylab yuradigan bolalar ularga hamroh bo'lgan kattalarga qaraganda ko'proq zaharlanadi. Natijada, hozirgi bolalarda (hatto oldingi avlodga nisbatan) nafas olish kasalliklarining keskin o'sishi.
Magistral yo'llar bo'ylab havoning zaharlanishidan barglar sarg'ayadi va daraxtlardan parchalanadi. Yo'llar bo'ylab butalar, barglar va o'tlar katta miqdorda og'ir metallarni to'playdi, shuning uchun bu joylarda qo'ziqorin, rezavorlar, dorivor o'tlar, pichanlarni terish taqiqlanadi, chunki bunday pichan bilan oziqlangan uy hayvonlarining go'shti va sutida zaharli moddalar mavjud. inson salomatligi. Tuproqda va ildiz ekinlarida, qo'ziqorin va rezavorlarda og'ir metallar to'plangan, bu nafaqat hosilni kamaytiradi, balki sog'liq uchun ham xavf tug'diradi.
Gidrosfera sanoat chiqindi suvlari bilan zaharlanadi. Ayni paytda ular dunyodagi daryolar oqimining uchdan bir qismidan ko'prog'ini ifloslantirmoqda. Neft va neft mahsulotlari, og'ir metallar, zaharli pestitsidlar, dioksinlar va radioaktiv chiqindilardan tashqari, termal suvning ifloslanishi juda xavflidir, buning natijasida suv havzalari "o'ladi". Issiqlik ifloslanish turlaridan biridir. Issiq kanalizatsiya suv omborini isitadi, kislorodning suvda eruvchanligi pasayadi (bu unda juda yomon eriydi), baliqlar nobud bo'ladi, suv omborining loyqalanishi keskin kuchayadi, bu esa oxir-oqibat uning botqoqlanishiga olib keladi.
Rossiya atrof-muhitni muhofaza qilish organlarining ma'lumotlariga ko'ra, suvning ifloslanishi yuqori bo'lgan suv ob'ektlari soni har yili o'sib bormoqda, bu suv omborlarida bir qator zararli moddalarning ruxsat etilgan maksimal kontsentratsiyasi (MPC) 10 yoki undan ko'p marta oshib bormoqda (ta'rifi MPC va atrof-muhit sifatining boshqa mezonlari 3-mavzuda muhokama qilinadi). Rossiya Federatsiyasining eng ifloslangan dengiz hududlariga Azov-Qora dengiz havzasi, Shimoliy Kaspiy, Boltiq dengizining Finlyandiya ko'rfazi, Yaponiya dengizining Buyuk Pyotr ko'rfazi, mintaqadagi Barents dengizi kiradi. Novaya Zemlya arxipelagining.
Nafaqat dengizlar, balki Rossiyaning katta va kichik daryolari ham azoblanadi, ularning ko'pchiligida haddan tashqari ifloslanish tufayli suzish va baliq ovlash mumkin emas.
Rossiyadagi va ba'zi ekologlar fikricha, butun sayyoradagi eng iflos joylardan biri Chelyabinsk viloyatidagi Qorabash shahri bo'lib chiqdi, u erda mis va oltingugurt zavodi ishlaydi, uning xom kanalizatsiyasini mahalliy daryoga quyadi va ko'l. Ushbu qishloqda mamlakatda har ming aholiga nisbatan eng yuqori o'lim darajasi qayd etilgan, bu hududdagi ekologik me'yorlardan ko'p marta oshib ketganining natijasidir.
Chuchuk suv ob'ektlari ham ichimlik suvi manbalari bo'lib, ularning sifati so'nggi o'n yil ichida Rossiyada halokatli darajada pasaygan. Xom suvni "krandan" endi Rossiya Federatsiyasining biron bir aholi punktida ichish mumkin emas.
Ekologik xavfsizlik - inson, jamiyat, tabiat va davlatning hayotiy manfaatlarini atrof-muhitga antropogen yoki tabiiy ta'sir natijasida yuzaga keladigan real va potentsial tahdidlardan himoya qilish holati. Ekologik xavfsizlik insonning oziq-ovqat, suv, kiyim-kechak, uy-joyga bo'lgan ehtiyoji bilan birga eng muhim tabiiy ehtiyojdir. Insonning butun hayoti jismoniy, ma'naviy va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga, shu jumladan ekologik xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan. Rossiya Federatsiyasi Tabiiy resurslar vazirligi 1993 yilda "Rossiyaning ekologik xavfsizligi" dasturini ishlab chiqdi, o'sha yili Rossiya Federatsiyasi Xavfsizlik Kengashi Rossiya aholisining sog'lig'i holati (shu jumladan, 2000 yil bilan bog'liq) masalasini muhokama qildi. mamlakatdagi ekologik vaziyat).
Rossiya, butun sayyora kabi, o'tgan asrning oxirida, o'tish davri tufayli, iqtisodiy va texnologik inqirozlar qo'shilgan ekologik inqirozda. O'tgan asrning 70-yillaridayoq olimlar texnogen ifloslanishning inson salomatligiga zararli ta'siri haqida bir necha bor ogohlantirgan. Bu asrning boshida allaqachon siyosatchilar tomonidan texnogen ofatlar yuzaga kelishi mumkinligi haqidagi ogohlantirishlar kela boshlagan. Bunday ofatlarning yuzaga kelish ehtimoli ayrim sanoat ob’yektlarida 60 yildan ortiq vaqt davomida uzluksiz ishlayotgan uskunalarning eskirishi (shaxtalardagi avariyalar, samolyot va vertolyotlarning qulashi va boshqalar) tufayli yuzaga keladi.
Shu bilan birga, har kuni "jim" falokatlar ro'y beradi, chunki ifloslanish chiqindilari va chiqindilari biosferada to'planish, to'planish kabi makkor xususiyatga ega va falokat portlashlar va otishmalarsiz, sezilmas, ammo muqarrar ravishda yaqinlashmoqda. Shu bilan birga, katta yoshdagi aholi qo'rg'oshin chiqindilari tufayli jigar, buyrak va o'pka kasalliklaridan aziyat chekmoqda; sifatsiz suv ovqat hazm qilish tizimi va chiqarish tizimi kasalliklarining sababi hisoblanadi. Ekologik muammoli hududlarda bolalikdan nogironlikning asosiy sabablari nafas olish organlari, markaziy asab tizimi va miyaga zarar etkazishdir.
Yuqorida aytilganlarning barchasi Rossiya Federatsiyasida ekologik xavf mamlakat genofondiga tahdid solayotganidan va Rossiyaning ijtimoiy-iqtisodiy inqirozdan chiqishiga to'sqinlik qilayotganidan dalolat beradi.
3. Oziq-ovqat sifati
Ekologik xavfsizlik turlaridan biri oziq-ovqat xavfsizligi hisoblanadi, chunki u mamlakat aholisi salomatligini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Rossiya Federatsiyasida ushbu sohadagi vaziyat o'tgan asrning 90-yillari boshlarida chet eldan past sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini nazoratsiz etkazib berish oqimi, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish ustidan nazoratning zaiflashishi tufayli juda yomonlashdi. Bularning barchasi ommaviy oziq-ovqat zaharlanishiga, birinchi navbatda, past sifatli spirtli ichimliklarga olib keldi.
Bunday yomonlashuvning sabablaridan biri oziq-ovqat sanoati va savdodagi ko‘plab mahalliy korxonalarning texnik jihatdan yaxshi jihozlanmaganligi (bu sohadagi aksariyat ishlab chiqarish quvvatlari 30-50 yildan beri yangilanmagan!), sanitariya madaniyatining pastligi, foydalanish sifatsiz xomashyo, ushbu sohada laboratoriya xizmatlarining yo‘qligi sababli ishlab chiqarish nazoratining yo‘qligi.
Vaziyat 21-asrning boshlarida asta-sekin yaxshilana boshladi. oziq-ovqat mahsulotlari sifati ustidan qat’iy nazorat joriy etilganligi munosabati bilan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va savdosi bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘lmagan ko‘plab “punktlar”ni bartaraf etish, oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish quvvatlarini texnik jihatdan yangilash.
4. Rossiyadagi demografik vaziyatning ekologik jihatlari
Rossiyadagi demografik vaziyat ekologik xavfsizlik bilan chambarchas bog'liq. Aholisi soni bo'yicha Rossiya Federatsiyasi dunyoda Xitoy, Hindiston, AQSh, Indoneziya, Braziliya va Pokistondan keyin ettinchi o'rinda turadi. XXI asr boshlariga kelib. Rossiya aholini yo'qotish (depopulyatsiya) bo'yicha eng yuqori ko'rsatkichlardan biri bilan chiqdi. Buning sabablari quyidagilardir:
tug'ilishning pastligi, aholining ko'payishini ta'minlamaydigan bir bolali oilaning ommaviy tarqalishi;
yuqori o'lim darajasi, Evropada eng yuqori ko'rsatkichlardan biri (har ming aholiga 16,3 kishi);
baxtsiz hodisalar, zaharlanish va jarohatlardan mehnatga layoqatli erkaklarning katta yo'qotishlari (2002 yil ma'lumotlariga ko'ra taxminan 30%), bu asosan alkogolizmning o'sishi va alkogolli ichimliklar sifatining pastligi bilan bog'liq;
oilaviy inqiroz, ajralishlarning yuqori darajasi;
katta hajmdagi majburiy (ko'pincha noqonuniy) migratsiya, shu jumladan ekologik sabablarga ko'ra (ekologik qochqinlar muammosi).
Ko'rinib turibdiki, Rossiyada demografik inqirozning sabablari nafaqat ijtimoiy sohada, balki ko'p jihatdan ekologik xususiyatga ega. 2003 yil boshida Rossiyada 143,1 million kishi yashagan. Demograflarning prognozlari umidsizlikka tushadi: 2010 yilga kelib Rossiya Federatsiyasi aholisi taxminan 138-139 million kishini tashkil qiladi va Rossiya aholi soni bo'yicha dunyoda ettinchi o'rindan to'qqizinchi o'ringa ko'tariladi. Uzoq muddatli prognozlar shuni ko'rsatadiki, agar hozirgi tendentsiyalar davom etsa, 5-6 o'n yilliklar ichida, 21-asrning ikkinchi yarmida Rossiya aholisi qariyb yarmiga qisqaradi.
Rossiyadagi salbiy demografik tendentsiyalarni bartaraf etish uchun quyidagilar zarur:
aholi salomatligi holatini yaxshilash, bu esa, ayniqsa, mehnatga layoqatli yoshdagi erkaklar o‘rtasida oldini olish mumkin bo‘lgan o‘limni kamaytirishga yordam beradi;
turmush darajasi sifatini oshirish va bolalar tug‘ilishini moddiy rag‘batlantirish asosida tug‘ilish darajasini rag‘batlantirish va oilani mustahkamlash;
jamiyatda muayyan ijtimoiy va ma'naviy-axloqiy munosabatlarning shakllanishi.
2005 yilda ma'lum bir demografik burilish yuz berdi: o'tgan yillarga nisbatan tug'ilish darajasi oshdi. Bu, ehtimol, aholi turmush darajasining qandaydir barqarorlashuvi va ijtimoiy optimizmning namoyon bo'lishi bilan bog'liq. 2006 yilda qabul qilingan Prezident dasturi, shuningdek, Rossiyada aholi punktlari bilan bog'liq vaziyatni to'g'irlashga, mamlakatda tug'ilishni rag'batlantirishga (onalarga moddiy va ijtimoiy yordam) va o'limni kamaytirishga (pensionerlar va nogironlarni qo'llab-quvvatlash) qaratilgan. Agar ushbu dastur amalga oshirilsa va tug'ilishning o'sishi tendentsiyasi davom etsa va kuchaysa, mahalliy va xorijiy demograflarning ma'yus prognozlari amalga oshmasligi mumkin.
5. Inson va koinot
Biz hozirgacha insonning tabiatga ta'siri (asosan salbiy) haqida gapirdik. Ammo teskari ta'sir ham borligi aniq: tabiiy omillar (va bu qismda biz kosmik omillar haqida gapiramiz), shubhasiz, insonning fiziologiyasi va xatti-harakatlariga ta'sir qiladi.
Bir necha o'n yillar oldin, ularning ishlashi, farovonligi va hissiy holatini Quyoshning faolligi, Oyning fazalari, magnit bo'ronlari va boshqa kosmik hodisalar bilan bog'lash deyarli hech kimning xayoliga kelmagan. Bu sohada kashshof rus olimi Aleksandr Leonidovich Chizhevskiy bo'lib, u quyoshning insonning fiziologik va xulq-atvor mexanizmlariga ta'sirini o'rganadigan biologiyaning bir bo'limi bo'lgan geliobiologiyani yaratdi. Quyoshning asosan oʻsimlik va hayvonlar faoliyatini belgilab berishi odamlarga qadim zamonlardan maʼlum boʻlgan (oʻsimliklarda gullash va meva berish, hayvonlarda juftlashish davri va boshqalar). Koinot jismlariga xos bo'lgan ritm - Yer, Quyosh, Oy va yulduzlarning harakati ham tirik organizmlarning ajralmas mulki, barcha tirik mavjudotlarning universal sifati, olamni tashkil etishning umumiy tamoyilidir. Bu xususiyat barcha biologik darajalarda namoyon bo'ladi: hujayra, to'qima, organizm, ekotizim va biosfera.
Yashash muhiti va atrof-muhit omillari haqida tushuncha