Mundarija: Kirish I bob delphi dasturi strukturasi

1.2. Delphi dasturlash tilining imkoniyatlari 
Axborot - kommunikatsion texnologiyalarning inson kundalik hayotida keng 
qo‘llanilishi (xususan kompyuterdan turli maqsadlarda foydalanish) dasturlash 
jarayoniga bo‗lgan qiziqishlarni ortib borishiga sabab bo‗lmoqda. Albatta, ko‘p 
hollarda texnologiyalar asosida biror dasturlash tilida yaratilgan dastur yotadi. 
Dasturlash jarayoni esa murakkab bo‗lib, yaratuvchidan ko‗p mehnat, bilim va sabr 
toqat talab etadi. Keyingi yillarda dasturchining mehnatini osonlashtirish 
maqsadida qator instrumental vositalar yaratildi. MS Windows operatsion tizimi 
muhitida ishlay oladigan o‗zining «shaxsiy» dasturi va ilovalarini yaratish 
maqsadidagi 
shaxslar 
uchun 
Microsoft, 
Borland 
kabi 
korporatsiyalar tomonidan qator tezda dastur tuzish tizimlari (RAD-tizimlar, Rapid 
Application Development) yaratildi. BulargaVisual Basic, Visual C++, 
C++Builder, Jbuilder, Power Builder, Delphi kabilarni misol keltirish mumkin. 
Delphi esa yuqori darajadagi dasturlash tili sifatida o‗zining ikki xossasi bilan 
tez dastur tuzish imkoniyatini beradi: formani vizual jihozlanishi va vizual 
komponentlar kutubxonasidan foydalanish Delphi dasturlash tili boshqa dasturlash 
tillariga ko‗ra o‗zining kuchliligi va gibkiyligi bilan afzaldir. Bu tilning asosida 

---

11 
Tsyurix universitetining professori Niklaus Virt tomonidan yaratilgan Paskal tili 
yotadi. Uning shogirdlari Filipp Kann - Borland firmasininrg asoschisi va Anders 
Xeylsberg - firma bosh dasturchisi Paskal tilini kuchli dasturlash tiliga 
aylantirishdi. 
Bu tilning eng ko‗p tarqalgan va kuchli paketlaridan biri Borland Delphi 7 
Studio Windows 98 dan Windows XP gacha bo‗lgan OT larda ishlay oladi. 
Kompyuter resurslariga bo‗lgan talablari quyidagicha: protsessori Pentium yoki 
Celeron (takt tezligi 166 MGts dan yuqori), operativ xotirasi 128 MBaytdan 
ko‗p, qattiq diskda zaruriy miqdorda bo‗sh joy (masalan, Enterprise versiyasi to‗liq 
o‗rnatilishi uchun 475 Mbayt ) bo‗lishi lozim. o‗zgartirmaydilar. Ular quyidagilar: 
Loyihaning 
bosh 
fayli, 
dastlab 
PROJECT1.DPR 
deb 
nomlanadi. 
Dasturning 
dastlabki 
moduli 
/unit/, 
u 
ishning 
boshida 
avtomatik 
ravishda yaratiladi. Fayl UNIT1.PAS deb nomlanadi va uning nomini ixtiyoriy 
nom bilan almashtirish mumkin. Masalan, MENINGFAYLIM.PAS. 
Bosh forma fayli jimlik qoidasiga binoan UNIT1.DFM deb nomlanadi, u 
bosh formaning tashqi ko‗rinishi haqidagi ma‘lumotlarni saqlaydi. 
• PROJECT1.RES fayli avtomatik holda yaratiladi va loyiha uchun 
belgini saqlaydi. 
• PROJECT1.OPT fayli matnli fayl hisoblanib, siz kompilyatorda 
qo‗llagan o‗rnatmalaringizni saqlaydi. 
• PROJECT1.DSK fayli ishchi sohaning holati haqidagi ma‘lumotlarni 
saqlaydi. 
Albatta loyiha nomi o‗zgartirilganda RES, OPT va DSK kengaytmali 
fayllarning nomlari ham o‗zgaradi. Dastur kompilyatsiyasidan keyin quyidagi 
kengaytmali fayllar hosil bo‗ladi: 
.DCU – tayyor modullar..EXE – ishchi fayl. 

---

12 
.DSM – dasturning muhitda ishga tushishi uchun xizmat qiluvchi fayl, 
uning hajmi juda katta va ish yakunlangach uni o‗chirish tavsiya qilinadi. 
.~PA, .~DP – muharrirning vaqtinchalik fayllari. 
 
2-rasm 
Boshqaruvchi tugmalar yordamida loyihaga yangi fayllar qo‗shish yoki olib 
tashlash mumkin. Bu o‗zgarishlar dastlabki faylga o‗zgartirishlar kiritadi, ya‘ni 
loyihaga yangi modul qo‗shilsa unga yo‗llanma .DPR kengaytmali faylda 
avtomatik holda yoziladi. 

---

13