Mundarija: Kirish I. bob. Hukmron firmaning umumiy xususiyatlari

Dominant firma bilan bozor modeli oʻziga xos xususiyatlari
Mundarija:
Kirish
I.bob. Hukmron firmaning umumiy xususiyatlari
1.1 Korxonaning bozordagi ustun mavqeini aniqlash
1.2 Firmaning ustun holatga o'tish shartlari
1.3 Dominant firmaning narx yetakchiligi
II.bob. Dominant firma bilan bozor modellari
2.1 Dominant firma bilan bozor modeli haqida umumiy ma’lumotlar
2.2 Statik narxlash modellari
2.3 Dinamik narxlash modeli
2.4. Dominant firma bilan bozor modeli "Gazprom" OAJ misolida
Xulosa
Bibliografiya

Kirish
Mamlakatning butun bozorini tarmoq bozorlariga bo'lish mumkin. Har bir sanoat bozorining xususiyatlarini o'rganish juda qiziq.

Ko'pincha sanoat bozoridagi barcha ishtirokchilarning pozitsiyasi dominant firmaning xatti-harakati bilan izohlanadi. Dominant firma yoki yetakchi firma - bu bozorda o'z shartlarini belgilash imkonini beruvchi bozor ulushi yuqori bo'lgan firma.
Tadqiqotning dolzarbligi shundan dalolat beradiki, iqtisodiy nuqtai nazardan, hatto yangi iqtisodiy sharoitlarda ham eng samaralisi yalpi ichki mahsulotning salmoqli ulushini nazorat qilishda davom etayotgan yirik korxonalar hisoblanadi. Monopol mavqei - bu xo'jalik yurituvchi sub'ektning maksimal mumkin bo'lgan foyda olish imkonini beruvchi optimal holati.
Muayyan mahsulot bozorining muhim ulushini nazorat qiluvchi va narx darajasiga ta'sir qiluvchi yirik firmalarning mavjudligi O’zbekiston va G'arb iqtisodiyotining ob'ektiv xarakteristikasi hisoblanadi.
Ushbu kurs ishining maqsadi dominant firmaning sanoat tuzilmasining rivojlanishiga ta'sirini baholashdir. Ushbu kurs ishida dominant firma mavjud bo'lgan bozorda narx belgilashga alohida e'tibor beriladi. Sanoat bozorlari nazariyasini amaliy qo'llash sifatida ishning uchinchi qismida dominant kompaniya - "Gazprom" OAJ bilan gaz bozori kabi sanoat bozori ko'rib chiqiladi.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:
1) korxonaning bozordagi ustun mavqei ta'rifini oshkor qilish;
2) jamiyatning ustun mavqega o'tish shartlarini ko'rib chiqish;
3) dominant firma bozorda narx yetakchisi bo‘lgan modelni o‘rganish;
4) hukmron firmaning "o'z joniga qasd qilish" xatti-harakati modelini taqdim etish;
5) statik narxlash modellarini aniqlash;
6) dinamik narxlash modelini taqdim etish;
7) dominant firma bozoridagi yirtqich baholarni tavsiflash;
8) "Gazprom" OAJ faoliyati va strategiyasini ochib beradi.
9) "Gazprom" OAJning O’zbekiston va tashqi bozorlardagi o'rnini aniqlash.
Ushbu tadqiqot ob'ekti tuzilmasida firma tovar bozorlarida ustun mavqega ega bo'lgan sanoatdir.
Tadqiqot predmeti dominant firmaning sanoat bozoridagi o'rni va ahamiyatini o'rganish bilan bevosita bog'liq bo'lgan nazariy va amaliy adabiyotlardir.
Tadqiqot muammosining ilmiy rivojlanish darajasi. O’zbekiston va xorijiy olimlar sanoat bozorida ustun firma faoliyatining ahamiyati va muammolarini o'rganishda ma'lum tajribaga ega bo'ldilar.
Kurs ishining nazariy asosi sifatida huquqshunos olimlar: Avdasheva S.B., Rozanova N.M., Lui M.B. Kabral, Kruglova N.Yu., Voitov A.G., Pelix A.S., Lebedev O.T. va o'rganilayotgan sohaning boshqa mutaxassislari.
Tadqiqot nazariya va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlikni aks ettiruvchi dialektik-materialistik metodologiya asosida olib borildi, unga muvofiq xususiy ilmiy tadqiqot usullari qo'llanildi: hukmron firmaning pozitsiyasi va narxini o'rganishga tizimli yondashuv, iqtisodiy tahlil, rasmiy mantiqiy, qiyosiy va sotsiologik usullar.
Ishda ushbu statistik ma'lumotlar va kurs ishini tayyorlashda o'rganilgan nashrlar mualliflari tomonidan olingan va olingan natijalar, shuningdek, "Gazprom" OAJning rasmiy saytlari ma'lumotlaridan foydalaniladi.
Kurs ishida ko'rib chiqilgan xulosalar va qoidalar dominant firmaning murakkab ilmiy ta'limotini va uning sanoat bozoridagi ahamiyatini ifodalaydi. Kurs ishida dominant firmaning narxlash modellari ochib berilgan. Tadqiqot materiallaridan o‘quv jarayonida o‘quv dasturlari, darslik va o‘quv qo‘llanmalarini tayyorlashda foydalanish mumkin.
Kurs ishi kirish, uch bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ishda asar matnini aks ettiruvchi 10 ta rasm va 2 ta jadval mavjud.

I.bob. Hukmron firmaning umumiy xususiyatlari

1.1 Korxonaning bozordagi ustun mavqeini aniqlash
Sanoat bozorlarini tashkil qilishni o'rganishda birinchi qadamlardan biri sanoat tuzilmalarining turlari haqida tasavvurga ega bo'lishdir. Turli mualliflar turli tasniflarni ishlab chiqdilar. Qoida tariqasida, monopoliyadan raqobatgacha bo'lgan barcha mumkin bo'lgan o'zgarishlarni o'z ichiga olgan ro'yxat ancha uzun: sof monopoliya, dominant firma, yopiq oligopoliya, ochiq oligopoliya, monopolistik raqobat, sof raqobat.
Sof monopoliya - bu bitta firma bozorning 100% ga egalik qiladigan holat. Masalan, elektr va suv tarmoqlari, telefon kompaniyalari, transport kompaniyalari va boshqa kommunal xizmatlar.
Dominant firma - bu bozorning 50% dan 100% gacha bo'lgan qismini egallab turgan, yaqin raqobatchilari bo'lmagan firma. Kabral Louis M.B. Sanoat bozorlarini tashkil etish
Hukmronlik - (lotincha dominary - ustunlik) - xo'jalik yurituvchi sub'ektlardan birining yoki uning tovarlarining boshqa sub'ektlar va tovarlarga nisbatan hukmronlik holati. Hukmronlik mavjud bo'lganda, firma yoki boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektning ushbu bozorda ustun mavqega ega ekanligini aytish odatiy holdir. 
Hukmron mavqe - xo'jalik yurituvchi sub'ektning ma'lum bir mahsulot bozoridagi mutlaq mavqei bo'lib, unga raqobat jarayoniga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatish, boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning tovarlar (ishlar, xizmatlar) bozoriga kirishiga to'sqinlik qilish imkoniyatini beradi. yoki ularning iqtisodiy va tadbirkorlik faoliyati erkinligini boshqacha tarzda cheklaydi.
Muayyan mahsulot bozorida ustun mavqega ega bo'lgan korxonaning monopolistik faoliyati, birinchi navbatda, uning ustun mavqeini suiiste'mol qilishda namoyon bo'ladi.
Hukmron mavqedan suiisteʼmol qilish deganda xoʻjalik yurituvchi subyekt yoki xoʻjalik yurituvchi subʼyektlar guruhi tomonidan raqobatni cheklovchi va/yoki boshqa xoʻjalik yurituvchi subʼyektlar yoki fuqarolarning manfaatlarini buzuvchi ustun mavqega ega boʻlgan bir-birining mulkidan foydalanishning barcha shakllari tushuniladi.
Dominant mavqeni saqlab qolish o'z-o'zidan raqobatga qarshi emas. Bu erda bozor iqtisodiyotining asosiy paradokslaridan biri namoyon bo'ladi: bir tomondan, raqobat ishlab chiqaruvchilarni yirik tuzilmalarga (korporatsiyalar, kompaniyalar, assotsiatsiyalar) qo'shilishga undaydi, shu bilan kapitalni ishlab chiqarishni rivojlantirish sur'atlarini tezlashtirish, uning samaradorligini oshirish va oshirish uchun jamlaydi. butun kompaniyaning raqobatbardoshligi; boshqa tomondan, aynan yirik ishlab chiqarish va iqtisodiy tuzilmalar bozorda ustun mavqeni egallashga ob'ektiv qodir, u yoki bu tarzda raqobatning intensivligini cheklaydi va shu bilan bozor iqtisodiyotining ushbu asosiy mexanizmi samaradorligini pasaytiradi. 
Dominant firma bozor kuchiga ega. Raqobatchilarga nisbatan o'z mavqeining strategik afzalliklaridan foydalana olsa, firma dominant hisoblanadi, bu uning yuqori bozor ulushidan dalolat beradi.
Bozor ulushi juda yuqori bo'lgan firma haqiqatda monopolist pozitsiyasini egallaydi: talab egri chizig'i bozordagi umumiy talab egri chizig'idir, u noelastikdir. Noelastik talab, xaridlar narxlar oshishiga qaraganda sekinroq sur'atda oshganida yoki boshqacha tarzda yuzaga kelganda yuzaga keladi: noelastik talab - bu narxning kichik o'zgarishiga qaramay, bir xil bo'lib qolaveradigan talab. 
Hukmron firma mohiyatan sof monopoliya sifatida faoliyat yuritadi va kichik firmalar oʻrtasidagi baʼzi raqobat dominant firmaning foydani koʻpaytirish siyosatiga va uning talab egri chizigʻiga alohida taʼsir koʻrsatmaydi.