Mustaqil ish mavzu: bozor muvozanati. Mavzu: bozor muvozanati

5-rasm. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda elastik bo‘lmagan talabdagi yo‘qotishlar.

Endi faraz qilaylik davlat tomonidan minimal narx o‘rnatildi deylik ( - muvozanat narx), ya’ni davlat narxni muvozanat narxidan yuqori qilib belgilanadi

Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori ga teng bo‘ladi va bu erda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar yutug‘i yo‘qotiladi. Bu erda A to‘rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qo‘shimcha yutug‘ini ifodalaydi. Lekin, minimal ( ) narxda mahsulotni hajmi miqdordan ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi yutug‘ining bir qismi yo‘qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi yutug‘ining o‘zgargan qismi quyidagiga teng:
. (4)
Iste’molchilar minimal ( ) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to‘laydi va natijada ularning iste’mol yutug‘iga rasmdagi A to‘rtburchak yuziga teng bo‘lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi va tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos bo‘lgan yutuqni yo‘qotadi. Bu yo‘qotish rasmda V uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning yutug‘ining umumiy o‘zgarishi quyidagini tashkil qiladi:
. (5)
Ko‘rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi.
(4)- va (5)- ifodalarni qo‘shib umumiy yutuqdagi o‘zgarishni aniqlaymiz:
=i/ch.+ist.=A-S+(-A-V)=-S-V (6)
Demak, davlat tomonidan minimal narx o‘rnatilganda umumiy to‘liq yo‘qotish vujudga keladi va u ikkita S va V uchburchaklar yuzalarining yig‘indisi bilan ifodalanadi.
Endi biz ishlab chiqaruvchilar yutug‘ini ishlab chiqarish miqdordan miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx muvozanat narxdan yuqori bo‘lganda u ishlab chiqaruvchilarni miqdorga mahsulot ishlab chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat hajmdagi mahsulotni sotish mumkin xolos. Ular miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlarni qoplaydigan daromadni olaolmaydi (7-rasm). Rasmda ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.