Mundarija kirish adabiyotlar sharxi

2-rasm. Topinambur o'simligini umumiy ko'rinishi 
1911 yilda V.I. Kozlovskiy yernok haqida "Bu yagona o'simlik, o'stirilayotganda mehnat katta qilmaganda ham hosil beradigan, sovuq, quruq, yomg'irsiz, yomon yer yoki kuchsizlangan yerda ham o'suvchi, o'g'itsiz, bir yerda o'n yillab o'sadigan, umuman o'ziga e'tibor talab qilmaydigan, qishga kelib uni yerdan kovlamaslikga ham rozi yagona o'simlikdir. Bu bir so'zda, ideal taqdir yuborgan slavyanlar uchun o'simlikdir" deb ta'rif bergan. Yer ustki tuzilishi ko'proq kungaboqarga o'xshash, bo'yining balandligi 3- 4 metr, barglari tuxumsimon, cho'zinchoq, uchi o'tkir, chetlari nishli, pastki barglari qarama -qarshi, yuqori barglari ketma -ket joylashgan. Gul to'plami savatcha bo'lib, diametric 25 sm, gullari poyaning eng yuqorigi qismida joylashadi. Bir to'p o'simlikda 30-50 ta savatcha bo'ladi. Yer noki chetdan changlanadi. Mevasi - urug', kungaboqar pistasidan maydaroq, 1000 donasining vazni 7-9 g. Janubiy mintaqalarda urug'lari pishib yetiladi. Ildizi popuk ildiz, yaxshi shoxlangan. 2 m chuqurlikkacha kirib boradi. Shoxlari yer ustki va yer osti bo'ladi, stolonlari yer ostki shoxlanishi deyilib, uzunligi 8-40 sm gacha bo'ladi. Stolonlari qancha katta bo'lsa, tuganaklari shuncha zich bo'ladi. [Djanikulova U.B., 2007]. 
3-rasm. Topinamburni tugunagi va gilini ko'rinishi 
Biologik xususiyatlar. Tuganaklari bemalol qishlab chiqadi, sovuqdan yer ustki qismi nobud boladi. Tuganaklari tarkibida inulin va uglevodlar bo'lganligi uchun sovuqqa chidamli bo'ladi. Yer noki Iqlimning sovuq va issiq bo'lishiga moslashadigan ekindir Yer uski poyalari qisqa muddatli past xaroratga (-80oC), tuganaklari esa -12 oC ga chidaydi, qor tagidagi tuganaklar 30-35 oC past darajaga yaxshi bardosh beradi. Xarorat 40-42 oC darajada issiq bo'lganda ham yaxshi o'sib rivojlanadi. Urug'lar unib chiqqanidan pishib yetilgunicha ertapishar navlar uchun 2000oC , erta va kechpishar navlar uchun 2500- 2800oC xarorat kerak bo'ldi. Yorug'likga talabchan emas, shuning uchun uni zich qilib ekish xam mumkin. qisqa kunli o'simlik.Yorug'lik kam bo'lgan bulutli mintaqalarda yer nokning yer ustki poyasi ko'proq bo'ladi.