Mundarija. Reja

Xulosa va takliflar.
Dastlabki iqtisodiy g`oyalar insoniyatning paydo bo`lishi bilan shakllangan, ammo bizgacha yetib kelganlari m.a. 2-ming yillikka to`g`ri kelib, ko`proq qadimiy Osiyo xalqlarining xo`jalik faoliyatini aks ettiradi. Antik dunyoga ma’lum darajada amaliyotni nazariy umumlashtirish, abstraksiyalash oqibatida birinchi iqtisodiy mushohadalar, ayrim iqtisodiy tushunchalar, kategoriyalar shakllana boshladi.
Qullikka asoslangan natural xo`jalik, ayniqsa qishloq xo`jaligi qo`llab-quvvatlangan, boylikning asosiy manbayi mehnat deb hisoblangan Hindistonda "buyumning qiymati"ni "ish kunlari" bilan belgilash, mahsulotning bozor bahosi bilan uning tabiiy qiymati o`rtasidagi farq aytilgan, foyda masalasi ko`tarilib, uning miqdori cheklangan.
Davlatning iqtisodga aralashuvi qo`llab-quvvatlangan. Xitoydagi iqtisodiy g`oyalar ancha rivojlangan bo`lib, tabiiy huquq nazariyasi ilgari suriladi, ularda mehnat taqsimoti, davlatning roli, xalq boyligi va hukmdorlar mulki o`rtasidagi bog`lanish, iqtisod va qonun masalalariga tegib o`tiladi. Agar Osiyoda quldorlik ko`proq patriarxal shaklda bo`lsa, antik dunyoda u klassik ravishda ro`y bergan, natural hunarmandchilik, dehqonchilik xo`jaligi qo`llangan, ammo bu davr oxirida savdo, sudxo`rlik ham qo`llab-quvvatlangan.
Pulning asosan almashuv (Ksenofont jamg`arish) funksiyasi tan olingan. Mahsulot ishlab chiqarishni rag`batlantirish, boylik jamg`arish zararli deb hisoblangan. "Ekonomika", "Xrematistika" tushunchalari kiritilugan, ular bir-biriga qarshi qo`yilgan, qiymat (qimmat) kategoriyasi, tovarlarning almashuv tamoyillari (ilk yo`nalish) keltirilgan, ammo buning mezoni (mehnat miqdori, foydalilik) aniq berilmagan. Rimda quldorlik eng yuksaldi, lekin tanazzulga ham uchray boshladi (Osiyoda feodalizm munosabatlari oldinroq ro`y bergan). qulchilikka munosabat o`zgardi, erkin sohibkorlik ustunligi oydin bo`lib qoldi, dehqonchilik bilan chorvachilik, yirik savdo va sudxo`rlik faoliyati qo`llandi (Sitseron).
Mayda ishlab chiqarishga o`tish jarayoni, islohotlar (Grakxlar) yo`li boshlandi. Katon tomonidan foyda tushunchasi kiritilgan, ammo uni xato ravishda qiymatdan ortiq mahsulot deb bilgan. Zoroastrizmning muqaddas kitobi Avesto va xristianlik kitoblari Bibliya, Injilda ham muhim iqtisodiy g`oyalar mavjud, masalan sotsializmning bosh tamoyili bo`lgan "ishlamagan tishlamaydi" g`oyasi eramiz boshida ma’lum edi. qisqacha xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bu davrdagi iqtisodiy g`oyalarda natural xo`jalik (nobozor) konsepsiyalari asosiy hisoblanadi.
Zamonaviy g‘arbiy iqtisodiy nazariya butun emas, balki turli xil oqimlar, maktablar to‘plami bo‘lib, ba’zida tahlil usullari, yakuniy xulosalar va iqtisodiy siyosat sohasidagi tavsiyalar bilan keskin farq qiladi. G‘arb iqtisodchilari o‘rtasida qarashlar birligining yo‘qligi fanning zaifligining natijasi emas, balki iqtisodiy voqelikning xilma-xilligi, uning nomuvofiqligi va o‘zgaruvchanligining aksidir.
“Iqtisodiyot” shundan kelib chiqadiki, ilmiy bilimlar haqiqatni faqat ma’lum darajada yaqinlashish bilan anglashi mumkin va iqtisodiy hayotda yuz berayotgan o‘zgarishlarni hisobga olgan holda, eskirgan g‘oyalarni aniqlaydi yoki yo‘q qiladi, yangi xulosalarga keladi.
Zamonaviy iqtisodiy nazariyada tobora ko‘proq savollar tug‘iladi, yangi muammolar paydo bo‘ladi. Shunday qilib, iqtisodiy nazariya oldida global iqtisodiy muammolar masalasi paydo bo‘ldi va bu tushunarli. Global iqtisodiy muammolar inson va jamiyatning tabiat bilan o‘zaro ta’siridan kelib chiqadi.
Shunday qilib, masalan, zamonaviy iqtisodiy fan ushbu muammolarni global deb hisoblaydi:
a) global xarakterga ega va barcha yoki aksariyat mamlakatlarning manfaatlariga tegishli;
b) insoniyatga xavf tug‘diradi, odamlar hayoti sharoitida, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishida regressiyaga olib keladi;
c) jahon hamjamiyatining jamoaviy va muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlari asosida shoshilinch va qat’iy harakatlarni talab qiladi.
Biroq, 20-asr boshidagi iqtisodiy nazariya hali bunday muammolarga duch kelmagan. Bu shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiy bilimlar jamiyat rivojlanishi bilan bir qatorda o‘zgarishlarga uchraydi va o‘z navbatida ushbu jamiyatning rivojlanishiga ta’sir qiladi.