Mundarija. Ilk yoshdagi bolalar psixologiyasi

Kichik maktab yoshidagi ukuvchilarda shaxsiy xislatlarning tarkib topishi.
O‘quv faoliyati kichik maktab yeshidagi ukuvchi uchun nafakat bilish jarayenlarining yukori darajada rivojlanishi .balki shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish uchun xam imkoniyat yaratadi. Shuni aloxida ta’kidlash lozimki yetakchi bulgan ukuv faoliyatidan tashkari boshka faoliyatlar-uyin.mulokot va mexnat faoliyatit xam ukuvchi shaxsi rivojiga bevosita ta’sir kursatiadi. Shuningdek bu faoliyatlar asosida muvafakkiyatga erishish motivlari bilan boglik bulgan shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi. Ukuv faoliyati kichik maktab yoshidagi bolalarda ukishda ma’lum yutuklarga erishish extiyojini kondirishga, shuningdek tengdoshlari orasida o‘z o‘rniga ega bulishiga imkoniyat xam yaratadi. Aynan ana shu urin yoki mavkega erishish uchun xam bola yaxshi ukish uchun xarakat kilishi mumkin.Bu yoshdangi bolalar doimiy ravishda uzlari erishgan muvaffakkiyatini boshka tengdoshlari muvaffakkiyati bilan solishtiradilar. Ular uchun doimo birinchi bulish nixoyatda muxim. Kichik maktab davrida bolalardagi musobakaga kirishish motivi tabiiy psixologik extiyoj xisblanib bu motiv ularga kuchli emosional zurikishni beradi. Bu xususiyatlar aslida bogcha davridan boshlab yuzaga kela boshlaydi va kichik maktab davrida, shuningdek usmirlik davrida xam yakkol kuzga tashlanadi. Kichik maktab yoshidagi bolalar kattalarning u xakidaga fikr va baxolariga karab uzlariga uzlari baxo beradilar. Ukuvchining uziga uzi beradigan baxosi asosan tugridan tugri ukituvchining beradigan baxosiga va turli faoliyatlaridagi muvaffakiyatlariga boglik. Kichik maktab yoshidagi ukuvchilarda uz uziga beradigan baxolari turlicha –yukori , adekvat, past bulishi mumkin. Bu yoshdagi bolalarda mavjud bulgan ishonuvchanlik, ochiklik, tashki ta’sirlarga beriluvchanlik,itoatkorlik kabi xususiyatlari ularni shaxs sifatida tarbiyalash uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Kichik maktab yoshi davrini bolaning turli faoliyatlarda muvaffakkiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy shaxsiy xususiyatlarni yuzaga kelish va mustaxkamlash davri deb xisoblash mumkin.Bu davrda muvaffakkiyatga erishish motivlari tarkib topish bilan bir katorda mexnatsevarlik va mustakillik kabi sifatlar rivojlanadi. Kichik maktab yoshidagi ukuvchilarda mexnatsevarlik asosan ukish va mexnat faoliyatida rivojlanadi va mustaxkamlanadi. Mexnatsevarlik bolada uz kilayotgan mexnati unga zavk bergan takdirdagina yuzaga keladi.Bolada mustakillik xusuiyatining shakllanishi asosan kattalarga boglik. Agar bola xaddan ziyod ishonuvchan, itoatkor, ochik xususiyatli bulsa unda asta sekinlik bilan buysinuvchanlik mustakil bula olmaslik xususiyati mustaxkamlana boradi. Lekin bolani vaktli mustakillikga undash unda kuloksizlik, yopiklikni shakllanishiga olib keladi va xayetiy tajribalarni asosan kimlargadir taklid kilgan xolda uzlashtiradi. Mustakillini shakllantirish uchun bolaga mustakil bajaradigan ishlarni kuprok topshirish va unga ishonch bildirish nixoyatda muximdir. Shuningdek shunday bir ijtimoiy psixologik muxit yaratish kerakki,unda bolaga biron bir ma’sul vazifani mustakil bajarishni topshirish , bu ishni bajarish jarayonida bola uzini tengdoshlari, kattalar va boshka odamlarning lideri deb xis kilsin. Ana shu xis bolada mustakil bulishga undovchi motivlarni yuzaga keltiradi.
7-11 yoshli davrda bolalar uzlarining individual xususiyatlarini anglay boshlaydilar. Bolani uz-uzini anglashi xam jadal rivojlana boradi va
mustaxkamlana boshlaydi. Bu davrda bolalar uzlarining ismlariga yanada
kuprok axamiyat bera boshlaydilar va ularning ismlari tengdoshlari va
atrofdagilar tomonidan ijobiy kabul kilinishiga xarakat kiladilar.
Bolani uzining tashki kurinishi va gavda tuzilishiga beradigan baxosi xam
uz-uzini anglashida axamiyati juda katta. Kichik maktab davrining oxiriga
borib bolalar, ayniksa kizlar uzlarining yuz-tuzilishlariga aloxida
e’tibor bera boshlaydilar. Kichik maktab yeshdagi ukuvchining ukuv faoliyati jarayenida uzidagi xulk-atvorni va faoliyatni uzi tomonidan muvofiklashtirish kobiliyati rivojlanadi, ongli rivishda bir fikrga kela olish kobiliyati rivojlanadi, uz faoliyatini uzi uyushtrishiga, xamda bilim olish jarayeniga bulgan kizikishining karor topishiga yerdam beradi. Ukuvchi xulk-atvorining motivlashtirishi xam uzgaradi. Bunda urtoklar va kollektivning fikrlari asosiy motivlar bulib koladi. Axlokiy xis-tuygular va shaxsning irodaviy xususiyatlari shakllanadi.