Mustaqil ish mavzu: Kalitlarni taqsimlash protokollarining tahlili Bajardi: Nurmamatov Lochinbek

Kalit taqsimoti muammosi

Kalit taqsimoti - kriptografiyaning asosiy masalalaridan biri bo‘lib, uning bir qancha yechimlari mavjud, ulardan mosi vaziyatga bog‘liq holda tanlanadi [3-5].

Fizik taqsimot. Ishonchli kuryerlar yoki qurollangan soqchilar yordamida

kalitlar an’anaviy fizik usul bilan yuborilishi mumkin. XX asrning yetmishinchi yillariga qadar tarmoq o‘rnatishda bu haqiqatan ham kalit taqsimotining yagona xavfsiz usuli edi. Buning o‘ziga xos qiyinchiliklari ham mavjud bo‘lib, ulardan eng asosiysi kriptotizimlarning kriptobardoshliligi faqat kalitga bog‘liq bo‘lmay, kuryerga ham bog‘liq bo‘ladi. Agar kuryerni sotib olish,

o‘g‘irlash yoki o‘ldirish mumkinligi e’tiborga olinsa, u holda tizim obro‘sizlanishi mumkin.


Maxfiy kalitli protokollar yordamida taqsimlash. Agar uzoq muddatli maxfiy kalitlar ishtirokchilar va biror ishonch markazi orasida taqsimlangan bo‘lsa, u holda undan kalitlarni generasiya qilishda va ixtiyoriy ikkita ishtirokchi orasida almashinuv zarurati tug‘ilganda foydalaniladi.


Ochiq kalitli protokollar yordamida taqsimlash. Ochiq kalitli kriptotizimlardan ishtirokchi sheriklar vositachiga ishonmasa va uchrashish imkoniga ega bo‘lmasalar, kalit taqsimlash protokoliga muvofiq onlayn rejimida umumiy maxfiy kalit to‘g‘risida kelishib olishlari mumkin. Bu ochiq kalitli shifrlash texnikasining eng ko‘p tarqalgan ilovasidir. Katta hajmdagi ma’lumotni ochiq kalit yordamida bevosita shifrlash o‘rniga tomonlar oldindan maxfiy kalitni kelishib olishadi. Keyin aniq ma’lumotlarni shifrlash uchun kelishilgan kalit bilan simmetrik shifr qo‘llaniladi.

Muammoning ko‘lamini tushuntirish uchun o‘zaro bir-birlari bilan maxfiy

axborot almashinuvchi n ta ishtirokchiga xizmat ko‘rsatish uchun	n(n -1)	ta turli
	2

maxfiy kalit kerak bo‘ladi. n oshishi bilan katta miqdordagi kalitlarni boshqarish

muammosi paydo bo‘ladi. Masalan, 20 000 talaba bo‘lgan universitetga 199 milliondan ko‘p alohida maxfiy kalitlar kerak bo‘ladi. Katta miqdordagi maxfiy kalitlarning hosil qilinishi ularning boshqaruvida katta muammolarni keltirib chiqaradi.

Bunday muammoning yechimlaridan biri shundaki, har bir ishtirokchiga

faqat bitta	kalit biriktirib qo‘yiladi va bu	kalitdan foydalanib			u	IM	bilan
bog‘lanadi. Bu holda n ishtirokchili tizim		n ta	kalit	talab etadi.		Agar	ikki
ishtirokchi	maxfiy axborot almashmoqchi	bo‘lsa,	ular	faqat	shu	axborotni

uzatishda qo‘llash uchun kalit generasiya qilishadi. Bu kalitni seans kaliti deb ataladi.

Maxfiy kalit to‘la ma’noda tasodifiy bo‘lishi kerak, chunki buzg‘unchi avvaldan kalit va xabarlarning taqsimlanish ehtimolligini bilsa, kalit haqida ham

ma’lumotga ega bo‘lishi mumkin. Barcha kalitlar bir xil ehtimollikka ega bo‘lishi va tasodifiy sonlarning haqiqiy generatori yordamida hosil qilinishi kerak. Lekin butunlay tasodifiy sonlar manbaini yaratish juda ham qiyin. Bundan tashqari haqiqiy tasodifiy kalit amaliyot uchun qulay bo‘lgani bilan uni inson miyasida saqlab turish murakkabdir. Shuning uchun ko‘pgina tizimlar maxfiy kalitni generasiya qilishda parol yoki mos iboralardan foydalanadi. PIN kodga o‘xshaydigan parol, ya’ni 0 dan 9999 oralig‘ida yotuvchi oddiy sonni to‘g‘ridan-to‘g‘ri hujum bilan oson topish mumkin.

Quyidagi 3.1-jadvalda kalitlarni ishlatilayotgan simvollarning uzunligi va

tipiga bog‘liqligi ko‘rsatilgan. Agar kalit uzunligi 4 simvoldan iborat bo‘lgan son 10 lik sanoq sistemasi (s.s.) ko‘rinishida bo‘lsa, u taxminan 10⁴ (4 xonali sonni) sonini, 2 lik sanoq sistemasi ko‘rinishida bo‘lsa 2¹³ (13 xonali sonni) sonini ifodalaydi.

Agar kalit uzunligi 4 simvoldan iborat bo‘lgan harf 10 lik sanoq sistemasi (s.s.) ko‘rinishida bo‘lsa, u taxminan 10⁷ (7 xonali sonni) sonini, 2 lik sanoq sistemasi ko‘rinishida bo‘lsa 2²³ (23 xonali sonni) sonini ifodalaydi (3.1-jadval).

											3.1-jadval