Mundarija Kirish i-bob. Iqtisodiy muvozanatlilikning mohiyati va unga erishish yo‘llari

Kurs ishining maqsadi- Men o‘z kurs ishimda Iqtisodiy muvozanatlilikning mohiyati va unga erishish yo‘llari haqida tushuncha berish va imkon boricha aniq faktlar bilan va qonun qoidalar bilan izohlashni hamda yakuniy xulosamda takliflarimni berishga o‘z oldimga maqsad qilib qo‘ydim.


Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, ilovalardan iborat bo‘lib, jami sahifadan iborat.


I-bob. Iqtisodiy muvozanatlilikning mohiyati va unga erishish yo‘llari.

1. 
   Iqtisodiy muvozanat, uni ta’minlash shart-sharoitlari va aniqlash usullari.
   

Iqtisodiyot barqaror rivojlanishi uchun uning turli tom onlari o ‘rtasida m a’lum muvozanat bo‘lishini taqozo qiladi.
Iqtisodiy muvozanat deb, iqtisodiy jarayonlar, hodisalarning ikki yoki bir necha tomonining bir-biriga teng kelgan holatiga aytiladi. Shuning uchun ham butun iqtisodiyotning muvozanati to‘g‘risida gap borganda eng awalo, yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi tenglik e’tiborga olinadi.
Makroiqtisodiyotda iqtisodiy muvozanatning shakllanish jarayoni, uni ta'm inlash ancha murakkab va ziddiyatli. Chunki u o ‘z ichiga xususiy va umumiy tavsifdagi bir qator muvozanatlar tizimini oladi.
Xususiy muvozanat - bu ikldta o‘zaro bog‘liq bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlar yoki iqtisodiyot tomonlarining miqdoran teng kelishi. Xususiy muvozanat ishlab chiqarish va iste'mol, aholining sotib olish layoqati va tovar taklifi masalalari, byudjet daromadlari va xarajatlari. alohida tovarlarga talab va taklif o‘rtasidagi muvozanat ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Bu muvozanatlar ichida Prezidentimiz I A Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek: «...ichki bozorda talab bilan taklif o‘rtasida mutanosiblikka erishish, ya’ni chiqarilgan pul miqdori bilan unga sotib olinadigan mollar salmog‘i o‘rtasida to‘g‘ri nisbatni ta’minlash g‘oyat katta rol o‘ynaydI»¹
Umumiy muvozanat jamiyat barcha ehtiyojlari va milliy ishlab chiqarish hajmining o‘zaro teng kelishini bildiradi. Umumiy iqtisodiy muvozanat bozor sharoitida, aw alo. yalpi talab va yalpi taklifning teng kelishida ko‘rinadi. Bu nafaqat iste’mol ne’matlariga, balki ishlab chiqarish vositalariga, ishchi kuchiga ham da barcha iqtisodiy faoliyat natijalariga umumiy talab va taklifning muvofiq kelishidir.
Umumiy iqtisodiy muvozanat bir qator shart-sharoitlarni taqozo etadi. Birinchidan, bu ijtimoiy m aqsadlar va iqtisodiy imkoniyatlarning mos kelishidir.
Ikkinchidan, iqtisodiy muvozanat mamlakatdagi barcha iqtisodiy resurslardan samarali foydalanadigan xo‘jalik mexanizmini taqozo qiladi.
Uchinchidan, muvozanatli ishlab chiqarishning umumiy tarkibiy tuzilishi iste’molning tarkibiy tuzilishiga mos kelishi lozimligini bildiradi.
To‘rtinchidan, iqtisodiyotda muvozanatning umurr~:y shartsharoitlari bo‘lib bozor muvozanati, ya’ni barcha asosiy bozorlar (tovarlar, resurslar, ishchi kuchi va hokazolar)da talab va taklif muvozanatga erishishi xizmat qiladi.
Iqtisodiy muvozanat erkin raqobat bozorida barcha xaridorlar tengligi, iqtisodiy vaziyat barqarorligi kabi qator shartsharoitlarni ham taqozo qiladi.
Real hayotda iqtisodiyot doimiy harakatda va to‘xtovsiz rivojlanish holatida bo‘ladi. Iqtisodiy sikl fazalarida, bozor kon’yunkturasi, bozor subyektlari daromadlari va talabi tarkibida o‘zgarishlar ro‘y berib turadi.
Bularning hammasi muvozanat holatini turg‘un iqtisodiyotdagi shartli umumiy muvozanat sifatida qarab chiqishni taqozo qiladi.
Umumiy iqtisodiy muvozanat bozor sharoitida, awalo, yalpi talab va yalpi taklifning teng kelishida ko‘rinadi. Bu nafaqat iste’mol ne’matlariga, balki ishlab chiqarish vositalariga, ishchi kuchiga hamda barcha iqtisodiy faoliyat natijalariga umumiy talab va taklifning muvofiq kelishidir. Umumiy iqtisodiy muvozanat bir qator shart-sharoitlami taqozo etadi.

1. 
   Ijtimoiy maqsadlar va iqtisodiy imkoniyatlaming mos kelishi.
   
2. 
   Iqtisodiy muvozanat mamlakatdagi barcha iqtisodiy resurslardan samarali foydalanadigan xo‘jalik mexanizmini taqozo qiladi.
   
3. 
   Muvozanatli ishlab chiqarishning umumiy tarkibiy tuzilishi iste’molning tarkibiy tuzilishiga mos kelishi lozimligini bildiradi.
   
4. 
   Iqtisodiyotda muvozanatning umumiy shart-sharoitlari bo‘lib bozor muvozanati, ya’ni barcha asosiy bozorlar: tovarlar, resurslar, ishchi kuchi va h.z.da talab va taklif muvozanatga erishishi xizmat qiladi.
   

Shunday qilib, makrodarajada umumiy iqtisodiy muvozanat - bu mamlakat butun iqtisodiyotning mutanosibligidir. Bu barcha sohalar, tarm oqlar, xo‘jaliklarning me’yorida rivojlanishini ta’minlaydigan iqtisodiy faoliyatning barcha qatnashchilari ham da barcha bozordagi o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo qiladigan muvozanatlar tizimini o‘z ichiga oladi.
Iqtisod fanlari doktori O.Hamroyev iqtisodiy muvozanatning mazmuni va uning tarkibiy tuzilishini o‘rganishga tizimli yondoshib, ularni quyidagi chizma ko‘rinishida ifodalaydi ( 1-chizma).²
1.1-jadval

Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashda asosan ikkita o‘zaro bo‘g‘liq usuldan foydalaniladi: 1) yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash usuli; 2) jam g‘arm a va investitsiyalarni taqqoslash usuli.