Mundarija kirish I bob. Innovatsion faoliyat va salohiyatning nazariy asoslari

"Innovatsiya" tushunchasi birinchi marta XIX asrda madaniyatshunos olimlarning tadqiqotlarida paydo bo'lgan va bir madaniyatning ba'zi elementlarini boshqasiga kiritishni anglatgan. Ushbu ma'no hali ham etnografiyada saqlanib qolgan. XX asrning boshlarida yangi bilimlar sohasi - innovatsiyalar haqidagi fan shakllandi, uning doirasida moddiy ishlab chiqarish sohasidagi texnik yangiliklar qonunlarini o'rganishga kirishdilar. Innovatsiya ilmi - innovatsiya - yangi xizmatlar va g'oyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishda firmalarning yuqori ehtiyojining aksi sifatida paydo bo'ldi. 30-yillarda AQShda "firmaning innovatsion siyosati" va "innovatsion jarayon" atamalari o'rnatildi. G'arbda 60-70-yillarda firmalar va boshqa tashkilotlar tomonidan olib borilayotgan yangiliklarni empirik tadqiq etish avj olib bormoqda.
Innovatsion faoliyat va salohiyatga tayyorlashdan maqsad – o`qituvchining yangilikka intiluvchanligini, mustaqil o`z ustida ishlash ko`nikmasi va malakasini shakllantirish, yangi pеdagogik tеxnologiyalar, intеrfaol mеtodlardan foydalanib, dars va darsdan tashqari mashq`ulotlarni o`tkazish malakasini takomillashtirishdan iborat. “Innovatsion faoliyat o`qituvchining o`z faoliyatidan qoniqmasligidan kеlib chiqadi. U o`qituvchi tomonidan u yoki bu pеdagogik vazifani hal qilishda qandaydir to`siqqa duch kеlinib, uni muvaffaqiyatli hal etishga intilish asosida yuzaga kеladi”. Innovatsion faoliyat va salohiyat yangi g`oyani izlashdan boshlanadi. Pеdagogik innovatsiya ta'lim-tarbiya jarayonidagi muhim va murakkab masala yеchimiga yo`nalitirilganligi sababli o`qituvchidan yangicha yondashuvni talab qiladi. Innovatsiya falsafa, psixologiya, sotsiologiya, menejment nazariyasi, iqtisodiyot va madaniyatshunoslik chorrahasida tadqiqotlarning fanlararo yo'nalishi sifatida rivojlandi. Yetmishinchi yillarga kelib, innovatsiya fani murakkab, keng tarqalgan sohaga aylandi.
1.2. Innovatsion jarayonlar rivojlanishining umumiy tendensiyalar.
Ma’lumki, bugun barcha davlatlar ta’limga imkon qadar ko`p yangilik kiritishga intilmoqda. Bugungi yangiliklar ularga uyushgan, rejali, ommaviy yondashuvni talab etadi. Yangiliklar kelajak uchun uzoq muddatli investitsiyalardir. Novatorlikka qiziqish uyg`otish, yangilik kiritishga intiluvchan shaxsni tarbiyalash uchun ta’limning o`zi yangiliklarga boy bo`lishi, unda ijodkorlik ruhi va muhiti hukm surishi lozim. Ana shunday dolzarblikdan kelib chiqqan holda, bugungi kunda pedagogikaning mustaqil sohasi - pedagogik innovatika jadallik bilan rivojlanib bormoqda.
“Innovatika ” tushunchasi bundan 100 yil avval madaniyatshunoslik va lingvistikada madaniy diffuziya, ya’ni bir madaniy arealning boshqa hududga tarqalishini asoslab berish jarayonida paydo bo`lgan. “Innovatsion jarayonlar” tushunchasining to`liq tavsifi XX asrning boshlarida, aniqrog’i 1911-yilda iqtisodotchi I.Shumpeter tomonidan iqtisodiy tizimlardagi o`zgarishlarni tahlil qilishning “yangi kombinatsiyasi” ni tahlil qilish jarayonida taqdim etilgan. 1930-yillarda I.Shumpeter va G.Menshlar yangi texnologiya yoki mahsulotdagi ilmiy kashfiyotni tavsiflovchi, “innovatsiya” tushunchasini fanga kiritishgan. Pedagogik innovatsion jarayonlar G`arbiy Yevropada 1950-yillarda, Rossiyada 1980-yillarda hamda O`zbekistonda 2000-yillarda maxsus o`rganish predmetiga aylandi. Bugungi kunda pedagogik innovatika uch asosiy elementi: pedagogik yangiliklarni yaratish; ularni amaliyotga joriy etish va o`zlashtirish; qo`llash va keng yoyishning birligi va o`zaro aloqadorligi haqidagi fan sifatida e’tirof etiladi⁷. Innovatsiya muammolarini hal qilish va ularni zamonaviy ilmiy tafakkurning eng muhim yo'nalishlari qatoriga ajratish jamiyatdagi innovatsion jarayonlarning o'sib borayotgan dinamikasidan xabardor bo'lish natijasidir. Ushbu yo'nalishdagi ilmiy qiziqishlarning rivojlanishi ushbu hodisaning murakkabligi va ko'p qirraliligini ochib berdi, bu esa uni tahlil qilishda turli xil yondashuvlarning paydo bo'lishiga olib keldi. Bu esa, innovatsiya jarayonlari ham yangiliklarning o'zi, ham ularning ijtimoiy-madaniy muhiti bilan bog'liq omillarni hisobga olgan holda tizimli, yaxlit o'rganishni talab qilishini anglash zarurligini belgilab berdi.