Mundarija kirish I. Bob. Zoologiya fanining hozirgi kundagi asosiy muamolari 1 Zoologiya fani haqida ma’lumot

2.2. Zoologiyaning tarkibiy qismlari
. Zoologiyaning tarkibiy qismlari
Hozirgi paytda hayvonot dunyosi 2 milt ga yaqin turga ega bo‘lib bu
hayvon turlari 20 dan ortiq tipga kiritilgan. Shulardan qishloq xo‘jalik
oliygohlarida quyidagi tiplarni osrganish muhim hisoblanadi:
— eng sodda hayvonlar — Protozoa;
— bulutlar — Spongia;
— kovakichlilar — Coelentrata;
— yassi yoki parenximali chuvalchanglar — Plathelminthes;
— birlam chi ta n a b o ‘shliqli yoki yum aloq ch u v alch an g lar —
Nemathelminthes;
— ikkilamchi tana bo‘shliqli yoki halqali chuvalchanglar ~ Annelides;
— yumshoq tanlilar yoki molluskalar ” Mollusca;
— boVim oyoqlilar — Arthrapoda;
— ignaterililar — Echinodermata;
—• xordalilar — Shordata.
Shulardan eng sodda hayvonlar tipi bir hujayrali, qolgan barcha
hayvonlar tiplari esa ko‘p hujayrali organizmlarni tashkil qiladi.
Kocp hujayrali organizmlar o ‘z navbatida tuban va ynqori darajada
taraqqiy etgan guruhlarga ajratilgan. Tuban darajada rivojlangan ko£i>
hujayralilarga bulutlar va kovakichlilar tiplari mansub b o £lib, ular iffi
qavatli, to'qima va organlarga ega b o ‘lmagan, maxsus vazifalami bajaruvchi
hujayralar guruhlaridan tashkil topgan organizmlardir. Yassi chuvalchanglar
tipidan boshlab o £rganiladigan barcha ko£p hujayralilar uch qavatli, maxsus
to'qima va organlarga yoki organlar tizimiga ega boTgan organizmlardir.
Zoologiya fani rivojlana borib, endilikda uning maxsus qisrmarini
o'rganuvchi mustaqil fanlar paydo boTgan. Jumladan, eng sodda haw onlar
tipini o'rganuvchi zoologiyaning maxsus qismi — protozoologiya, barcha
chuvalchanglami o’rganuvchi zoologiyaning maxsus qismi—gelmintologiya,
yumshoq tanlilami o’rganuvchi qismi — malakologiya, o'rgimchasimonlarni o'rganuvchi qismi — araxnologiya, kanalar turkumini o £iganuvchi
qismi — akarologiya, hasharotlar sinfini o’rganuvchi qismi - entpmologiya,
o 'rg im ch va hasharotlarn i qo 'sh ib o’rganuvcl^l qism i —
araxnoentomologiya, baliqlarni o'rganuvchi qismi — ixtiologiya, qushlarni
o’rganuvchi qismi — omitologiya, sutemizuvchilami o ‘rganuvchi qismi —
mammologiya yoki teriologiya deb yuritiladi. Hozirgi vaqtda yuqorida
ko’rrsatilgan fanlar bo’yicha maxsus mutaxassislar yetishib chiqqan.
Zoologiya fani xalq xo£jaligida ham m uhim ahamiyatga ega. Hayvonot
dunyosidagi talaygina hayvon turlaridan inson manfaatlari uchun
foydalanish barcha mamlakatlarning taraqqiyotida muhim o £rin tutadi.
Hayvonot dunyosini hayvonlarning yashash sharoiti bilan bogTiq holda
o £rganish xalq xo£jaligining boshqa sohalari uchun ham katta ahamiyatga
ega.
Uy hayvonlarining qadimgi yowoyi ajdodlarini odamlar tomonidan
qo£lga o £rgatilishi, ya’ni xonakilashtirilishi, ularning yangi sharoitlarda
asta-sekin o£zgarib borishi va yangi sermahsul zotlaming yaratilishi hayvon
resurslaridan oqilona foydalanishning bir ko£rinishidir.
Qishloq xo£jaligida keng foydalanib kelinayotgan sutemizuvchilar va
parrandalarning talaygina turlari har bir shaxsiy, yordamchi, shirkat yoki
fermer xo'jaliklarining ko£rki, ular uchun katta daromad beruvchi, xalq
dasturxonini turli chorvachilik mahsulotlari, sanoatni esa xomashyolar
bilan ta’minlovchi.manbadir.
Dunyodagi taraqqiy etgan davlatlar qatoriga kirishga intilayotgan
respublikamizning kelajagi bir tom ondan qishloq xo£jaligida foydalanib
kelinayotgan turli uy hayvonlari zotlarini yaxshilash, ularning parvarishiga,
saqlanishiga e’tiborni kuchaytirish, bu soha bilan shug‘ullanuvchi fermer
xo'jaliklari yetkazayotgan mahsulotlami jahon andozalari talablari darajasida
qayta ishlash kabi m uhim vazifalarni am alga oshirish uchun
tayyorlanayotgan kadrlar sifatiga, ularni barkamol avlod qilib yetishtirishga
bog‘liq.
Respublikamizda rivojlanib kelayotgan va endilikda daromad manbayi
hisoblangan ipakchilik ham xalq xo'jaligining m uhim sohasidir. Ipak qurtini
to‘g cri parvarish qilish, undan olinayotgan m ahsulotlarning sifatini
yaxshilash ham bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Uzoq
yillardan beri xonakilashtirish natijasida keng qo ‘llanib kelinayotgan va
xalq xo'jaligi uchun qimmatbaho shifobaxsh mahsulot beruvchi asalarilar
ham ipak qurti singari zoologiya o'rganadigan m uhim umurtqasiz
organizmlardir.
Bozor iqtisodiyotiga o ‘tish jarayonida baliqchilikni rivojlantirishga ham
katta e’tibor qaratilmoqda. Orol dengizining ekologik inqirozga uchrashi
va uni baliqchilikdagi aham iyatining y o ‘qolishi tufayli 0 ‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar M ahkam asining m axsus qarori bilan baliq
yetishtirishga ixtisoslashgan xo'jaliklar soni ko‘paym oqda. Bunday
xo'jaliklar deyarli har bir viloyatda mavjud bo‘lib, ularda asosan karpsimon
baliqlar yetishtiriladi.
Hozirgi vaqtda chorvachilik, ipakchilik, parrandachilik, asalarichilik,
baliqchilik xo‘jaliklarini yanada rivojlantirish, ularning mahsuldorligini
oshirish hayvonlar orasida keng tarqalish imkoniyatiga ega bo‘lgan turli
kasalliklarni qofizg‘atuvchilariga qarshi samarali kurash olib borish bilan
cham barchas bog'liqdir. Ko'pchilik kasalliklarni q o ‘zg‘atuvchilar esa
zoologiyaning obyektlaridir.

Hayvonot dunyosini muhofaza qilish, kamayib va yo‘qolib borayotgan

hayvonlar turlarini asrash, ko‘paytirish maqsadida mamlakatimizda bir
necha qo'riqxonalar tashkil qilingan. Ularning faoliyati muhim ahamiyat
kasb etuvchi 0 ‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob» iga kiritilgan bir necha
baliq turlari va ayrim sudralib yuruvchilarni, bir necha tur qushlar va
sutemizuvchilarni muhofaza qilishga qaratilgan.
Respublikamizda maxsus tabiatni muhofaza qilish Davlat qo'mitasi
tashkil qilingan, uning tasarrufida esa har bir viloyat va tumanlarda faoliyat
ko'rsatuvchi maxsus b o’limlar mavjud. Respublika miqyosida tabiatni
muhofaza qilish qonuni ishlab chiqilgan va Respublikaning ekologik xaritasi
tuzilgan. Ushbu qonunga va ekologik xaritaga tegishli o’zgarishlar kiritib
turishni kundalik hayotimizning o’zi, ya’ni bozor iqtisodiyotiga o ‘tish
jarayoni taqozo etib turibdi.