Mundarija: Kirish Kichik guruhda bolalarni fazoda mo’ljalga olishga o’rgatish

Tevarak-atrofda muljal olish. Bolalarning atrofdagi narsalarning uziga nisbatan vaziyatini suz bilan ifodalash kunikmasini mustaxkamlash: ungda, chapda, oldinda, orkada, uzokda, yakinda.
Bolalarni kursatilgan yunalishda muljal olishga, berilgan shart buyicha uz xolati urnini belgilashga orgatish (shunday turginki, mashina ung tomoningda, koptok oldingda bulsin).
U yoki bu predmetni boshqa bir predmetga nisbatan joylashganligini suz bilan ifodalashga orgatish (kuchukchaning chap tomonida-kuyon, kuchukchaning ung tomonida - ayikcha). Bolalarni kogoz varagi satxini muljalga olishga, kogozning ung, chap, yukori, past kismlarini, urtasini aniklashga orgatish.
Tayyorlov guruhda bolalarni fazoda muljalga olishga orgatish
Tevarak-atrofda muljal olish. Bolalarni kogoz varagi satxida predmetlarning kanday joylashganligini (chaprok, ungrok, urtasida, yukorirok, pastrok aniklashga) orgatish.
Daftar satxini anikdash va shakllarni shtrixlar orkali chizishni mashk kilish.
Bolalarga predmetlarni pol, kattik kogoz, daftar varagi ustiga joylashni mashk kildirish.
Tevarak atrofdagi narsalarning vaziyatini aniklashga doir mashklar.
Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning xarakat yunalishida ularniig uzi va buyumlar orasidagi, buyumlarning uzi orasidagi fazoviy munosabatlarda, shuningdek, kogoz varagida (tekislikda) muljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustaxkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi “chapdan-ungdan”, “ustida-ostida” kabi karama-karshi
yunalishlarni ajratishga asoslanishi kerak.
Bolada kogoz varagida muljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshirik bernladi: varakning yukori chekkasiga 4 ta varakcha va pastki chekkasiga shuncha gulcha kuyish. SHundan keyin tarbiyachi bolalarga nima kaerda yotganini gapirib berishni taklif kilishi mumkin. Bundan keyin topshiriklarning murakkabrok variantlaridan (shakllar mikdorini ortti- rish, ular urinlarini almashtirish va x. k.) foydalanish maksadga muvofik. SHuningdek, “Kim eslab koladi?”, “Nima uzgardi?”, “Nimalari bilan fark kiladi?”, “Juft kartochkalar” kabi uyinlarni utkazish tavsiya kilinadi.
Bunday topshiriklarni utkazish metodikasi xakida fikr yuritamiz.
Olti yoshli bolalar “uziga” nisbatan tula ishonch bilan muljal oladilar. Ammo xali ularning kupchiligi buyumlarnkng, boshqa odamlarning ung va chap tomonlarini fark kilishda kiynaladilar. Ularni, masalan, uzi tomoniga yuzi bilan aylangan urtogining ung kuli uning chap kuli karshisida bulish xoli ajablantiradi.
Nega bunday bo’ladi? Oldingi ish natijasida bolada kuyidagi bilim va malakalarning puxta stereotipi (andozasi) yigilib koladi: ungda (ungrokda, ungga), ung kul turgan tomonda bo’ladi. Bu fazo “uzidan” muljal olishda mutlako tugri. Ammo endi vaziyat uzgardi. “Bolaga boshqa odamdan yoki boshqa buyumlardan muljal olish taklif kilinadi. Demak, munosabat nuktasi sub’ektning uzidan tashxarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo’ladi. X,axixatda esa, masalan, bola uzi bilan juft bulib turgan Malik uzidan ung tomonda turganini yaxshi biladi. Bu endi odat, oddiy xaxixat. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni (chunonchi, “Agar Malik mendan chap tomonda turgan bulsa, u xolda men undan ung tomonda turgan bulaman”) tushunish tayyorlov guruh bolalari uchun xam unchalik oson emas. Bu yerda “boshxa odamga nisbatan” muljal olish vaziyati mavjud. Buni tugri taxlil xilish uchun bsla eng oldin urtogining ung va chap xuli (tomoni)nn anixdashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malakani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor kunikma bulishi kerak.
Olti yoshli bolalar ung va chap tomonni boshxa odamga nisbatan anixlashni xuddi uziga nisbatan ung va chap tomoini anixlagandek anixlashini yaxshi tushunib olmoxlari kerak (chap tomon ung xul turgan tomonda; ung tomon chap xul turgan tomonda). Anixlashning samarali usuli xayolan urtogining orxasiga turishdan iboratdir. SHunday xilib; “yuzi bilan orxasiga” boshlangich xolatidan, ya’ni bola urtogining orxasida turgan xolatida boshxa odamga nisbatan ung va chap tomonni anixdash kerak; shundan keyin “yuzma-yuz” xolatida, ya’ni boshxa bola xarshisiga turib, “ung-chap”ni farxlash kerak.
Keyinrox esa xar xanday boshlangich xolatda, xatto urtogi orxasi bilan turganda xam, “ung-chap” tomonlar anixlanadi.

KLASTER METODI

Klaster metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo’lib, u ta’lim oluvchilarga ixtiyoriy muammolar (mavzu) xususida erkin, ochiq o’ylash va fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g’oyalar o’rtasidagi aloqalar fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. Ushbu metod muayyan mavzuning ta’lim oluvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o’zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi.
“Klaster” metodidan foydalanish tavsifi:

1. 
   bosqich. Nimaniqi o’ylagan bo’lsangiz, shuni qogozga yozing. Fikringizni sifati to’g’risida o’ylab o’tirmay, ularni shunchaki yozib boring.
   

2-bosqich. Yozuvingizning orfografiyasi yoki boshqa jixatlariga e’tibor bermang.
3-bosqich. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetmaguncha, yozishdan tuxtamang. Agar ma’lum muddat biror-bir g’oyani o’ylay olmasangiz, u xolda qog’ozga biror narsaning rasmini chiza boshlang. Bu xarakatni yangi g’oya tug’ilgunga qadar davom ettiring.
4-bosqich. Muayyan tushuncha doirasida imkon qadar ko’proq yangi g’oyalarni ilgari surish hamda mazkur g’oyalar o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik va bog’likdikni ko’rsatishga xarakat qiling. G’oyalar yigindisining sifati va ular o’rtasidagi aloqalarni ko’rsatishni cheklamang.

Xulosa
Maktabgacha yoshidagi bolalarning fazoviy tasavvuri faoliyatning xamma turlari jarayonida kengayadi va mustaxkamlanadi. Mashgulotlar tarkibiga fazoda muljal olishga doir maxsus mashklarning kiritilishi xam bunga imkoniyat beradi. Tarbiyachi bolalarga chapda eng baland, ungda eng past buyum turadigan kilib, buyumlarning kattaliklari buyicha kuyishni taklif kiladi, yoki uning uzi stolga o’yinchoqlarni (it, mushuk, sigir, kuy, kuyon) joylashtiradi va bolalarga murojaat kiladi: “Sigirning yonida nima turganini karang va ayting. Mushukdan chapda nima turibdi? Kuy kaysi xayvonlar orasida turibdi?” Sungra tarbiyachi o’yinchoqlarni biri-birining orkasida turadigan kilib aralashtirib kuyadi va suraydi: “Nima birinchi ketmokda? Nimadan keyin mushuk ketmokda? Nimadan oldinda sigir ketmokda? Kuydan keyii nima ketmokda?” va x. k.

Bolalar atrofdagi buyum orasida uz xolatlarini zniklaydigan mashklar xam samarali: “Stolning orkasida turibman, stolning yonida, deraza oldida turibman”
Katta guruhda maktabgacha yoshdagi bolalar kogoz varagida muljal olishga orgatila boshlanadi. Oldingi guruhlarning dasturlarida bunday vazifa yuk edi. Tarbiyachi raxbarligida bolalar ma’lum mikdordagi buyumlarni kursatilgan yunalishda: kogoz varagining yukori, pastki kismiga, chap kismiga, ung kismiga jonlashtirish malakasini zgallaydilar. Bunday topshiriklar xam bulishi mumkin: varakning chap kismiga 5 ta doiracha; ungiga esa 1 ta ortik doiracha kuy; varakning pastki va ustki kismlariga 8 tadan uch burchak joylashtir. Topshirikni bajarganidan keyin bola kanday shakllardan nechtasini joylashtirganini va kaerlarga joylashtirganini gapirib beradi. Bolalarni buyumlarning kogoz varagidagi, stoldagi, poldagi xolatini belgilash uchun suzlarni tugri, ma’nosi buyicha ishlatishga orgatish kerak.
Yil oxiriga kelib bolalar uzlariga, boshqa odamlarga nisbatan urnini suzlar bilan ifodalay oladigan bulishlari kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   “Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari” T.: 2017
   
2.