Mundarija: Kirish i-bob. Tikuvchilik ustaxonalarida ish o’rni va xavfsizlik texnikasi

2.2. Erkaklar shimini andazalarini ishlab chiqish 
№ 
Bajariladig
an 
ishlar 
mazmuni 
Moslamalar, asbob 
va xomashyolar 
Eskizlar (chizmalar, 
rasmlar) 
Bajarish tartibi 
1. 
Shim 
ort 
bo‘lagi 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimini ort 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
asos 
konstruksiya 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich 
o‘chirg‘ich, qaychi.
Ort bo‘lak konturlari 
bo‘ylab 
chok 
haqi 
qiymatlari 
qo‘yib 
chiqiladi 
va 
andaza 
konturlari chiziladi, ort 
bo‘lak qirqimlaridan: – 
shim bel qirqimiga 1,0 
sm; – shim yon qirqimiga 
1,0 sm; – shim o‘rta 
qirqimiga 1,0 sm; – shim 
odim qirqimiga 1,0 sm; – 
shim 
pastki 
pocha 
qirqimiga 2,5 sm chok 
haqi 
qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
2. 
Shim 
old 
bo‘lak 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimini old 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
asos 
konstruksiya 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich 
Old bo‘lak konturlari 
bo‘ylab 
chok 
haqi 
qiymatlari 
qo‘yib 
chiqiladi 
va 
andaza 
konturi chiziladi. Old 
bo‘lak 
qirqimlaridan: 
shim bel qirqimiga 1,0 
sm; shim yon qirqimiga 
1,0 sm; shim o‘rta 

---

17 
o‘chirg‘ich, qaychi. 
qirqimiga 1,0 sm; shim 
odim qirqimiga 1,0 sm; 
shim 
pastki 
pocha 
qirqimiga 2,5 sm chok 
haqi 
qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
3. 
Shim 
belbog‘i 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimining 
modellashtirilgan 
asos 
konstruksiya 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich.
Shim 
belbog‘i 
qirqmlaridan: 
belbog‘ 
yuqori qirqimidan 0,7 
sm; 
belbog‘ 
bel 
qirqimidan 
1,0 
sm; 
belbog‘ o‘rta qirqimidan 
1,0 sm; belbog‘ uchi 
qirqimidan 0,7 sm chok 
kengligi qoldirib chizib 
chiqiladi. 
4. 
Shim 
old 
cho‘ntagi 
ko‘rinmasi 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimini old 
bo‘lak modellashti-
rilgan 
chizmasi, 
kalka qog‘oz, qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich. 
Model konstruksiyadan 
ko‘rinma 
konturi 
ko‘chirib olinadi. Chok 
haqi qiymatlari qo‘yiladi: 
– bel qirqimida – 1,0 sm, 
– yon qirqimida – 1,0 sm, 
– cho‘ntak osti qirqimi 
1,5–2,0 sm chok haqi 
qoldirib chizib chiqiladi. 

---

18 
5. 
Mag‘izli 
qirqma 
cho‘ntak 
ko‘rinmasi 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimining 
ort 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich, 
o‘chirg‘ich, qaychi. 
Mag‘izli qirqma cho‘ntak 
ko‘rinmasi qirqimlaridan: 
– 
ko‘rinma 
yuqori 
qirqimidan 1,0 sm; – 
ko‘rinma 
yon 
qirqimlaridan 
2,0 
sm 
chok kengligi qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
Chizilgan 
chiziqlar 
bo‘ylab andaza kesib 
olinadi. Andazada tanda 
ipi yo‘nalishi va bo‘lak 
raqami qo‘yiladi. 
6. 
Shim qiya 
cho‘ntak 
xalta 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimining 
old 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich qaychi.
Shim qiya cho‘ntak xalta 
andaza qirqimlaridan: – 
cho‘ntak 
xalta 
bel 
qirqimidan 1,0 sm; – yon 
qirqimidan 1,0 sm; pastki 
qirqimidan 1,0 sm chok 
kengligi qoldirib chizib 
chiqiladi. 
Chizilgan 
chiziqlar bo‘ylab andaza 
kesib olinadi. 
7. 
Mag‘izli 
qirqma 
cho‘ntak 
mag‘izi 
andazasini 
Kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy 
va 
shakldor chizg‘ich, 
qaychi. 
Mag‘izli qirqma cho‘ntak 
mag‘izi 
qirqimlaridan: 
mag‘iz yuqori va pastki 
qirqimidan 1,0 sm; yon 
qirqimidan 2,0 sm chok 

---

19 
tayyorlash.
kengligi qoldirib chizib 
chiqiladi. 
8. 
Old bo‘lak 
taqilma 
adipi 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimini ort 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich, 
o‘chirg‘ich, qaychi. 
Old bo‘lak taqilma adipi 
qirqimlaridan: 
– adip 
yuqori qirqimiga 1,0 sm; 
– adip yon qirqimidan 0,7 
sm chok kengligi qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
Chizilgan 
chiziqlar 
bo‘ylab andaza kesib 
olinadi. Andazada tanda 
ipi yo‘nalishi va bo‘lak 
raqami qo‘yiladi. 
9. 
Kamar 
tutgich 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimini ort 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich, 
o‘chirg‘ich, qaychi.
Kamar 
tutgich 
qirqimlaridan: – kamar 
tutgich yuqori va pastki 
qirqimidan 1,0 sm; – yon 
qirqimlaridan 
0,5 
sm 
chok kengligi qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
Chizilgan 
chiziqlar 
bo‘ylab andaza kesib 
olinadi. Andazada tanda 
ipi yo‘nalishi va bo‘lak 
raqami qo‘yiladi. 

---

20 
1
0. 
Mag‘izli 
qirqma 
cho‘ntak 
qopi 
andazasini 
tayyorlash. 
Erkaklar shimining 
ort 
bo‘lak 
modellashtirilgan 
chizmasi, 
kalka 
qog‘oz, 
qalam, 
oddiy va shakldor 
chizg‘ich qaychi.
Mag‘izli qirqma cho‘ntak 
qopi 
qirqimlaridan: 
cho‘ntak 
og‘zi 
kengliklariga 
2,0 
sm 
cho‘ntak qopi yuqori va 
pastki qirqimlaridan 1,0 
sm chok kengligi qoldirib 
chizib 
chiqiladi. 
Chizilgan 
chiziqlar 
bo‘ylab andaza kesib 
olinadi. Andazada tanda 
ipi yo‘nalishi va bo‘lak 
raqami qo‘yiladi. 
Erkaklar shimining old bo‘lagidagi qiya cho‘ntakka ishlov berish 
№ 
Bajariladigan 
ishlar 
mazmuni 
Moslamalar, 
asbob 
va 
xomashyolar 
Eskizlar (chizmalar, 
rasmlar) 
Bajarish tartibi 
1. 
Old 
bo‘lak 
cho‘ntak 
o‘rnini 
belgilash. 
Yordamchi 
andaza, bo‘r. 
Old 
yarim 
bo‘laklarda 
qiya 
cho‘ntak 
o‘rni 
belgilab qo‘yiladi 
va kertik beriladi. 
2. 
Cho‘ntak 
og‘ziga 
yelimli 
Dazmol, 
dazmolmato. 
Bukish 
chizig‘i 
bo‘ylab yelim uqa 
dazmollab 
yopishtiriladi. 

---

21 
qotirma 
yopishtirish. 
3. 
Cho‘ntak 
og‘zini bukib 
dazmollash. 
Dazmol, 
dazmolmato.
Cho‘ntak 
og‘zining 
ichki 
qirqimi 
bukib 
dazmollanadi. 
4. 
Ko‘rinmanin
g 
ichki 
qirqimini 
yo‘rmalash. 
Maxsus 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Ko‘rinmaning 
ichki 
qirqimi 
yo‘rmalanadi. 
5. 
Ko‘rinmani 
cho‘ntak 
xaltaga 
bostirib 
tikish. 
Universal 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Ko‘rinma 
va 
cho‘ntak 
xaltasining yon va 
yuqori qirqimlari 
birlashtiriladi, 
chok esa 0,3–0,5 
sm 
ko‘rinmadan 
narida yuritiladi. 
6. 
Cho‘ntak ziyi 
bo‘ylab 
bezak 
baxyaqator 
yuritish 
va 
asosiy 
detaldan hosil 
qilingan 
adipni 
Universal 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Cho‘ntak 
ziyi 
bo‘ylab, 0,5–0,7 
sm 
kenglikda 
bezak baxyaqator 
yuritiladi, 
bunda 
cho‘ntak 
xalta 
qirqimini cho‘ntak 
og‘zi 
ziyiga 
to‘g‘rilab 
qo‘yiladi. Yaxlit 

---

22 
cho‘ntak 
qopiga tikish. 
bichilgan 
adip 
ichki 
qirqimi 
cho‘ntak xaltasiga 
bostirib tikiladi. 
7. 
Cho‘ntak 
yuqori 
qirqimini 
bostirib 
tikish. 
Universal 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Tayyor cho‘ntak 
ko‘rinmasi 
xaltasiga qo‘yiladi 
va 
yuqori 
qirqimlari 
tekislanib 
yuqori 
ziyidan 0,7 sm 
kenglikda 
chok 
yuritiladi. 
8. 
Cho‘ntak 
xalta 
qirqimlarini 
biriktirib 
tikish. 
Universal 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Cho‘ntak 
xalta 
pastki 
qirqimlari 
biriktirib tikiladi. 
9. 
Cho‘ntak 
xalta 
pastki 
qirqimini 
yo‘rmalash.
Maxsus 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Cho‘ntak 
xalta 
pastki 
qirqimlari 
maxsus mashinada 
yo‘rmalanadi. 
10. 
Cho‘ntak 
og‘zini 
puxtalash. 
Universal 
mashina, 
ip, 
qaychi.
Yuqori 
qirqimlaridan 1,5 
sm narida cho‘ntak 
puxtalanadi, bunda 
puxtalash cho‘ntak 
ziyiga 

---

23 
perpendikular 
bo‘lishi kerak. 
11. 
Tayyor 
cho‘ntakni 
dazmollash.
Dazmolmato, 
dazmol. 
Tayyor cho‘ntak 
dazmollanadi. 
2.3.Erkaklar shimini tikish texnologiyasi 
Shim mayda bo’laklarini tikish ketma-ketligi qo’yidagicha amalga oshiriladi:
vitochkaga ishlov berish;
shim asosiy bo’laklariga NII berish.
Astarga ishlov berish va shim old yarim bo’laklariga biriktirib ishlov berish;
Kamar tutkichlarga ishlov berish. 
Shim bichig’ining bo’laklari, chiziq va qirqimlarining nomlari 
Bichiq bo’laklari. Shim avra, astar va qo’shimcha qatlam bo’laklaridan iborat 
bo’ladi. (ularning soni va shakli modelga bog’liq). Shim avrasining bo’laklari avra 
gazlamadan bichiladi. Ular quyidagilardan iborat old bo’laklar – 2 ta, ort bo’laklar 
– 2 ta, belbog’lar ikki qismdan iborat – 1 ta, cho’ntak mag’izlari – 4 ta, ko’rinmalar 
2 ta.
Qo’shimcha materiallarga shim yuqori qirqimiga ishlov berish uchun korsot 
tasma shim pochasiga ishlov berish uchun tasma va qotirma materiallar kiradi. 
Qotirma materiallardan ostki belbog’ ikki qismdan iborat – 1 ta belboqqa korsaj 
tasmasiz ishlov berilganda yon cho’ntak xaltalar – 2 ta bichiladi.
Bichiq bo’laklarining chiziqlari va qirqimlarining nomlari.

---

24 
Shim bichig’ida quyidagi nomdagi chiziqlar va qirqimlar bo’ladi: shim old 
bo’lagida yuqori qirqim 1, oldingi qirqim 2, odim qirqim 3, pocha qirqim 4, yon 
qirqim 5 va uloqlar ulash chizig’i T.83-moduldan andozalar spetsifikatsiyasiga 
qarang.
1-rasm. Erkaklar shimining mayda bo’laklari.
Bichiq bo’laklarini tikishga tayyorlash 
Bo’laklarni tayyorlash, bir-biriga ulash va cho’ntaklarni joylashtirish uchun 
kerakli nazorat belgilari old va ort bo’laklarda borligi tekshiriladi.
Ort bo’lakda uloqlar bo’lsa, odim qirqim bo’ylab uloqning ulama choki uchun 
tikish haqqi kerak bo’ladi. Uloqlar shakli va o’lchami andozaga binoan aniqlanadi. 
Ort bo’lakdagi gazlama guli uloq guliga to’g’ri kelishi kerak.
Old va ort bo’lak yuqori qirqimidagi nazorat belgilari, vitochka-taxlamalar 
joylashishini andozalarga binoan tekshirib bo’lakning teskrisi tomondan aniqlanadi. 

---

25 
Ulashning aniq va shim balansi to’g’ri bo’lishi uchun, yon va odim qirqimlarda 
nazorat belgilari borligi tekshiriladi. Gazlamaning juda ko’zga tashlanadigan katak 
yo’l-yo’l guli yon choklarida bir-biriga to’g’ri kelishi kerak.
Shim taqilma oxirini aniqlash uchun, nazorat belgisi oldingi qirqimning pastki 
qismida bo’lishi kerak.
Vitochkalarga ishlov berish
Shimning ort bo’lagida uloq bo’lib, uni asosiy bo’lakka ulashdan oldin 
qirqimlarni maxsus mashinada yo’rmab chiqiladi. Uloqlarni ulashda shim 
bo’laklarining o’ngi tomonlarini ichkariga qaratib qo’yiladi. Qirqimlari tekislanadi 
va 10 mm kenglikda chok solib, ulab tikiladi. Vitochkalarning kengligi, qanday 
joylashishi soni shimning gavdaga qanchalik yopishib turishiga va gavdaning 
to’laligiga bog’liq.
Shim old bo’laklarida qirqma vitochkalar yoki dazmollanmaydigan taxlama-
vitochkalar qilinadi. Shim old bo’lagini vitochkaning belgilangan o’rta chizig’i 
bo’ylab bukib, yuqori qirqimidagi nazorat belgilari to’g’ri keltiriladi. Vitochkaning 
yon tomoni, bo’yi yuqori qirqimidan boshlab chokni tobora yo’q qila borib, biriktirib 
tikiladi, baxyaqatorning boshlanishi va oxiri puxtalab qo’yildi. Taxlama-vitochkani 
yuqori-qirqimdan boshlab pastga tomon belgilangan chiziq bo’ylab 40-50 mm 
biriktirib tikib, boshlanishi va oxiri puxtalab qo’yiladi. Pastki puxta o’rniga bukilgan 
joyga nisbatan to’g’ri burchak hosil qilgan baxyaqator yuritib qo’ysa ham bo’ladi.
Shim ort bo’laklarida yuqori qirqimdan boshlab bittadan yoki ikkitadan 
vitochka qilinadi ular qirqma yoki noqirqma bo’lishi mumkin. Noqirqma 
vitochkalar, old bo’laklardagi singari, bo’rlangan chiziqlar bo’ylab tikiladi. Qirqma 
vitochkalarni tikishda bo’lakning o’ngi tomoni ichkariga qaratib qo’yiladi, vitochka 
qirqimlari tekislanadi va ularni 7-8 mm kenglikdagi chok kenglikda tabora yo’qota 
borib biriktirib tikiladi va baxyaqator vitochka qirqimidan 10-15 mm pastroqda 
puxtalanadi. Vitochka qirqimlari maxsus mashinada yo’rmalanadi. Shu bilan bir 
vaqtda yon, odim va o’rta qirqimlar ham yo’rmalanadi.

---

26 
Ort bo’laklarga uloqlar tikilib vitochkalarga ishlov berilgandan keyin namlab- 
isitib ishlov berishga kirishiladi.
Shim asosiy bo’laklariga NII berish 
Namlab isitib ishlov berish shim tikishdagi ma’suliyatli operatsiya 
hisoblanadi. Tayyor holdagi shimning tashqi ko’rinishi va shakli shunga bog’liq. 
Tarkibida sun’iy tolalar ko’p bo’lgan gazlamalardan shim tikilganda namlab-isitib 
ishlov berish nihoyatda murakkab bo’ladi. Shuning uchun bunday holda shimning 
shakli konstruktsiya yordamida hosil qilinadi. Namlab isitib ishlov berish uloqlarni 
va vitochkalarni yorib dazmollashdan boshlanadi. Shimni ort bo’laklariga chap va 
o’ng bo’laklarini, o’ngini ichkariga qaratib qo’yib, maxsus yostiqlari bor presslarda 
shakl beriladi. Pressda shakl berishning mohiyati yostiqlarning qabariq-botiq 
shaklda ekani oqibatida kerakli joylarda qirqimlarni chizishdan iborat bo’ladi. Shim 
bo’laklariga namlab isitib ishlov berishda, uning kanstruktsiyasiga, materialning 
tolasiga bog’liq bûladi, bu ishni bichiqchi belgilaydi. Buyurtmachi gavdasiga mos 
shakl berish uchun old va ort bûlaklariga namlab isitib ishlov beriladi. 
Namlab isitib ishlov berish mumkin bûlgan materilalardan tikiladigan klassik
bichimli shimlarga quyidagi tartibda ishlov beriladi:
shim old bûlagiga namlab isitib ishlov berish; 
shim ort bûlagiga namlab isitib ishlov berish; 
shim astariga namlab isitib ishlov berish. 
Shim astariga ishlov berish 
Shimning tizza qismi chûzilmasligi uchun unga astar qûyiladi (astarning 
bukish ùaqini 10-15 sm ùisobga olmay bichiladi) 
Bichishdan oldin astarli gazlama dekatirlanadi. 

---

27 
Shim astari old bûlak avrasiga moslab bichiladi. 
Astarning (pochasiga) ostki qirqimi maxsus mashinada yûrmalanadi; yopiq qirqimli 
bukma chok bilan bukib tikiladi yoki maxsus qaychida arra tishli qilib qirqiladi. 
Stol ustiga, old bûlak astariga ûngini pastga qaratib yoziladi, uning ustiga 
shim avrasining ûngini yuqoriga qaratib qûyiladi.
Shim avrasining astariga qirqimlardan 3-4 sm oraliqda qûyiladi va yirikligi 1-1,5 sm 
tûg’ri sirma qaviq bilan bostirib kûklanadi. Shim avrasidagi vitochkalar joyida 
astardan taùlama ùosil qilib kûklanadi.
Shim old bûlagining yon va odim qirqimlari astar bilan birga maxsus 
mashinada yûrmalanadi.
Ort bûlakning yon odim va ûrta qirqimlari ùam yûrmalanadi.
Yûrmash ishlari shimning ûngi tomonidan bajariladi. 
Kamar tutkichga ishlov berish 
Kamar tutkich - bu shim belbog’idagi asosiy bo’lak ùisoblanadi.
Kamar tutkich asosan 2 ta bo’lakdan iborat bûlib, asos va astar bo’laklaridir. 
Kûpincha ûrta qalinlikdagi matolardan shim tikilganda kamar tutkich bitta asos 
matodan bûylama ip yûnalishi bûyicha bichib olinadi va ag’darma chok yoki 
maxsus buklagich mashina yordamida buklab tikiladi.
Modelga kûra belbog’g’a kamar tutkich bûlsa, uni shim yuqori bel qismiga 
ulash paytida belbog’ tagiga kamar tutkichni pastki qirqimiga qûyib, ularni belbog’ 
ulaydigan chokra perpendikulyar joylab tikiladi. Kamar tutkichning yuqori qirqimini 
ichkariga bukib, kamar ûtishiga soliqi ùosil qilib, bukilgan ziyidan 1-2 mm oraliqda 
bostirib tikiladi. Kamar tutkich modelga qarab shim beliga qarab joylashtiriladi.
KERAKLI O’QUV-JIHOZ, ASBOB-USKUNA VA ASHYOLAR: 
universal 1022 kl, maxsus 51 kl, tikuv mashinalari;

---

28 
dazmol, dazmol press;
shim mayda bo’lak ishlanmalaridan namunalar;
Bitta o’quvchi uchun: 
yo’l-yo’riq texnologik xaritasi;
qo’l ishlari asboblarining 1 ta to’plam; 
W40, W50 iplardan 1 ta g’altak, turli raqamli ignalardan 1 ta to’plam;
qaychi 1 ta sm. lenta, angishovna 1 ta dukcha;
shim uchun yordamchi andozalar;
bo’r, 100 sm shim uchun gazlama.
«SHIMNI 
TIKISH 
KETMA-KETLIGINI 
TUZISH, 
MAYDA 
BO’LAKLARINI TAYYORLASH» BO’YICHA TEXNOLOGIK XARITA 
Texnologiya 
asosida 
faoliyat turlari
Tavsiya 
etiladigan 
moslama 
va 
uskunalar 
Chizma
Standart asosida operatsiyani 
bajarish tartibi 
I. Bichiq bo’lakarini tekshirish va tikishga tayyorlash. 
1.1. Old yarim 
bo’lak.
Old 
yarim 
bûlak 2 ta 
bo’lakdan iborat. Tanda ip 
yûnalishi tizza chizig’i va 
pocha 
chiziqlari 
ûrtasini 
birlashtiruvchi 
chiziqqa 
parallel ûtadi. Ip og’ishi gulli, 
rasmli, yûl-yûl va katak 

---

29 
1-taxlamali 
vitochka; 
2-
yuqori qirqim; 3-old og’ 
qirqim; 4-o’rta qirqim; 5-old 
yarim bo’lak o’rta chizig’i; 
6-odim 
qirqim: 
7-tizza 
chiziq; 8-yon qirqim; 9-
pocha pastki qirqim 
matolarda 3% gacha og’ishga 
yûl qo’yilmaydi.
1.2. Cho’ntak 
va 
taqilma 
o’rinlarini 
belgilash.
Old yarim bo’laklarda qiya 
cho’ntak 
va 
taqilma 
uzunliklari belgilab qo’yiladi 
va kertik beriladi.
Yon qiya cho’ntak shim 
yuqori qirqimidan 5 sm 
qoldirib, 18 sm uzunlikda 
belgilanadi. Taqilma uzunligi 
20-25 sm.
1.3. Ort yarim 
bo’lakda 
Ort yarim bo’lakda ûrta chiziq 
old bûlak kabi belgilanadi. Ort 

---

30 
chûntak ûrnini 
belgilash.
1-yuqori qirqim; 2-vitochka; 
3-ort yarim bo’lak og’ 
qirqimi; 4-odim qirqim; 5-
tizza chiziq; 6-ort yarim 
bo’lak o’rta chizig’i; 7-yon 
qirqim; 8-shim pastki qirqim 
pochasi.
bûlak og’iga ulanadigan uloq 
(klin) kengligi 7 sm dan 
uzunligi 20 sm dan oshmasligi 
kerak. Orqa chûntak og’zi 
kengligi 48 sm, chûntak 
qirqim 
uzunligi 
14 
sm 
belgilanadi.

---

31 
1.4. Taqilma 
bo’laklari.
Taqilmaga ishlov berishda 
chap bûlak uchun kûrinma, 
ûng bûlak uchun ulanma.
1.5. Belbog’.
Belbog’ ikki qismdan iborat 
bûylamasi bûyicha olinadi.
1.6. Cho’ntak 
bo’lagi.
1.7. 
Kamar 
tutkich.
Kamar 
tutkich 
asosiy 
bo’ylama 
ipdan 
bichib 
oldinadi.
II. Vitochkaga ishlov berish 

---

32 
2.1. Vitochka 
o’rnini 
belgilab olish.
Bo’r, 
sm.leneyk
a. 
Bo’lakning 
teskarisidan 
vitochkaning o’rni 3 chiziq 
orqali belgilanib olinadi.
1-o’rta chiziq;
2-yon chiziq;
3-vitochka tugallangan chiziq.
2.2. 
Vitochkani 
ko’klash.
Ip, 
igna, 
angishovn
a.
O’rta chiziqdan ikkiga buklab, 
yon chiziq bo’ylab vitochka 
tugallangan 
chiziqqacha 
to’g’ri sirma qaviq bilan 
ko’klanadi. Qaviq uzunligi 
1,0-1,5 sm.
2.3. 
Vitochkani 
tikish.
Universal 
mashina.
Ko’klangan chok yonidan 
biriktirma 
chok 
bilan 
biriktiriladi.
2.4. 
Vitochkani 
dazmollash.
Dazmol, 
dazmol 
mato.
Shimning o’rta chizig’iga 
yotqizib 
vitochka 
dazmollanadi. Vitochka ostida 
hosil 
bo’lgan 
taxlamalar 
yo’qotiladi.
III. Shim asosiy bo’laklariga namlab isitib ishlov berish 

---

33 
3.1.Old yarim 
bo’laklariga 
NII berish.
Dazmol, 
dazmol 
press.
Ishlov berish old bo’laklardan 
boshlanadi. Tizzadan pastda 
botiq chiziq hosil qilish 
uchun, ikkala old bo’lak o’ngi 
tomonlari ichkariga qaratib 
qo’yiladi, qirqimlari tikiladi, 
pastki 
qirqimini 
chap 
tomonga, yon qirqimini esa 
ishlovchiga qaratib qo’yiladi. 
Yon 
qirqimi 
namlanib 
bo’laklarni pastki qismini 
chap qo’l bilan asta-sekin 
odim qirqimi tomonga surib 
borib, o’ng qo’lda dazmolni 
yon qirqim bo’ylab yon 
tomonga 
pastga 
borib 
harakatlantiriladi. 
1 
tizza 
chizig’idan 
pochagacha 
bo’lgan uchastka o’rtasida 
hosil bo’lgan soliqi biriktirib 
dazmollanadi.

---

34 
3.2. 
Shim 
odim 
qirqimiga 
ishlov berish.
Shim 
pochasidan 
boshlab 
yuqori 
tomonga 
tizza 
chizig’igacha yon va odim 
qirqimlari to’g’ri keladigan 
qilib, 
tizza 
chizig’idan 
boshlangan bukiq toyi esa 
yuqoridagi oldingi taxlamaga 
to’g’ri keladigan qilib, shim 
bo’laklari uzunasiga bukiladi.
3.3. Shim ort, 
yon va odim 
qirqimlariga 
NII berish.
Shim ort bo’laklari o’ngi 
tomonlarini bir-biriga qaratib 
qo’yib, qirqimlari tekislanadi. 
Bo’laklar 
yon 
qirqimini 
ishlashiga 
qaratib, 
pastki 
qirqimi 
o’ngga 
qaratib 
qo’yiladi. Tizza chizig’idan 
pochagacha 
yon 
qirqim 
kirishtirib 
dazmollanadi, 
keyin ort bo’laklar odim 
qirqimini 
ishlovchiga, 
pachosani esa o’ngga qaratib 
aylantiriladida, odim qirqimi 
ham yon qirqimi ham, kiritilib 
dazmollanadi. 
Bunday 
kirishtirib dazmollash bo’lak 
bukish joyida oyoq boldirlari 
qabarig’iga mos qabariq shakl 
hosil qilinadi.

---

35 
3.4. Dumbalar 
qabarig’ini 
hosil qilish. . 
Dazmol.
Dumbalar qabarig’iga mos 
kerakli shakl hosil qilish 
uchun bu qirqimlar cho’zib 
dazmollanadi. Dazmol 1 tizza 
chizig’idan boshlab yuqoriga 
odim 
qirqim 
bo’ylab 
yuritiladi. Shim bo’laklri 
holatini o’zgartirmay turib, 
eng botiq joylaridagi 2 o’rta 
qirqimlari cho’ziladi. Hosil 
bo’lgan 
soliqi 
yoysimon 
harakatlar 
qilib, 
bukilgan 
joyiga tomon suriladi va 
aylantirib NII berish boshqa 
bo’lak tomondan takrorlanadi. 
3.5. Tizza va 
dumba 
atrofini 
kirishtirib 
dazmollash.
Dazmol.
Pastki qirqimlar tekislanadi, 
keyin bukish chizig’ini o’rta 
qirqim yuqori qismiga tomon 
yo’naltirib, bel chizig’iga, 
gazlama xususiyatiga qarab 5-
8 sm yetkazilmaydi.
Dumbalar atrofidagi va tizza 
darajasida hosil bo’lgan soliqi 
bukilgan 
joy 
bo’ylab 
kirishtirib 
dazmollanadi. 
Keyin bo’laklarni bir-biridan 
ajratib, ustki bo’lak o’ng 
tomondan dazmollanadi.

---

36 
3.6. Shimning 
turg’un 
shaklini ùosil 
qilish.
Dazmol.
Shim 
shakl 
tuzilishi 
(buyurtmachi) 
odam 
gavdasining tuzilishi qanday 
bo’lsa shunga mos bo’lmog’i 
shart.
IV. Astarga ishlov berish
4.1. 
Astarni
bichishi.
Bo’r, sm. 
lenta, 
qaychi.
Astarlikni 
o’ngini 
ichiga 
qaratib bo’ylama bo’yicha 
stolga yoki polga buklovi 
yuqoriga 
qaratib 
joylashtiriladi. Astar avraga 
mos qilib bichib olinadi.

---

37 
4.2. Shim oldi 
astarini 
tekshirish.
Agar shim kostyum bilan 
bo’lsa, astarli mato asos 
gazlama 
rangidan 
bichib 
olinadi. Shim old yarim bo’lak 
2 ta bo’lakl astar asosdan 10-
12 sm kalta bichiladi.
Keyin 
uloqlarni 
shim 
bo’laklariga o’ng tomonlarini 
ichkariga qaratib qo’yiladi, 
qirqimlari tekislanadi va 10 
mm kenglikda chok solib, 
ulab tikiladi.
4.3. Shim old 
yarim 
bo’laklarini 
va 
astarni 
ishlash.
Shim 
astari 
maxsus 
kirishmaydigan yuqori sifatli 
shoyi matodan bo’lib, asosan 
shim 
avrasini 
cho’zilib 
ketishdan, tizzalarini chiqib 
cho’zilishdan saqlaydi.
4.4. 
Astar 
bo’laklarining 
pastki
qirqimini 
ishlash.
Maxsus, 
universal 
mashina.
Astar avra bo’lakning pastki 
qirqimiga 
10-13 
sm 
yetkazmaydi, qirqim pastki
qirqimini yo’rmab, bukib, arra 
qilib qirqib, bukib yoki ichiga 
bukib ishlanadi.

---

38 
4.5. 
Astarni 
ko’klash.
Nina, 
ip 
angishovn
a.
Astar avrani bo’lakka bir 
tekisda 
tenglashtirib, 
joylashtirib 3,0-3,5 sm qaviq 
chok bilan ko’klanadi. Shim 
old bo’lagining yon odim 
qirqimlari astar bilan birga 
maxsus 
mashinda 
yo’rmalanadi. Ort bo’lakning 
yon, odim va o’rta qirqimlari 
ham yo’rmalanadi. Yo’rmash 
ishlari 
shimning 
o’ngi 
tomonidan bajariladi.
4.6. Shim old 
bo’lagi 
va 
astarini 
yo’rmash.
Maxsus 
mashina.
Shim old bo’lagining yon 
odim qirqimlari astar bilan 
birga 
maxsus 
mashinada 
yo’rmalanadi. Ort bo’lakning 
yon odim va o’rta qirqimlari 
ham yo’rmalayfdi. Yo’rmash 
ishlari 
shimning 
o’ngi 
tomonidan bajariladi.
V. Kamar tutkichni tikish 

---

39 
5.1. 
Kamar 
tutkichni 
kûklash. 
Nina, ip
Kamar tutkich asosiy ip 
yûnalishi bûyicha ûngini-
ûngiga qaratib, qirqimlarini 
bir-biriga tûg’ri keltirib 0,5-
0,7 sm kenglikda 0,7-1 sm 
sirma qaviq bilan kûklanadi.
5.2. 
Kamar 
tutkichni 
dazmollash 
Dazmol, 
dazmol 
mato.
Kamar tutkich sirma qaviq 
bûylab, 
dazmollab 
tekislanadi. 
5.3. 
Kamar 
tutkichni 
biriktirib 
tikish.
1022 klass 
tikuv 
mashinasi 
Kamar tutkich 0,5-0,7 sm 
kenglikda kûklangan qaviq 
bûylab biriktirib tikiladi.
5.4. 
Kamar 
tutkichni 
dazmollash va 
iplarni 
olib 
tashlash. 
Dazmol, 
dukcha. 
Kamar tutkichning kûklash 
iplari sûg’irib tashlanadi, 
choklar 
yaxshilab 
yupqalashtirib dazmollanadi.

---

40 
5.5. 
Kamar 
tutkichni 
ag’darish va 
dazmollash. 
Maxsus 
ilgak, 
dazmol.
Kamar tutkich maxsus ilgak 
yordamida ûngiga ag’dariladi 
va 
choklari 
ûrtasiga 
tûg’rilanib, ûngidan dazmol 
mato 
yordamida 
tekislab 
dazmollanadi. Chok kamar 
tutkichning 
ûrtasiga 
bir 
tekisda joylashishi kerak.

---

41 
Xulosa 
Ushbu kurs ishim mavzusi Erkaklar shimini loyihalash haqida .Kurs ishimni 
yozish orqaki o’z bilimlarimni yanada mustahkamladim. 
Bugungi kuda ishlab chiqarish korxonalari juda ko`pki maxsulotingiz talab 
darajasida va sifatli bo`masa ikkilamchi bozorda o`z o`rningizni topishingiz 
qiyin.SHularni hisobga olgan holda “Texnalogik jarayonlarni loyihalash” fanidan 
kurs ishini bajariladi. Kurs ishini bajarishda ish asosan qanday material tanlash, 
uskunalarni ketmaketligini to`g`ri joylashtrish,uskunalar unumdorlini, normal 
ishlash jarayoni, tikilayotgan shimning sifati va vaqt sarfi bo'yicha ishlab chiqarish 
dasturi hisob kitobini amalga oshirish va har bir hisobni tahlil qilishdan iborat Yakun 
qilib shuni aytish mumkinki korxonada iloji boricha yangi texnalogiyalarni ishlatish 
vaqt sarfini sezilarli darajada kamaytiradi va kunlik normani oshirishga imkon 
beradi. Bunday kurs ishlarini bajarish bizni Texnolog sifatida ishlab chiqarishga 
borganimizda kerak bo'ladi deb o'ylayman. 

---

42 
Foydalangan adabiyotlar. 
1.Sanoat mashinasi va jihozlarini ta’mirlash, texnik xizmat ko’rsatish va ulardan 
foydalanish. T.Umarov, A.M.Mamadjanova 2013.y 
2.Yengil sanoat jihozlarini paxtaligi fan dasturi. F.U. Umarov Bux.2012.y 
3.Tikuv buyumlarini ishlab chiqish jihozlari. Q.T. Olimov, D.A. Sadullayeva, 
G.Sh.Tursunov. 
Saytlar: 
1.ZiyoNet
2.Kitobxon.com 
3.Vikipediya.uz 

---

43 
Ilovalar 

---

44 

---

45