Mundarija kirish I bob

2.2 Parazit holda tarqalgan Xaltachali zamburugʻlar
Aspergillus fumigatus, immuniteti zaif bemorlarning o'pkasida qo'ziqorin infektsiyasining eng keng tarqalgan sababi bo'lib, ko'pincha o'limga olib keladi. Allergik bronxopulmoner aspergillozning eng tez-tez uchraydigan sababi ham bo'lib, u ko'pincha mukovistsidozli fibroz va astma bilan og'rigan bemorlarda uchraydi.Tabiatda keng tarqalgan saprotrof Aspergillus fumigatus odatda tuproqda va chirigan organik moddalarda, masalan, kompost uyumlarida uchraydi , bu erda u uglerod va azotni qayta ishlashda muhim rol o'ynaydi. Qo'ziqorin koloniyalari konidioforlardan hosil bo'ladi; minglab daqiqali kulrang-yashil konidiyalar (2–3 mkm) havoga osongina kirib boradi. Koʻp yillar davomida A. fumigatus faqat jinssiz yoʻl bilan koʻpayadi, deb hisoblangan, chunki hech qachon juftlashish ham, mayoz ham kuzatilmagan. 2008 yilda A. fumigatusFreseniusning dastlabki tavsifidan 145 yil o'tgach, to'liq funktsional jinsiy reproduktiv tsiklga ega ekanligi ko'rsatildi. A. fumigatus iqlimi va muhiti juda xilma-xil boʻlgan hududlarda paydo boʻlsada, u global miqyosda irsiy oʻzgaruvchanlikning pastligini va populyatsiyaning genetik tabaqalanishining yoʻqligini koʻrsatadi.Odatda, ular sog'lom odamlarda immunitet tizimi tomonidan tezda yo'q qilinadi. Immunitet tanqisligi bo'lgan odamlarda, masalan, organ transplantatsiyasini qabul qiluvchilar va OITS yoki leykemiya bilan kasallangan odamlarda qo'ziqorin patogen bo'lib, mezbonning zaiflashgan himoyasini haddan tashqari oshirib yuboradi va odatda aspergilloz deb ataladigan bir qator kasalliklarni keltirib chiqaradi. So'nggi paytlarda inson kasalliklarini davolash uchun immunosupressantlardan foydalanish ko'payganligi sababli, A. fumigatus har yili 25 dan 90% gacha bo'lgan o'lim darajasi bilan 600 000 dan ortiq o'limga sabab bo'lishi mumkinligi taxmin qilinmoqda.
Epidermofiton kabi qo'ziqorinlar teri infektsiyasini keltirib chiqaradi, ammo sog'lom immunitetli odamlar uchun juda xavfli emas. Ammo, agar immunitet tizimi buzilgan bo'lsa, ular hayot uchun xavfli bo'lishi mumkin; Masalan, Pneumocystis jirovecii OITS bilan kasallangan bemorlarda yuzaga keladigan og'ir o'pka infektsiyalari uchun javobgardir.
0‘simliklarning kasalliklaii. Tabiiy fitotsenozda zamburug'larning o'simliklarga zararli ta’siri uncha katta emas, undagilarning sonini nazoratida ishtirok etadi. Agrotsenozda va katta maydonlardagi o'rm onlarda holat butunlay boshqacha. Bu joylarda ommaviy ravishda kasallanish (epifitotiya), agarda maxsus Kimyoviy tadbirlar qo'llanilm asa populyatsiyani hammasi halok bo'ladi. Agrotscnozdagi o'simliklarni ommaviy ravishda kasallanishi o'simlilarva uning tekinxo'ri orasidagi munosabatlarni odamlar buzishi tufayli sodir bo'ladi. G'o'zada ayniqsa so'lish kasalligini yuzaga keltim vchi vilt (V erticillum dahlia) hosildorlikni keskin pasayishiga sababchilardan biridir. O'sim liklarning zam burug' kasalliklariga qarshi kurash choralarini amalga oshiradigan xalqaro tashkilotlar ham bor. Zambum g'lar, viraslar, ayrim bakteriyalar ta ’sirida, o'sim liklardagi kasalliklarni o'rganadigan alohida fan “fitopatologiya” hisoblanadi.Hayvonlar va odam lam ing kasalliklari teri, tirnoq, sochlarni derm otom ikozlar zararlaydi. Bundan tashqari Candida, Cryptococus, Rhizopus, A spergillus turkumi arining zam burug' larini sporalari nafas yo'llari, yaralar, jinsiy a ’zolar orqali organizm ning ichki a ’zolariga o'tib tekinxo'r sifatida rivojlanadi. Biroq ularga organizmning immuniteti mustahkam bo'lsa zarari katta emas. Bu mikozlar kuchayib ketsa o'tkir kasalliklari ro'y berishiga, hatto o'limga ham olib keladi. Zambumg'lar teri mahsulotlari va uni o'rnisga ishlatiladilganlarni, qog'ozda ham o'sib ulami yaroqsiz holga keltiradi. Kutubxonalar, arxivlardagilarni zambumg'lar ta’siridan saqlash uchun maxsus sharoitlar yaratishadi. Zambumg'lar ta’sirida ro'y beradigan biokorroziyani o'rganish ulardan himoyalanish maqsadida zavodlar, yirik kutubxonalarda, ilmiy tekshirish institutlarda tadqiqot ishlari olib boriladi
O'zbekistonda ko'p tarqalgan va qishloq xo'jalik ekinlariga sczilarli zarar yctkazuvchi uzumning kul kasalligi (Uncinula necator), olmaning yosh novdalarini o'sishdan to'xtatib, qurib qolishiga sababchi bo'ladigan sfaeroteka pannoza (Sphacrotheca pannosa), tutning bargida dog'lar paydo qilib, qurib qolishiga olib kcluvchi fillaktiniya suffelta (Phyllactinia suffelta) va boshqalar unshudring zamburug'lari ichida ajralib turad
Ularning eng zararli rollaridan biri ko'plab o'simlik kasalliklarining agenti hisoblanadi. Masalan; misol uchun:

Ophiostoma ulmi va Ophiostoma novo-ulmi turlaridan kelib chiqqan gollandiyalik qarag'ay kasalligi Evropa va Shimoliy Amerikada ko'plab qarag'aylarning o'limiga olib keldi.

Dastlab Osiyo Cryphonectria parasitica shirin kashtanlarga (Castanea sativa) hujum qilish uchun javobgardir va bir vaqtlar keng tarqalgan Amerika kashtanini (Castanea dentat) deyarli yo'q qiladi,
Ayniqsa Shimoliy Amerikada keng tarqalgan makkajo'xori (Zea mays) kasalligi Cochliobolus heterostrophus tomonidan qo'zg'atiladi.
Taphrina deformans shaftoli barglarining jingalaklanishiga olib keladi
Uncinula necator uzumzorlarga hujum qiladigan chang chiriyotgan kasalligi uchun javobgardir.
Moniliniya turlari shaftoli (Prunus persica) va gilos (Prunus ceranus) kabi tosh mevalarning jigarrang chirishiga olib keladi.
Stachybotrys chartarum kabi Ascomycota a'zolari jun to'qimachilikning xiralashishi uchun javobgardir, bu ayniqsa tropiklarda keng tarqalgan muammodir.
Ko'k-yashil, qizil va jigarrang mog'orlar oziq-ovqat mahsulotlarini buzadi va buzadi - masalan, Penicillium italicum apelsinlarni chiritadi.
Fusarium graminearum bilan kasallangan donlar deoksinivalenol (DON) kabi mikotoksinlarni o'z ichiga oladi, bu esa cho'chqalar tomonidan iste'mol qilinganda fusarium qulog'ining kuyishi va teri va shilliq pardalarning shikastlanishiga olib keladi.


XULOS

Xaltachali zamburug’lar sinfi. Bu sinf vakillari maxsus xaltachalar ichida spora hosil qilishi bilan harakterlanadi. Mitseliysi bir yoki ko'p yadro’li hujayralardan tashkil topgan. Sporalari asosan xaltachalarda yetiladi. Eng soda vakillarida xaltacha to’g’ridan-to’g’ri zigotadan hosil bo’ladi. Mitseliyning ikkita hujayrasi bir-biri bilan qo’shilib hosil bo’lgan zigota xaltachaga aylanadi. Shuning uchun ham bu sinfga kiruvchi zamburug’lar xaltachali zamburug’lar deb ataladi

Gemiaskomitsetkabilar yoki yalang‘och xaltachalilar kichik sinf Ushbu kichik sinfga nisbatan sodda tuzilgan xaltachali zamburug'lar kirib, xaltachalari ochiq holda joylashadi. Ular yakka-yakka yoki to‘planib qavat hosil qilishi mumkin. Xaltacha sporalari askogen gifalaridan emas, balki to'g'ridan-to'g'ri zigotada hosil bo'ladi.Ushbu kichik sinfga mansub keng tarqalgan va xalq xo'jaligida katta aham iyatga ega bo ‘lgan vakillardan biri achitqi zam burug'i (Saccharomyces) dir. Uning jinsiy ko'payishi zigogamiyaga o'xshash bo'ladi. Achitqi zamburug'larining yana bir o'ziga xos xususiyati kurtaklanish yo'li bilan juda tez ko'payishidir Zamburug’larning ba’zi birlari masalan: qo’ziqorinlar oqsil va azotli moddalarga boy bo’ladi. Shuning uchun odamlar tomonidan ular iste’mol qilinadi. Shampinon, Smorchok, Djodevik, Oq qo’ziqorin va boshqalar. Zamburug’lar qishloq xo’jaligida ham katta ahamiyatga ega
Likenlarning 98 foizida likenning qo'ziqorin qismi sifatida Ascomycota mavjud.
Ascomycota ning 2000 ta avlodi va 30 000 turi aniqlangan.
Ushbu xilma-xil guruhlarni birlashtiruvchi xususiyat bu askus deb nomlanuvchi reproduktiv tuzilmaning mavjudligi, garchi ba'zi hollarda uning hayot aylanish jarayonida kamaygan roli bor.
Ko'pgina askomitsetlar tijorat ahamiyatiga ega. Ba'zilari foydali rol o'ynaydi, masalan, pishirish, pivo tayyorlash va vino fermentatsiyasida ishlatiladigan xamirturushlar, shuningdek, gurme delikates sifatida saqlanadigan truffle va morel.
Ularning ko'pchiligi daraxt kasalliklarini keltirib chiqaradi, masalan, Gollandiyalik qarag'ay kasalligi va olma blights.
Oʻsimlik qoʻzgʻatuvchi askomitsetlardan baʼzilari olma qoraqoʻtiri, guruch qoʻziqorini, ergot zamburugʻlari, qora tugun va chang chiriyotganlardir.
Xamirturushlar spirtli ichimliklar va non ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Penicillium mog'orlari antibiotik penitsillin ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.