Mundarija: kirish I bob. Tilshunoslikni o`rganish obyekti sifatida xitoy tilida so`z yasalishi

吗 – so’z olmoshli savollar
Bu turdagi savollar asosan “ha” yoki “yo`q” degan javoblarni olish uchun ishlatiladi.
张：你是老师吗？
Zhāng: Nǐshìlǎoshīma?
Chjan: Sen o`qituvchimisan?
王：我不是老师，我是学生。
Wáng: Wǒbúshìlǎoshī, wǒshìxuésheng.
Van: Men o`qituvchi emasman, men talabaman.
老师：你们有问题吗？<sup>12</sup>
Lǎoshī: Nǐmenyǒuwèntíma?
O`qituvchi: Savollaringiz bormi?
丁：我有。
Dīng: Wǒyǒu.
Din: Menda bor.
李：我没有。
Lǐ: Wǒméiyǒu.
Li: Menda yo`q.

Ta’kid savollar.

Savol beruvchi “ha” degan javobni kutayotgan vaqtda, ko`p hollarda  吗  qo`llaniladi.

Vaziyat: Mashinadan tushib kelayotgan do`stingizni ko`rib, yaqinda yangi mashina olganini so`raysiz .
你买新车了吗？(Ta’kid-inkor savol (你买新车了没有？)bu vaziyatga to`g`ri kelmaydi, chunki bu gapda ta’kidga ishora bor.
Nǐmǎixīnchē lema?
Sen yangi mashina xarid qildingmi?

Inkor savollar.

So`rovchi inkor javobini kutayotgan bo`lsa, inkor gap oxirida so’z gap hosil qilish uchun吗 qo`llaniladi.

Vaziyat: Van ismaloq yeyishdan bosh tortgani uchun, Lidada Van ismaloqni yoqtirmaydi degan fikr paydo bo`ldi.
李：你不喜欢吃菠菜吗？
Lǐ: Nǐbùxǐhuanchībōcàima?
LI: Sen ismaloqni yoqtirmaysanmi?
王：（对），（我）不喜欢。
Wang: (Duì), (wǒ) bùxǐhuan.
Van: (Ha.)Menyoqtirmayman.
呢 - so’z olmoshli savollar.
呢 nafaqat savollarda ishlatiladi. Agar 呢 savolda qo`llanilsa, matn mazmunidan anglaniladigan qismi tushiribqoldirilgan noto`liq gaplarda qo`llaniladi.
Aynan shu savolni takrorlamasdan berish.
王：你在哪里工作？
Wáng: Nǐzàinǎligōngzuò?
Van: Sen qayerda ishlaysan?
李：在中国银行。你呢？(=你在哪里工作？)
Lǐ: ZàiZhōngguóYínháng. Nǐne?
Li: Xitoy bankida, senchi? (= Senchi qayerda ishlaysan?)

Kesimning tushib qolishi. Matn mazmunidan kesim anglansa, u tushib qolishi mumkin.

八的一半是四，六的一半是呢？(六的一半是多少？)
Bā de yíbànshìsì, liù de yíbàn ne?(=Liù deyíbànshìduōshao?)
Sakkizningyarmi – to`rt, oltiningyarmichi?(= oltining yarmi — necha?)
老师：这个问题，李明张力都会回答。王安，你呢？(=你会不会回答？)
Lǎoshī: Zhègewèntí, LǐMíng, ZhāngLìdōuhuìhuídá. WángĀn, nǐne?(=Nǐhuìbúhuìhuídá?)
O`qituvchi: LiMin ham, ChjanLi ham bu savolga javob bera olishadi, VanAn’, senchi? (=Sen javob beraolasanmi?)

“Qayerga ketdi?”, “nimabo`ldi?” deb so`rash. Agar kimdir ko`rishni istayotgan kimni yoki nimani ko`rmasa, “nima bo`ldi?” yoki “qayerga ketdi?” ma’nosini anglatuvchi呢 olmoshi qo`llaniladi.

Shuni ham ahamiyatga olish kerakki, ayrim hollarda bu savol “qani …?” tarzida ham tarjima qilinadi. Shuningdek, u joy-o`rinni anglatuvchi …在哪里 zai na li?Savoldan farq qiladi.

Vaziyat: Mey In va uning yigit do`stini doim birga ko`rardik. Lekin bugun kinoda to`qnash kelsak, yigit do`sti u bilan emas.
梅英，你一个人来看电影吗？你男朋友呢？
Méi Yīng, nǐ yí ge rénlái kàn diàn yǐng ma?Nǐ nán péngyou ne?
Mey In film ko`rishga yolg`iz keldingmi?Yigitingchi?(=Unga nimabo`ldi?)
Vaziyat:bir necha yil oldin jo`nab ketgan shahringizga qaytib keldingiz. Siz bir vaqtlar sizning qadrdon qahvaxonangiz bo`lgan bino oldidasiz. Lekin hozir qahvaxona o`rnida boshqa inshoat.
咦，咖啡馆呢？(咦 hayratni anglatuvchi undov so`z)
Yí, kāfēi guǎn ne?
Voy, qahvaxona qayerga ketdi?
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, birinchi bob “Tilshunoslikni o’rganish obyekti sifatida xitoy tilida Kompozitsion usuldagi so’z gaplar” deb nomlanib, birinchi rejasi “Xitoy tilida so’zni ifodalash vositalari” deb nomlanib, xitoy tilida Kompozitsion usuldagi so’z gaplarni ifodalovchi bir qancha vositalar keltirib o’tilib keng va misollari bilan yoritib berildi. Ikkinchi reja esa “Xitoy tilida Kompozitsion usuldagi so’z gaplarning turlari” deb nomlanib, bu rejada Kompozitsion usuldagi so’z gaplarning bir necha xil turlari va qiyoslash usullari tahlil etilib, xitoy tilida ko’p ishlatiladigan so’z savollar keng izohlari va misollari bilan yoritilib berildi.