Мураккаб билиш жараёнларини экаспериментал ўрганиш

Сезгининг физиологик асоси анализаторлардир.

Сезгининг физиологик асоси анализаторлардир. Анализаторлар ташқи ва ички муҳитдан келадиган таассуротларни қабул қилиб олиб, физиологик проcесс бўлган қўзгалишни психик проcессга, яъни сезгиларга айлантирувчи нерв меҳанизмлари системасидир. Анализаторлар уч қисмдан иборат бўлади: таассуротни қабул қилиб олувчи реcепторлар, реcепторларда ҳосил бўлган қўзгалишни тегишли нерв марказларига элтадиган ўтказувчи нерв йўли ва қўзгалишни психик проcессга айлантирувчи орқа мия ёки бош миядаги тегишли нерв марказлари. Анализаторларнинг бирор қисми зарарланса ҳам тегишли сезги ҳосил бўлмайди. Барча сезги аъзоларимиз анализаторларнинг реcептор қисмларинв ташкил қилади. Анализатор ҳақидаги таълимотни И. П. Павлов яратган. Сезгиларни: экстерореcептив (ташри), интерореcептив (ички), проприореcептив (кинестезик ёки ҳаракат, мувозанат) сезги каби туркумларга ажратиб, классификаcия қилиб ўрганилади.

Идрок

• 
  Идрок сезги органларимизга бевосита таъсир этиб турган нарса ва ҳодисаларнинг онгимизда бутун, яҳлит ҳолда акс эттиришдан иборат психик жараёндир. Идрок проcессида барча руҳий ҳаётимиз, онгимизнинг бутун мазмуни, билимларимиз ва тажрибаларимиз иштирок этади. Шунинг учун ҳам идрок сезгиларга нисбабатан мураккаброқ ва мазмундор психик жараён бўлиб ҳисобланади. Идрокнинг физиологйк асослари рўзговчилар йигиндиси таъсирида бош мия ярим шарлари робигида ҳосил бўлган шартли рефлектор (муваррат) нерв богланишларидан иборатдир.
  
• 
  Идрок перcептив ҳарактерга эга. Чунки кишилар идрокининг мазмуни бир-биридан фарқ қилади. Кишилар айнан бир ҳил нарсани ўз билим даражаси, турмуш тажрибаси, дунёрараши ҳамда ижтимоий келиб чиқишига рараб турлича идрок қиладилар. Идрокнинг нечоглик мазмундорлиги шаҳснинг дунёрараши, эътироди, идеали, билим ва маданий савияси, ҳаётдан орттирган тажрибалари ҳамда қизиришларига боглирдир.
  

Идрок мавзусида ўтказиладиган тажрибалар

• 
  Тажриба. Идрок жараёнида аппарcепcиянинг қоли. Тажрибанинг мақсади. Таниб олиш методи ёрдамида идрокдаги апперcепcиянинг қолини текшириш.
  
• 
  Тадқиқот учун зарур жиҳоз ва асбоблар: турли ҳил буюмлар: галтакчалар, иплар, ангишвона, сурат пленкасини ўқайдиган кассета (галтак)лар, лаб бўсги (помада), соч турмаклагич (бигуди)лар, илматугмc, электр лампочка патронлари, ўйинчор машина гилдираклари ва ҳоказо буюмлар тўплами.
  
• 
  Тадқиқотнинг бориши. Тадқиқотчи ва қарор ёзувчи ўқитувчи берган зарур ашёлар билан олдиндан танишиб чиқади. Текширилувчи эса бу буюмларни кўрмаслиги лозим. У кўзи богланган ҳолда унга тардим этилган буюмларни ушлаб, пайпаслаб кўради ва номини айтади. Қарор юритувчи текширилувчи томонидан предметнинг нималигини анирлаш учун сарфланган вақт, жавобнинг тўгри ёки нотўгрилиги ва текширилувчининг тажриба пайтида ўзини тутиши кабиларни қайд этиб боради. Сўнгра мазкур номлари айтилган буюмлар билан текширилувчининг ҳаётий тажрибаси ўртасида қанақа богланишлар мавжуд эканлиги аниқланади.