Mundarija kirish mavzu

Fayl 
Jadval 
Munosabat 
Mohiyat 
Yozuv 
Satr 
Kartej 
Mohiyat nusxasi 
Maydon 
Ustun 
Atribut 
Atribut 
Relyatsion ma`lumotlar bazasi munosabatlarida tuzilmali va 
semantik axborotlar saqlanishi mumkin. Tuzilmali axborotlar munosabat 
sxemalar yordamida aniqlanadi.
Semantik axborotlar esa munosabat sxemalarda ma‟lum bo`lgan
va hisobga olinadigan va atributlar o`rtasidagi funksional bog„lanishlar 
bilan ifodalanadi. Ma`lumotlar bazasidagi munosabatlarda atributlarni 
tarkibi quyidagi talablarga javob berishi kerak.
1. Atributlar o`rtasida funksional bo`lmagan bog`lanishlar bo`lmasligi 
kerak.
2. Atributlar guruhlanishi ma‟lumotlar takrorlanishidan eng kam 
holatining tahlillash kerak va ular qayta ishlash va tiklashni 
qiyinchiliksiz amalga oshirilishi kerak.
3. Qo`yilgan ma`lumotlar bazasi munosabatlari normallashadi. 
Munosabatlarni 
normalashtirish 
ma`lumotlar 
bazasida 
berilgan 
munosabatlarni dekompozitsiya (ajratish) jarayoni yordamida sodda va 
kichik munosabatlar hosil qilishdir. 
4.3-jadval. Ma`lumotlar bazasida talaba ob`yekti 
Talaba kodi 
Famliyasi 
Telefon 
Talaba 
1001 
Ashurov 
4767777 
2341717 
1002 
Soliev 
1365556 
2341717 
1003 
Soliev 
1365656 
2485888 

---

32 
Har bir munosabatda kortejlar identifikator kalitiga ega bo„lishi 
kerak. Kalit quyidagi ikkita xossaga ega bo„lishi kerak: 
1. Kartej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak; 
2. Kalitda ortiqchalik bo„lmasligi kerak. Bu degani hech qanday 
atributni kalitdan olib tashlash mumkin emas. 
Relyatsion 
ma`lumotlar 
bazasida 
axborotlarni 
ortiqchaligini 
normallashtirish yo„li bilan kamaytiriladi. Jadvallar ustida har xil 
amallar bajarish mumkin. Amallarga quyidagilar kiradi: 

To„plamlar ustida birlashtirish, kesishuv, ayirma, dekart ko„paytma 
va bo„lish amallari kiradi. 

Maxsus relyatsion amallar, ularga: proeksiya, birlashtirish, ajratish 
(tanlab olish) amallari kiradi. 
Munosabatlar ustida amalni bajarish uchun ishlatiladigan tillarni ikki 
sinfga ajratish mumkin: 
a) Relyatsion algebra tillari; 
b) Relyatsion hisoblash tillari. 
Munosabatlar o„z mazmuniga qarab ikki sinfga ajratiladi: 
a) Ob‟ektli munosabatlar; 
b) Bog„lanuvchi munosabatlar; 
Ob‟ektli munosabatlarda ob‟ektlar haqidagi munosabatlar saqlanadi. 
Masalan, talaba munosabati. Bog„lanish munosabatlarida asosan, 
ob‟ektli munosabatlarning kalitlari saqlanadi. Kalit atributlari oddiy va 
murakkab bo„lishi mumkin. Agar kalit ikkita va undan ortiq atributdan 
tashkil topgan bo„lsa, murakkab hisoblanadi.