Mundarija. Kirish. Asosiy qism

Asosiy qism:
1. Texnologiya darslarida qo'l mehnatidan foydalanish talablari.
Qo’l mehnatiga o’rgatishda boshqa fanlarni o’rgatishda bo’lganidek, o’qitishning xilma-xil usullarini qo’llab, ular yordamida o’quvchilarning bilim, malaka va ko’nikmalarini egallab olishlariga, shunungdek bilish qobiliyatlarini rivojlanishiga erishiladi.O’quvchilar bayon etilayotgan aynan buyum emas, balki o’z so’zlari bilan buyumni bajarilishini eslashlari talab etiladi. Biroq, asosiy o’rinni hali ham namuna, tayyor ko’rgazma bo’yicha ishlash egallaydi. Hozirgi zamon maktabi darsning zamonaviyligini oshirdi, takomillashtirishda va unga sayqal berdi. O’qituvchi darsga tayyorlanar ekan, har bir tayyor mavzu mazkur dars uchun uning maqsad va vazifalariga muvofiq keladigan ishni usul va ko’rgazmali qurollarni tayyorlaydi.Qo’l mexnati darslarida odatda bir yoki ikki asbobdan foydalaniladi, ularni esa navbatchilar tarkatadi. Stolning ustida dikkatni chalgitadigan xch kanday ortikcha narsa bulmasligi kerak.Asboblarni, ayniksa kesuvchi asboblarni charm gilofda saklagan mahkul. Xar bir gilof asbobning mahlum turiga muljallangan buladi. Navbatchi ukituvchi asboblarni tarkatishni doimo birinchi partadan boshlaydi, bunda ukuvchilar tartib va tejamkorlikka urganadilar. 
Xamma foydalanadigan asboblar sinf shkaflarda saklanadi, ishdan sung asboblarni ukuvchilar tozalab yuvib, artib navbatchi ukuvchiga topshiradilar.
Ish xonasida ukuvchilarga asboblarni ishlatish va saklash koidalarini eslatib turuvchi plakat – eslatmalar osiglik bulishi kerak. Xavfsizlik texnikasiga koidalariga tulik rioya kilish baxtsiz xodisalarning oldini oluvchi ishonchli garovdir. Asboblarni ishlatish koidalarini ukuvchilar vakti-vakti bilan takrorlab turishi lozim. U yoki bu koidani tushuntirishda ukituvchi nima uchun aynan shunday kilish krakligini, bu koidalarga rioya kilinmasa kanday xodisalar ruy berishi mumkinligini uktirishi lozim. Xafvsizlik texnikasining barcha koidalari suzsiz bajarilishi lozim.

Ish xonalarida ishlash va asboblardan foydalanish buyicha texnika xavfsizligi koidalarni kuyidagicha umumlashtirish mumkin.

1. Ish xonasiga fakat ukituvchi ruxsati bilan kiriladi.
2. Xar bir ukuvchi fakat uz ish joyida ishlaydi. Agarda ish jamoa ravishda kilinadigan bulsa, ukuvchilar uz majburiyatlarini yaxshi biladilar.
3. Ish fakat ukituvchining ruxsati bilan boshlanadi.
4. Ishni boshlashdan oldin, ish joyingni tayyorla, asboblarni tugri va kulay joylashtirish: Ung kul bilan ushlanadigan asboblarni ung tomonga, chap kul bilan ushlanadiganini chap tomonga kuy, sanchiladigan, kesadigan asboblarni xech kachon ikkita asbob orasiga kuyma, ularni doimo uz joyiga, utkir tomonini narigi, dastasini uzing tomonga kilib kuy. Asboblarni uynama, ular uyinchok emas.
5. Ish vaktida ish joyingni tartibli sakla.
6. Utmas yoki buzuk asbob bilan ishlama.
7. Asbobni ishlatganda, uni ukituvchi kursatganidek ushla.
8. Asboblarni asra, ularni tugri, uz urnida ishlat, ishlatgandan sung ularni tozalab, yuviladiganlarini yuvib, artadiganlarini artib kuy.
9. Narsani, xar bir detalni oldingi safargidan yaxshirok, chiroylirok, tartiblirok kilishga xarakat kil.
10. Ishni tugatdingmi, ish joyingni tezda tozalab tartibli kilib kuy. 
Turli asbob va uskunalardan foydalanishda xavfsizlik 
texnikasi koidalari:
Kaychidan foydalanish koidalari.
1. Kaychini belgilangan joyda, belgilangan xolatda sakla.
2.Kaychini uchini yukoriga kilib ushlama.
3. Kaychini ochik xolda koldirma.
4. Kaychini yurib turganingda ishlatma.
5. Kaychini fakat yopilgan xolda uchidan ushlab urtoginga uzat.
6. Kaychini shlatayotganda kesilishning yunalishi va materialni 
ushlab turgan chap kul barmoklarini kuzatib tur.

7. Yaroksiz kaychini ishlatma, ukituvchiga topshir.

Bigizdan foydalanish koidalari.
1. Bigizni urinsiz ishlatma.
2. Sirti sillik, sirganchik kattik predmetlarni bigiz bilan 
teshma.
3.Teshiladigan predmetni kulingda ushlama, uni stol, taglik 
ustiga kuyib tesh.
Pichok bilan ishlash koidalari.
1. Uchi yumalok pichokdan foydalan.
2. Pichokni ukituvchi kursatganidek ishlat, kesganda kattik bosma.
Nina bilan ishlash koidalari.
1. Ninani ishlatib bulgach, maxsus nina yostikchaga sanchib kuy.
2. Ninanni xch kachon ogzingga olma.
3. Zapas ninalarni ignadonda kuruk xolatda sakla.
4. Ishdan oldin va ishdan keyin ninalarni sanab kur, yetishmagan 
ninalarni albatta top.
5. Kogoz va kartondan narsalarni yasaganda birinchi teshikni 
albatta bigiz bilan teshib ol.

Kurilgan choralarga karamay sinfda baxtsiz xodisa ruy bersa, ukituvchi birinchi yordamni kursatishi va maktab vrachini chakirishi lozim. Ish xonasida yod, bint solingan aptechka bulishi shart.Boshlangich sinf kul mexnati darslari uchun ukuvchilar shaxsiy papkalarini kullanilishi 1-3 sinf ukuvchilariga kul mexnati darslarini metodik tugri tashkil etish va ularni muntazam utkazish imkonini beradi.

Bunday papkalarning kulayligi shundaki, unda xar bir ukuvchi dars vaktida kerakli xamma narsalarga asbablar, materiallar, buyumlarga ega buladi. Papka ukuvchilarga mexnat madaniyati malakalarini singdirishda yordam beradi. SHunungdek, papka ukuvchilarda uz ish joylarini va mexnat jarayonini uyushtirish, kunikma xamda malakalarini shakllantirishga xam yordam beradi. Bunday eng oddiy mexnat malakalarini ukuvchilarda birinchi sinfdagi dastlabki kul mexnati darslaridan boshlab shakllantira borish va ularni asta-sekin takomillashtirish maksadga muvofikdir.
Boshlang’ich sinflarda mehnat tahlimiga tayyorlash dasturi bolalarni har tomonlama kamol toptirishga aqliy va jismoniy, ahloqiy va estetik, iqtisodiy va ekologik bilimlarini shakllantirishga va tarbiyalashga qaratilgan bo’lib o’z oldiga qo’yidagi maqsadlarni qo’yadi.a) Bolarning mehnat tajribasini ularning kishilarning ishlab chiqarish faoliyati to’g’risidagi bilimlarni kengaytirish, mehnatsevarlik, mehnatga va mehnat kishilariga munosib munosabat ruhida tarbiyalash;b) Mehnat malakasi, mehnat madaniyati asoslarini, o’z ishi va o’rtoqlari ishini rejalashtirish va tashkil qilish malakalarini rivojlantirish.
Dasturda turtta asosiy ish turlari bor. 
1.Qog’oz va karton bilan ishlash.
2.Turli materiallar bilan ishlash.
3. Gazlama (tikish va bichish) bilan ishlash.
4.Texnikaga modellash.
5. Qishloq xo’jaligi mehnati.

O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish bo’limi o’zlarining kiyim-kechaklariga va turar joylariga qarashni, nonushta, tushlik va kechki ovqat uchun dasturxon tuzashni o’z ichiga oladi. Bu darslarni yil boshida utkazish tavsiya etiladi, bundan maqsad o’qituvchilarni va ota-onalarni yil davomida bolalarning olgan bilimlarini qanday qo’llayotganliklarini va sinfda navbatchilik qilganda o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish, uyda ota-onalariga yordam berishlariga imkon berishdir.

Texnikaga oid mehnat bulimi mehnatning quyidagi turlarini: qog’oz va karton bilan ishlash, mato bilan ishlash, turli xil materiallardan plastilin, tabiiy va neorganik materiallar somon, quritilgan barglar, patlar, chig’onoq, loy, qum, tsement,yog’och, yumshoq sim, tunuka va boshqa materiallar bilan ishlashni o’z ichiga oladi.Bolalarga buyumlarni yasash tartibi haqida, yahni yig’ish, ishlov berish to’g’risida, ishlatib ko’rish xato va kamchiliklarni yo’qotish haqida ish urnini tashkil qilish va boshqalar to’g’risida tasavvur hosil bo’ladi. Bu elementlarning barchasi keyinchalik modellar va texnikaviy uyinchoqlar tayyorlashda qo’llaniladi, umumlashtiriladi, bolalarning ijodiy fikrini o’stiradi, To’plangaen mehnat tajribasini tevarak-atrofdagi texnika bilan bog’lashlariga yordam beradi. Qishloq xo’jaligi mehnati bu darslarda o’quvchilar sinfdagi jonli tabiat burchagi va maktab tajriba hovlisida o’simliklarni o’stirishga, ko’paytirishga va parvarishlashga oid ishlar bilan shug’ullanadilar.
Mehnat tahlimi dasturi talablari quyidagilarni o’z ichiga oladi.

1. 
   Buyumlarni kundalik uchun zarurligi.
   
2. 
   Narsa-buyum yoki ishni bajarish jarayonida bolalarga berish mumkin bo’lgan dasturda ko’rsatilgan bilim va malakalarining mazmundorligi.
   
3. 
   Barcha o’quvchilarni darsda band qilish imkoniyati.
   

Mehnat tahlimining yangi dasturlari, metodlari va tashkiliy shakllari asosida ishlab chiqiladi. Mehnat dasturlarida mehnat madaniyatining malaka va ko’nikmalari aks ettirilgan bo’lib, unga qarab maktab o’quvchisi, o’qituvchisi va maktab faoliyatiga baho beriladi. O’qituvchi o’quvchilarning u yoki bu xususiyatlarini, mehnat madaniyatining tarkibiy qismi birligini hisobga olganda dastur tuzib chiqadi.
Mehnat tahlim yo’nalishlaridan birinchisi bolada va o’smirda inson mehnati haqida va uning mehnatining mahsuli yaratilgan buyumlar to’g’risida, ishlab chiqarish muhiti, materiallarni ishlab chiqarish texnologiyasi, moddiy ishlab chiqarish iqtisodiyoti haqida tasavvurlar hosil qilishga har tomondan yondashishni talab qiladi.Mehnat tahlimining yo’nalishining ikkinchisi, o’quvchilarda oilada va turmushdagi vazifalarni taqsimlash, ularni bajarish to’g’risidagi tasvvurlarni shakllantirish.Mehnat tahlimining yo’nalishining uchunchisi esa hozirgi zamon o’quvchisi tabiatga ekologik munosabatda bo’lishni shakllantirish, uni qishloq xo’jaligi sohasidagi malaka va ko’nikmalari bilan qurollantirish kerak.
Mehnat tahlimi jarayonida hosil qilingan bilimlar, malakalar va ko’nikmalar maqsadsiz emas, balki insonning asosiy qobiliyati – mehnatga bo’lgan qobiliyatini rivojlantirish vositasi hisoblanadi.