Murakkab qo'shma gap

Bog'lanish yo'li bilan tuzilgan murakkab qo'shma gap.

Bunday qo'shma gaplar tarkibidagi sodda gaplar o'zaro bog'lovchi yoki bog'lovchi vazifasidagi so'zlar yordami bilan birikadi. Masalan: 1) Bahor keldi, 2) Lekin havo uncha ochilganicha yo'g'-u. 3) daraxtlar kurtak ota boshladi.

Bunday gaplar (bog'la) bog'langan qo'shma gaplarga o'xshasa-da, lekin sodda gaplarning miqdori jihatidan farq qiladi. ya'ni sodda gaplar miqdori ko'p bo'ladi.

Bog'lovchi vositasiz tuzilgan murakkab qo'shma gaplar.

Bunday murakkab qo'shma gaplar o'z tarkibidagi sodda gaplarning o'zaro bog'lanish usuli, sodda gaplarning tuzilish va ma'no munosabati jihatidan bog'lovchisiz qo'shma gaplardan deyarli farqlanmaydi, faqat bu gaplarda sodda gaplarning o'zaro munosabati biroz murakkabroq bo'ladi. Bu belgilarni quyidagicha izohlash mumkin.

1. Sodda gaplar teng munosabatda bo'ladi. Masalan:

(1). Boshimga bolishlar botdi, (2) sen kelmading, (3) Yurakka nolishlar botdi, (4) sen kelmading. (Qo'shiq.)

2. Sodda gaplarning bin boshqalarga nisbatan alohida vaziyatgaega bo'ladi. Masalan:

1. Tong chog'i tun bilan kunduz uchrashdi,

   
   

2. Tunda armon bilan yulduz uchrashdi,

   
   

3. Bahor bilan kuzak baxt qush uchrashdi,

   
   

4. Toshlar uchrashdilar, biz uchrashmadik. (U.A.)

   
   

3. Ba'zi hollarda gaplar juft -juft holda o'zaro birikadilar.(1) Qahraton o'tkinchi - (2) tunmoq o'tkinchi,

(3) Bahor o'tkinchi - (4) unmoq o'tkinchi,

(5) Yoz ham o'tkinchi - (6) to'lmoq o'tkinchi,

(7) Faqat kuzak cheksiz - (8) so'lmoq cheksiz. (U. A.)


Aralash murakkab qo'shma gaplar

Shunday gaplar bir necha ko'rinishga ega: l.Bog'lanish va ergashish yo'li bilan tuzilgan murakkab qo'shma gaplarda sodda gaplar o'zaro bog'lanish va ergashish yo'li bilan munosabatga kirishadi. Masalan: (1) Bahor keldi, (2) lekin havo sovuq edi, (3) chunki bu yil qish bir oz cho 'zi Idi.

2. Bog'lanish yo'li bilan va bog'lovchisiz munosabatga kirishish yo'li bilan tuzilgan murakkab gaplarda sodda gaplar munosabati turlicha bo'ladi.

(1) Tuproq semiz, (2) Suv yaxshi, (3) Havosi ochiq, (4) Quyosh esa yil bo'yi bu yerga oshiq. (Sh.)

b-siz b- siz esa

1		2		3		4

3. Har uch munosabat asosida: bog'lanish, ergashish, bog'lovchisiz tuzilgan murakkab qo'shma gaplarning o'zaro munosabati turlicha bo'ladi. Masalan: (1) O'rtoq Xolnazarov, (2) ovqatga ishtahasi bo'lmay, chalqancha yotib papiros tortar ekan. (3) u ko'z oldidan g'alati manzaralarni o'tkazdi va (4) toliqqan ko'zlari uyquga ketdi, (5) tushiga ham shu manzaralar kirdi. (S. Ab.)

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar

1. Murakkab qo'shma gap nima va oddiy qo'shma gapdan qaysijihati bilan farq qiladi?

   
   

2. Murakkab qo'shma gapning qanday turlari bor?

   
   

3. Ergashish yo'li bilan tuzilgan qo'shma gap qanday turlargabo'linadi?

   
   

4. Bog'lanish ba bog'lovchi vositalarsiz tuzilgan murakkabqo'shma gaplarning xususiyatlarini ayting?

   
   

5. Aralash yo'l bilan tuzilgan murakkab qo'shma gap nima?