Mustaqil ish Guruh- 313. Hasanova Mashhura. Mavzu: Organizm rivojlanishiga irsiyat va muhitning ta’siri. Akseleratsiya,retardatsiya


Download 45.1 Kb.
bet6/7
Sana23.12.2022
Hajmi45.1 Kb.
#1046400
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Mustaqil ish 1

Lizosomalar. Sitoplazmaning universal organoidlari qatoriga 
kirib, hazm fermentlari bilan toidirilgan membrana xaltachasidir,
39

Ular dumaloq shaklda bo'lib uning membranasi tipik uch qatlamli 


tuzilishga ega.
Lizosomalarda saqlanuvchi fermentlar oqsillar, nuklein kislota­
lar, polisaxaridlarni parchalash xususiyatiga ega. Bundan tashqari, 
lizosoma fermentlari hisobiga ayrim o ‘lgan hujayralaming alohida 
tuzilmalari hamda o ig a n hujayra to iig ic h a hazmlanishi mumkin.
Ayniqsa, lizosomalarga donador leykotsitlar boy, chunki ular­
ning donachalari to ‘plangan lizosomalardan boshqa narsa emas.
Lizosomalarda oqsillarning, nuklein kislotalaming, lipidlaraing 
yirik molekulalari, fermentlar ta ’sirida «qurilish bloklari»ga (ami­
nokislotalar, glukoza, nukleotidlar) glitserin va yog‘ kislotalariga 
parchalanadi. Bu moddalar doimiy ravishda sitoplazmada, ayniqsa, 
endoplazmatik t o i kanallarida aylanib yuradi.
Endoplazmatik t o i deyarli yaqinda elektron mikroskop yor­
damida kashf etildi (1945-1946).
Endoplazmatik t o i membranalar bilan chegaralangan murak­
kab kanalchalar va sistemalar tizimi shaklida koiinadi. Uning 
membranasi ham uch qatlamli tuzilishga ega.
K o‘pgina hujayralarning endoplazmatik membranasining tashqi 
yuzasida ko ‘plab granulalar joylashgan. Bular ribosomalardir, en­
doplazmatik to'rning yuzasida ribosomalarsiz qismlar ham mav­
jud. Shu munosabat bilan endoplazmatik to‘ming ikkita; silliq va 
g ‘adir-budur yoki granulali tiplari farqlanadi. G‘adir~budurli endo­
plazmatik toi- o‘suvchi organizm hujayralarida, asab hujayralari­
da, gormonlar, hazm shiralari sintezlovchi hujayralarda o'zlarining 
favqulodagi rivojianishiga egadirlar. Bu tipdagi endoplazmatik t o i
oqsillar sintezida ham faol ishtirok etishi aniqlangan.
Silliq endopalzmatik t o i esa glikogen va lipidlarni (yog' bezlari 
hujayralari va jigar hujayralarida) sintezlovchi hujayralarda juda 
yaxshi rivojlangandir.
Hujayralarning ribosomalari juda mayda va ularni faqat elek­
tron mikroskop ostida k o iis h mumkin.
Yuqorida qayd qiiinganidek, ribosomalar g‘adir-budurh en­
doplazmatik to in in g membranasida joylashgan b o ia d i (jigar,
40

m e’daosti bezi hujayralarida) g ‘adir-budur endoplazmatik to ‘r yax­


shi rivojlanrnagan hujayralarda, ribosomalar sitoplazmaning asosiy 
moddasida joylashadi. Ribosomalar hujayra yadrosida ham mav- 
jud.
Ribosomalar tarkibiga oqsil va ribosomali RNK ham kiradi. Si­
toplazmaning asosiy moddasidan ribosomalarga transport RNKlar 
yordamida oqsilli molekulalar sintezlanuvchi aminokislotalar, ti­
nimsiz tushib turadi.
Yadrolardagi ribosomalardan yadro oqsillari sintezlanib turadi. 
Oqsillar sintezlanishida ancha faol rolni endoplazmatik to‘r mem­
branasi bilan bog‘langan ribosomalar o‘ynaydi. Bizning nazari- 
mizda, bu organoidlar hujayralar bilan ishlab chiqiladigan oqsillar- 
ni sintezlovchi va tashuvchi apparatlarini bir-biri bilan bog‘langan 
tizimini tashkil qilsa kerak.

Download 45.1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling