Mundarija: Kirish i-bob. Tikuvchilik ustaxonalarida ish o’rni va xavfsizlik texnikasi

1.2.Tikuvchilik darslarida xavfsizlik texnikasi qoidalariXavfsizlik 
texnikasi mehnat qilish uchun xavfsiz sharoit yaratishga qaratilgan chora-tadbirlar 
tizimidan iborat.Tikuvchilik darslarida mashinalami, dazmollar va qo‘1 asboblarini 
ishlatayotganda qo£lga igna kirib ketishi, qo‘lni nimadir kesib olishi, mashinalaming 
aylanib turadigan qismlari kiyim yoki soclmi o'rab ketishi, dazmolda biror joy kuyib 
qolishi, tugma yoki igna parchalari uchib yuzga tegishi natijasida o£quvchilardan 
birontasi jarohatlanib qolishi mumkin. 
Xavfsizlik texnikasi qoidalari shunday noxushliklar yoki baxtsiz hodisalaming 
oldini olishga xizmat qiladi. Tikuvchilikda o‘quvchilar uchun bu qo'ldalar asosan 
ikki guruhga bo'linadi: 
Qo‘l va mashina operatsiyalarda ishlovchilar quyidagilarga ioya qilishi kerak: 
-mashinalar, asbob va moslamalarning ishga yaroqliligi Ickshirib turiladi. Ish 
boshlashdan oldin ish o‘mi saranjomlab olinadi, mashinada barmoqqa igna kirib 
ketishining oldini oladigan saqlagich, yuritgich, tasma to‘sig‘i mashinani ishga 
tushirish joylarida izolyatsiya g‘iloflari bor yo‘qligi tekshiriladi va hokazo; 
-elektr simlariga ip, latta, simchalar osmaslik lozim, aks holda (|isqa tutashuv yuz 
berishi mumkin. Simlarda nuqson sezilsa, darhol elektromantyorga xabar berish, 
ochilib qolgan simlarga qo‘1 tcgizmaslik kerak; 
-narsalami ishlayotgan mashina ustidan uzatish mumkin emas; -elektr dvigatelini 
o£chirmasdan mashinaga moy surish, uni lozalash, mashina shkiviga tasma kiydirish 
man etiladi; 
-ish o‘mida asboblar sochilib yotmasligi, qaychi va iplar mashinaning aylanayotgan 
qismlari yoniga qo‘yilmasligi kerak; 
-ish 0‘rmlari orasidagi yo‘lni to‘sib qo'ymaslik kerak. 
Dazmol bilan ishlaganda quyidagilarga rioya qilish kerak: 
-elektr dazmolda ish boshlashdan oldin shnur izolatsiyasi tekshirib ko‘rilishi kerak. 

---

10 
-dazmol, shtepsel rozetkasi, vilkaning tok o‘tkazuvchi qismlariga qo‘1 tekizish 
mumkin emas; 
-dazmolning sozligiga ahamiyat berish zarur (korpusda qisqa tutashuv bo‘Isa, 
ishlayotganda qo‘lga salgina igna sanchilganday bo‘ladi); ishlayotganda shnur 
dazmolga tegib tunnasligi kerak. 
O’quv xonasi sanitariya-gigiyena talablari, mehnat va xavfsizlik texnikasi 
qoidalari talablariga javob berish kerak.Mashg'ulot boshlanishidan oldin o'quv 
xonani yoki ishlab chiqish uchun mo'ljallangan xonani ko'zdan kechirish lozim. 
Xonaning xarorati 19-21°C bo’lishi lozim. Xona o’z vaqtida shamollatib turiladi. 
Xonaning xavosi deraza, eshik orqali hamda mexanik usulda vintelatordan 
foydalanib, tozalanishi lozim. Bundan tashqari, qish faslida xonani maxsus isitish 
tarmoqlari yordamida isitish lozim.Sex havosining harorati yuqori bo’lganda qon 
tomirlari kengayib, teriga qon me’yoridan ko’p kela boshlaydi va atrof muhitga 
issiqlik uzatish bir muncha ko’payadi. Shuning uchun issiq sexlarda sal sho’rlangan 
gaz suvlari beriladi. Sexlardagi havo harorati pasayganda, qon tomirlari torayib, 
teriga qonning kelishi susayadi va tanada tashqi muhitga issiqlik berishi kamayadi. 
Kishi o’zini yaxshi his qilishi uchun harorat nisbiy namlik va havo harakati tezligi 
uyg’un bo’lishi zarur. Odamlar bino ichida uzoq vaqt bo’lganlarida bino havosi 
og’irlashadi. Shuning uchun binoni shamollatib, havosini almashtirib, iflos havoni 
chiqarib, tozasini kiritish zarurati tug’iladi. Sex havosini shamollatish tabiiy va 
mexanik bo’ladi. Mexanik shamollatish vintelyator va konditsionerlar bilan amalga 
oshiriladi. Agar havoni almashtirish fortochka, deraza yoki devor teshiklari orqali 
amalga oshirilsa, tabiiy shamollatish deyiladi. Ishlab chiqarish jarayonida sexlarda 
chang ajralib kishi bunday havodan nafas olganda yuqori nafas yo’llari qichiydi va 
kishi o’zi hohlamagan holda yuzaki nafas oladi. Bu esa o’pka faoliyatiga salbiy ta’sir 
qiladi va turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Chang, ko’z shilliq pardalarini 
qichittirib konyuektivit kasalligini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari chang 
zarrachalari tuberklyoz tayoqchalarini va zaruriy bakteriyalarni tashuvchi vositadir. 
U lampalar ustiga o’tirib, tsexdagi yorug’likni kamaytiradi. Bu esa ishchilar 

---

11 
faoliyatiga va sog’ligiga ta’sir qiladi. Sexdan shamollatish sistemasi orqali so’rib 
olingan havo atmosferaga chiqarib yuborishdan oldin zararli moddalardan 
tozalanadi. Retsirkulyatsiya uchun sexga qayta yuboriladigan havo zararli 
moddalarning miqdori 0,3 YKBK dan oshmasligi kerak. Odatda xona tabiiy va 
sun'iy ravishda yoritilishi, va yorug'lik chap tarafda tushishi kerak. Yoritish yaxshi 
bo’lmasa, mexnat qobilyati pasayadi, ko’z toliqadi va shikastlanishi mumkin. 
O’quvchilarning mexnat qobilyatlari yanada yaxshi bo’lishi uchun xonalarni quyosh 
tushishiga qarab och ranglarga bo’yash kerak. Ish joylarni yoniga o’ziga mos 
bo’lgan maxnat xavfsizligi qoidalari osib qo’yiladi. Xonada birinchi yordam 
ko’rsatishda zarur bo’ladigan dori quti, albatta, bo’lishi kerak. Dori qutisi yonida 
eng yaqin davolash maskanining manzili va unga borish chizmasi osib qo’yilgan 
bo’lishi kerak.
Xavfsizlik qoidalari mehnat jarayonida xavfsiz sharoit yaratishga qaratilgan 
chora-tadbirlar tizimidan iborat. Tikuvchilik darslarida mashinalarda, dazmollar va 
qo’l asboblarini ishlatayotganda qo’lga igna kirib ketishi, qo’lni nimadir kesib olishi, 
mashinalarning aylanib turadigan qismlari kiyim yoki sochni o’rab ketishi, 
dazmolda biror joy kuyib qolishi, tugma yoki igna parchalari uchib yuzga tegishi va 
hokazo 
natijasida 
o’quvchilardan 
birontasi 
jarohatlanib 
qolishi 
mumkin.Tashqaridan kiyim tikish xavfsiz ko'rinishi mumkin. Ammo bu unday 
emas, igna, to'g'nag'ich (bulafka) yoki qaychi bilan beparvolik bilan muomala qilish 
jarohatlarga olib kelishi mumkin va elektr tikuv mashinasi murakkab va xavfli 
qurilmadir. Shu sababli, korxonada, uyda yoki maktabda texnologiya darslarida 
tikishda xavfsizlik choralariga rioya qilish kerak. Bu jarohatlar va baxtsiz 
hodisalardan saqlanish, shuningdek ishchilar sog'lig'ini saqlashga yordam beradi. 
Noto'g'ri tashkillashtirilgan ish maydoni tufayli siz noto'g'ri joyda qoldirilgan 
ochiq qaychi, igna bilan o'zingizga shikast yetkazishingiz va yaqin atrofdagi 
dazmolda kuyishingiz mumkin. Bundan tashqari, xavf nafaqat xodimning o'ziga, 
balki uni o'rab turganlarga ham tahdid solishi mumkin. Igna yoki pin ustiga 
urinayotganda polga tushgan yoki kiyimda qoldirilgan o'tkir narsalar jarohat 

---

12 
yetkazishi mumkin.Ignalarni yo'qotish ayniqsa xavflidir. Agar ish joyi to'g'ri tashkil 
etilmagan bo'lsa, tikuvchi bunday ob'ekt tushib qolganini sezmasligi 
mumkin.Yerdagi ignani ko'rish qiyin, bu jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumumk. 
Gigiyеna qoidalari ham juda muhimdir. Ular ish joyini qanday yoqish kerakligini, 
qancha soat ishlashingiz mumkinligini aniqlaydilar. Bu ortiqcha ishlamaslik va 
e'tiborsizlikdan qochishga yordam beradi.Ammo asosiy talab xavfsizlik qoidalariga 
rioya qilishdir. Ishlayotganda siz nihoyatda ehtiyotkor bo'lishingiz kerak. Ishga 
kirishishdan oldin, ish xalati yoki fartuk kiyishingiz kerak. 
Sochlar ro'mol ostida yashiringan bo'lishi kerak. Ish joyida tartib bo'lishi 
kerak, barcha asboblar o'z joylariga qo'yilgan, igna va pinalar maxsus qutilarga 
solingan bo'lishi lozim. Barcha keraksiz narsalarni olib tashlashimiz kerak.Qo'pol 
yoki to'mtoq ignalar bilan ishlamang, chunki ular matoni yaxshi teshmaydi. 
Asboblardan aniq maqsadlari uchun foydalaning. Ipni tishingiz bilan tishlamang, uni 
qo'lingiz bilan uzmang. Mato qoldiqlarini, chiqindilarni, singan asboblarni yеrga 
tashlamang. Sinfda yoki ishlab chiqarishda ishlaganda, sumkalar va boshqa narsalar 
yo'lakda qoldirilmasligi kerak. Texnologiya darsidagi o'quvchilar faqat o'qituvchi 
ruxsat bergan harakatlarni bajarishlari kerak. 16 yoshdan oshgan bolalarga mustaqil 
ravishda ishlashga ruxsat beriladi va faqat batafsil ko'rsatmalardan so'ngi xavfsizlik 
qoidalari shunday noxushliklar yoki baxtsiz hodisalarning oldini olishga xizmat 
qiladi.
Ishlab chiqarish korxonalarida odamga ko’pincha past va yuqori harorat, 
kuchli issiqlik nurlari, chang, titrashlar (vibratsiya), elektromagnit to’lqinlari, zaharli 
ximiyaviy moddalar, shovqin va boshqalar ta’sir ko’rsatadi: bular kishi sog’ligining 
buzilishiga va ish qobiliyatining pasayishiga olib kelishi mumkin. Bunday noxush 
ta’sirotlar va ulardan kelib chiqadigan asoratlarning oldini olish uchun ishchilar 
sog’ligi, shuningdek sanitariya-texnika moslamalari va qurilmalarining holati, 
sanitariya-maishiy jihozlar, individual himoya vositalari sinchiklab tekshiriladi.