Mulohaza va mantiqiy bog‘lovchilar

va bog’lovchisiga mos keluvchi mantiqiy amal konyunksiya amali 

deb ataladi, x va u mulohazalar chin bo’lgandagina chin qiymatni 

qabul qiladi, qolgan hollarda esa o’lg’on qiymatga ega bo’ladi.

 

 

 

 

 

 

X

 

Y

 

X

  

y

 

CH

 

Ch

 

Ch

 

CH

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

Ch

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

        

 

---

3.  Dizyunksiya  yoki  mantiqiy  yig’indi  amali. Mulohazalar 

mantig’ida  qo’llaniladigan  3-amal yoki,  yoxud,  yo bog’lovchilariga 

to’g’ri keladi va XY (x yoki y) deb belgilanadi.

 

          Ta’rif.  Rad  etmaydigan  ma’noda  ishlatiladigan yoki  //  yoxud  // 

yo mantiqiy amali dizyunksiya deb yuritiladi.

 

          Dizyunksiya  so’zi  lotincha  bo’lib,  “farq  qilaman”,  “farqlayman” 

degan ma’noni bildiradi.

 

         Ikkita x va y mulohazalar dizyunksiyasi x  y deb yoziladi va x yoki 

y  deb  o’qiladi.  Bu  amal  x  va  y  yolg’on  bo’lgandagina  yolg’on  qiymat 

qabul  qiladi,  qolgan  hollarda  chin  qiymatni  ifodalaydi. Buni  chinlik 

jadvali asosida quyidagicha ko’rsatish mumkin:

 

X

 

Y

 

X  y

 

CH

 

Ch

 

Ch

 

CH

 

Yo

 

Ch

 

Yo

 

Ch

 

Ch

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

         4. Implikatsiya amali. x va y mulohazalar implikasiyasi deb faqat 

x chin va y yolg’on bo’lgandagina yolg’on bo’lib qolgan hollarda chin 

bo’lgan mulohaza amaliga aytiladi.

 

         Implikatsiya so’zi  lotincha  bo’lib,  “zich  bog’lamoq”  degan 

ma’noni bildiradi. Bu amal  belgisi bilan belgilanadi va xy mulohaza 

agar x bo’lsa u holda y deb o’qiladi.

 

         Buni chinlik jadvali asosida quyidagicha ifodalash mumkin:

 

 X

 

Y

 

X  y

 

CH

 

Ch

 

Ch

 

CH

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

Ch

 

Ch

 

Yo

 

Yo

 

Ch

 

         Bundan ko’rinadiki,  implikatsiya  x  mulohaza asos,  gipoteza, dalil 

mulohaza  sanaladi.  y  mulohaza  esa  bu  asosning  oqibati  deyiladi. 

So’zlashuv nutqida implikatsiya “agar x bo’lsa, u holda y” mulohazaning 

quyidagi sinonimlari mavjud:

 

1)

 

“x bo’lsa y bo’ladi”;

 

2)

 

“agar x bo’lsa, u holda y bo’ladi”;

 

3)

 

“x dan y hosil bo’ladi”;

 

4)

 

“agar x bo’lsa, y kelib chiqadi”;

 

5)

 

“y agar x bo’lsa”;

 

---

6)

 

“x y uchun etarli shartdir”;

 

5. Ekvivalentlik (ekvivalensiya) amali (teng kuchlilik amali). Bu 

amal  belgi  bilan  ifodalanadi  va  xy  murakkab  mulohaza  “x 

ekvivalent y” deb o’qiladi. Murakkab mulohaza xy chin bo’ladi agar x 

va  y  lar  chin,  yoki  x  va  y  lar  yolg’on bo’lsa, boshqa hollarda bu amal 

yolg’on bo’ladi. Bular “zarur va kifoya”, “faqat va faqat”, “faqat va faqat 

shundagina”,  “qachonki”,  “bajarilishi  etarli  va  zarurdir”  kabi 

bog’lovchilar o’rdamida tuziladi.

 

Bu amalni chinlik jadvali asosida quyidagicha izohlash mumkin:

 

X

 

Y

 

X  Y

 

CH

 

Ch

 

Ch

 

CH

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

Ch

 

Yo

 

Yo

 

Yo

 

Ch