Mundarija Kirish I bob: Tijorat banklari daromadlari tasnifi
Bank tizimi daromad va xarajatlari
kurs bank ishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Foizli marja 9 898 5 381
- Foizsiz daromad (zarar) -51 812
- Sof foyda (zarar) 4 681 2 178
- II bob: Tijorat banklari asosiy faoliyati natijalari hisobi 2.1. Bank auditining maqsadi
| Bank tizimi daromad va xarajatlari
|
01.01.2020 y. | |
|
01.06.2020 y. | ||
|
Foizli daromadlar |
25 500 |
13 975 |
|
Foizli xarajatlar |
15 602 |
8 595 |
|
Foizli marja |
9 898 |
5 381 |
|
Foizsiz daromadlar |
9 619 |
5 101 |
|
Foizsiz xarajatlar |
2 856 |
1 361 |
|
Operatsion xarajatlar |
6 814 |
2 928 |
|
Foizsiz daromad (zarar) |
-51 |
812 |
|
Kredit va lizing bo‘yicha ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni baholash |
3 856 |
3 300 |
|
Boshqa aktivlar bo‘yicha ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni baholash |
299 |
149 |
|
Soliq to‘langunga qadar sof foyda (zarar) |
5 693 |
2 743 |
|
Foyda solig‘ini to‘lash xarajatlari |
1 012 |
565 |
|
Foyda bo‘yicha tuzatishlar |
0 |
0 |
|
Sof foyda (zarar) |
4 681 |
2 178 |
|
Bank tizimi daromadlik ko‘rsatkichlari |
|
|
|
Soliq to‘langunga qadar sof foydaning jami aktivlarga nisbati (ROA) |
2,2 |
2,3 |
|
Soliq to‘langunga qadar sof foydaning jami kapitalga nisbati (ROE) |
16,7 |
9,8 |
|
Sof foizli daromadlarning jami aktivlarga nisbati |
3,6 |
4,2 |
|
Kreditlar bo‘yicha olingan sof foizli daromadlarning jami kredit qo‘yilmalariga nisbati |
4,7 |
5,4 |
|
Sof foizli daromadlarning jami majburiyatlarga nisbati |
4,5 |
5,1 |
|
Sof foizli marjaning jami aktivlarga nisbati |
3,9 |
4,5 |
NATIJALAR
Banklarning moliyaviy ko‘rsatkichlari daromadlar va xarajatlarni o‘zida ifoda etgan moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot orqali aniqlanadi va shuningdek natijalar tushuntiriladi. Bank moliyaviy holatini aks ettiruvchi hisobot ham aynan mos davrlar uchun taqdim etib boriladigan moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot hisoblanadi.
Bank tizimi sof foydasш
www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
Yuqoridagi 1-jadvalda Respublikamiz bank tizimining 2019 – 2021-yillardagi bankning sof foydasiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlar, ya’ni daromad va xarajatlari aks ettirilgan. Foizli marja 2019-yilda 85% ga, 2020-yilda 128%ga, 2021-yilda 18% ga o‘sgan.
Foizsiz sof daromadlar esa 2019-yilda -362 mlrd.so‘m zarar, 2020-yilda 140 mlrd.so‘m daromad va 2021-yilda esa 835% ga o‘sib 1309 mlrd.so‘m daromad bilan yakunlangan. Keskin o‘sish 2019-yilda 85% bilan foizlimarja ko‘rsatkichida, 2020-yilda 345% bilan boshqa aktivlar bo'yicha ko'rilishimumkin bo'lgan zararlarni baholash ko‘rsatkichida va 2021-yilda 835% bilan foizsizsof daromadlarda kuzatilgan. Keskin kamayish esa 2019-yilda 143% bilan foizsiz sofdaromadlarda, 2021-yilda 62% bilan boshqa aktivlar bo‘yicha ko‘rilishi mumkinbo‘lgan zararlarni baholash ko‘rsatkichlarida kuzatilgan. 2020-yilda esa barchako‘rsatkichlarda o‘sish kuzatilgan.
II bob: Tijorat banklari asosiy faoliyati natijalari hisobi
2.1. Bank auditining maqsadi.
Bunda oxirgi sanaga bank kunlik balansi olinib, daromad va xarajatlar ahvoli tahlil qilinadi.
Bularni ko‘rishda daromad va xarajatlar smetasi tuzilishi va unga amal qilinishi taqqoslangan holda tekshirilib, zaruriy izohlar berib o‘tiladi.
Daromadlarning o‘z vaqtida tegishli higobvaraqlarda to‘g‘ri aks ettirilishi, daromad va xarajatlarning har bir moddasining jami daromadlardagi hissasi birma-bir tahlil qilinadi.
Bundan tashqari daromad va xarajatlarni o‘tgan davr bilan taqqoslagan holda ham tahlil qilinadi.
Bank daromadlarining qonuniyligini tekshirish audit tekshiruvlarinnig asosini tashkil qiladi.
Bank daromadlarining har bir hisobi alohida tekshirilib, natijalari hisobotda aks ettirilishi kerak.
Daromadlarni foizli va foizsiz qismlarga bo‘lib, ularning hissasi aniqlanib, har biri alohida tekshiriladi. Kreditlar bo‘yicha foizli daromadlarni tekshirishda kreditlar uchui foizlar qayta hisoblanib ko‘riladi. Ularning stavkalari kredit shartnomalari bilan solishtiriladi. Komission daromadlar (debet borot) ham qayta hisoblab chiqiladi (tanlov asosida), ulariing shartnomalar asosida undirilayotganligiga ishonch hosil qilish maqsadida shartnomalarning tuzilishi, ularning shartnomada ko‘rsatilgan foizlar bo‘yicha undirilganligi tekshiriladn.
Yuqoridagi tartibda bank daromadi barcha moddalarining har biri alohida tekshirilib, hisobotda aks ettiriladi. Bank xarajatlari ham foizli, foizsiz va operatsion xarajatlarga bo‘linib, ularnnng hissasi aniqlanadi va har bir qism bo‘yicha hisobvaraqlar alohida tekshiriladi.
Talab qilib olinguncha dspozitlar (50100), jag‘arma depozitlar (50000), muddatln depozitlar (51100) bo‘yacha xarajatlar tuzilgan shartnomalar va foiz stavkalari bilan solishtirilgan holda tanlov asosida qayta hisoblab chiqiladi.
Olingan kreditlar bo‘yicha foizli xarajatlar (53100, 53600, 54100 va h.) ham yuqoridagi tartibda shartnomalar asosida tanlov yo‘li bilan qayta hisoblab ko‘riladi.
Komission xarajatlar va xizmatlir uchui xarajatlir (55100, 55300, 55800, 55900 va h.) oxirgi sanaga to‘liq talqin qilinib), birlamchi hujjatlar bilan solishtirish yo‘li bilan tekshiriladi.
Operatsion xarajatlar ham birlamchi xujjatlar asosida tasdiqlanadi, yani barcha hisobvaraqlar bo‘yicha talqinlar talab qilinib, birlamchi xujjatlar bilan solishtiriladi.
Jumladan, 56100 - «Ish xaqi va xodimlarga boshqa xarajatlar» - hisobi bo‘ylcha ish xaqlari shgat jadvali bo‘yicha o‘rnatilishi, ularni hisoblanishi, to‘lanishi, hamda ushlangan soliqlarning va ushlanmalarning to‘g‘riligi tekshiriladi. Xodimlarga qilingan boshqa xarajatlar ham qonuniy berilganligiga hisobotda izoh beriladi.
Qolgan barcha operatsion xarajatlarning har biri alohida yuqoridagi tartibda tekshirilib, hisobotda izoh beriladi.
Balansdan tashqari hisobvarqlar bo‘yicha operatsiyalarni tekshirish natijalari ham hisobotda o‘z aksini topishi zarur.
Bundan tashqari buxgalteriya hisobi va hisoboti amaliyotlarini tekshirishda filial tomonidan soliqlarning hisoblanishi va to‘lanishi Adliya vazirligi tomonidan 1999 yil 18 martda 677-son bilan ro‘yxatga olingan Markaziy Bankning 98-V-sonli «O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan soliqlarni to‘lash Tartibiga asosan to‘liq qayta hisob-kitob qilib ko‘riladi.
Bunda oxirgi sanaga bank kunlik balansi olinib, daromad va xarajatlar ahvoli tahlil qilinadi.Bularni ko‘rishda daromad va xarajatlar smetasi tuzilishi va unga amal qilinishi taqqoslangan holda tekshirilib, zaruriy izohlar berib o‘tiladi.
Daromadlarning o‘z vaqtida tegishli higobvaraqlarda to‘g‘ri aks ettirilishi, daromad va xarajatlarning har bir moddasining jami daromadlardagi hissasi birma-bir tahlil qilinadi.
Bundan tashqari daromad va xarajatlarni o‘tgan davr bilan taqqoslagan holda ham tahlil qilinadi.
Bank daromadlarining qonuniyligini tekshirish audit tekshiruvlarinnig asosini tashkilqiladi. kerak.
Bank daromadlarining har bir hisobi alohida tekshirilib, natijalari hisobotda aks ettirilishi Daromadlarni foizli va foizsiz qismlarga bo‘lib, ularning hissasi aniqlanib, har biri alohida tekshiriladi. Kreditlar bo‘yicha foizli daromadlarni tekshirishda kreditlar uchui foizlar qayta hisoblanib ko‘riladi. Ularning stavkalari kredit shartnomalari bilan solishtiriladi. Komission daromadlar (debet borot) ham qayta hisoblab chiqiladi (tanlov asosida), ulariing shartnomalar asosida undirilayotganligiga ishonch hosil qilish maqsadida shartnomalarning tuzilishi, ularning shartnomada ko‘rsatilgan foizlar bo‘yicha undirilganligi tekshiriladn.
YUqoridagi tartibda bank daromadi barcha moddalarining har biri alohida tekshirilib, hisobotda aks ettiriladi.
Bank xarajatlari ham foizli, foizsiz va operatsion xarajatlarga bo‘linib, ularnnng hissasi aniqlanadi va har bir qism bo‘yicha hisobvaraqlar alohida tekshiriladi.
Talab qilib olinguncha dspozitlar (50100), jag‘arma depozitlar (50000), muddatln depozitlar (51100) bo‘yacha xarajatlar tuzilgan shartnomalar va foiz stavkalari bilan solishtirilgan holda tanlov asosida qayta hisoblab chiqiladi.
Olingan kreditlar bo‘yicha foizli xarajatlar (53100, 53600, 54100 va h.) ham yuqoridagi tartibda shartnomalar asosida tanlov yo‘li bilan qayta hisoblab ko‘riladi.
Komission xarajatlar va xizmatlir uchui xarajatlir (55100, 55300, 55800, 55900 va h.) oxirgi sanaga to‘liq talqin qilinib), birlamchi hujjatlar bilan solishtirish yo‘li bilan tekshiriladi.
Operatsion xarajatlar ham birlamchi xujjatlar asosida tasdiqlanadi, yani barcha hisobvaraqlar bo‘yicha talqinlar talab qilinib, birlamchi xujjatlar bilan solishtiriladi.
Jumladan, 56100 - «Ish xaqi va xodimlarga boshqa xarajatlar» - hisobi bo‘ylcha ish xaqlari shgat jadvali bo‘yicha o‘rnatilishi, ularni hisoblanishi, to‘lanishi, hamda ushlangan soliqlarning va ushlanmalarning to‘g‘riligi tekshiriladi. Xodimlarga qilingan boshqa xarajatlar ham qonuniy berilganligiga hisobotda izoh beriladi.
Qolgan barcha operatsion xarajatlarning har biri alohida yuqoridagi tartibda tekshirilib, hisobotda izoh beriladi.
Balansdan tashqari hisobvarqlar bo‘yicha operatsiyalarni tekshirish natijalari ham hisobotda o‘z aksini topishi zarur.
Bundan tashqari buxgalteriya hisobi va hisoboti amaliyotlarini tekshirishda filial tomonidan soliqlarning hisoblanishi va to‘lanishi Adliya vazirligi tomonidan 1999 yil 18 martda 677-son bilan ro‘yxatga olingan Markaziy Bankning 98-V-sonli «O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan soliqlarni to‘lash Tartibiga asosan to‘liq qayta hisob-kitob qilib ko‘riladi.
2.3 Bank daromadlari tarkibi va dinamikasi tahlili
Oxirgi yillarda rivojlangan davlatlarda katta ahamiyatga ega bo‘lib bo- rayotgan nokredit xarakterdagi mijozlarga bank xizmatini ko‘rsatish daromad manbasining muhimligi bo‘yicha ikkinchi hisoblanadi. Odatda bu daromad- larni komission daromad deyiladi. Xizmatlarga to‘lov, komission mukofot ko‘rinishida olinadi. Komission mukofot hamma qilinadigan operatsiya yoki shartnoma summasidan foiz ko‘rinishida o‘rnatiladi.
Bank xizmatlari juda ham xilma xildir va doimo har xil yangiliklar bilan to‘ldirib boriladi. Bankka komission daromad keltiruvchi asosiy xizmatlarga quyidagilarni kiritish mumkin: yuridik va jismoniy shaxslarning hisob-kitob kassa xizmatlari, plastik kartochkalar bilan operatsiyalar, bank kafolatlarini berish, mijozlarning valyuta shartnomalaridagi bank xizmatlari, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi brokerlik xizmatlar va boshqalar.
Ko‘pgina chet davlatlarida ko‘pchilik banklar hisob-kitob, kassa va boshqa xizmatlarini mijozlarga tekinga ko‘rsatishardi. Foiz marjasining pasayishi natijasida, ya’ni, resurslarni jalb qilish va joylashtirishning o‘rtacha qiymatlari orasidagi farq tufayli banklar bunday amaliyotdan voz kechish- lariga to‘g‘ri keldi. Hozirgi paytda banklar umumiy daromadlari hajmida komission daromadlarning o‘sganligini ko‘rishimiz mumkin. Bu faqatgina foiz marjasi darajasining qisqargani va moliya bozoridagi daromadlaridan tashqari, komission daromadlarining foizli daromadlarga nisbatan barqaror- ligi bilan bog‘liq.
Bundan tashqari bank chet el valyutasidagi vositalarni qayta baholash orqali ham daromad olishi mumkin. Agar chet el valyutasi kursining oshishi, shu valyutadagi nominallashtirilgan bank aktivlari oshiradi va aksincha, chet el valyutasi kursining pasayishi, shu valyutada nominallashgan aktivlarning tushishiga olib keladi. Valyuta kursining katta tebranishi va bankning valyuta bozoridagi yuqori aktivligi sharoitida, bu daromadlar bankning operatsion daromadlari tarkibida muhim hissaga ega bo‘lishi mumkin.
Qo‘shimcha faoliyatdan daromadlar bank daromadlari tarkibida uncha- lik katta ulushga ega emas. Ular o‘z ichiga nobank xarakterdagi xizmatlar ko‘rsatishdan, korxona va tashkilotlar faoliyatida ishtirok etishdan, ijaraga berish va binoni realizatsiya qilishdan va boshqalardan daromadlar oladi.
Bank yordamchi bo‘limlarning tijorat faoliyatidan qo‘shimcha daromad olishi mumkin. Masalan, agar bank shaxsiy reklama xizmatiga ega bo‘lsa, o‘z mijozlariga reklama xizmatlarini ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek, boshqa xizmatlar ham faqatgina bank faoliyatini ta’minlashga emas, balki mijozlarga pullik xizmat ko‘rsatishlari ham mumkin. Bular yuridik, xabarlar, telekom- munikatsiya, marketing, auditor, transport va boshqa xizmatlar bo‘lishi mum- kin.
Bank asosiy va qo‘shimcha faoliyat daromadlaridan tashqari, boshqa daromadlar kategoriyasiga kiruvchi boshqa daromadlar ham oshishi mum- kin. Ular:
jarima, penyalar, mijozlardan olinadigan jarimalar,
ortiqcha tushumlarning kassaga tushushi;
zaxira summasini qayta tiklash;
hisobot yilida tushgan yoki aniqlangan o‘tgan yilgi daromadlar;
daromadga soliq ortiqcha to‘laganligi uchun budjetdan mablag‘ qayta- rish va boshqalar.
Bu daromadlar mohiyatan tasodifiy yoki bankning hisobot davrida «Ish- lab topilmagan» daromadlari hisoblanadi. Ular odatda kelasi davrga daromad rejasi tuzilganda hisobga olinmaydi.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan daromad turlarini jadval ko‘rinishida quyidagi- cha ifodalash mumkin:
Download 244.65 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:
