Mustaqil ish mavzu: qishloq xo’jaligida investitsiyalar va ulardan foydalanish samaradorligi

3.Investitsiyalardan 
foydalanish 
samaradorligini 
tavsiflovchi 
ko„rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi. 
 
Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni sarflashdan maqsad – tarmoqda ishlab 
chiqarishni rivojlantirish, qo’shimcha foyda olish va fuqarolarning yashash 
sharoitini yaxshilashdir. Ularning darajasini loyihalar tuzishda hamda bu 
loyihalarni amalga oshirishda aniqlash mumkin. Buning uchun investitsiyalarning 
iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi. Iqtisodiy samaradorlik xarajatlar bilan foyda 
summalari taqqoslanishi natijasida aniqlanadi. 

---

Investitsiyalardan foydalanish samaradorligiga baho berishda quyidagi 
ko‗rsatkichlardan foydalaniladi: 
a) 
investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorligi koeffitsiyenti. Uning 
darajasi sarflangan investitsiyalar natijasida yalpi ichki mahsulotning o’sgan 
summasini shu o’sishni ta‘minlagan investitsiya summasiga nisbati bilan 
aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin: 
Si 
YaMo' 
YaDo' 
Is 
Is 
Bunda: Si – investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti; 
YaMo‘ – ma‘lum bir davr ichida yalpi mahsulotning o’sgan summasi, 
so’mda. Bunda qishloq xo’jaligida yalpi daromadning o’sgan summasi ham 
olinishi mumkin; 
Is – sarflangan investitsiya summasi. 
Bu ko‗rsatkich sarflangan 1 so’mlik investitsiya mablag’i evaziga necha 
so‗mlik yalpi ichki mahsulot yoki yalpi daromad olinganligini ifodalaydi. Uning 
mutlaq miqdori imkoni boricha yuqori bo’lishi maqsadga muvofiq. Shunda 
investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorlik darajasi yuqori bo’ladi. Kam 
bo'lsa, u iqtisodiy samaradorlik darajasi past bo‗lganligidan dalolat beradi, bunday 
holda investitsiyalarni sarflash maqsadga muvofiq hisoblanmaydi. 
Investitsiyalar aksariyat hollarda uzoq muddatga mo‗ljallangan xarajatlardir. 
Shuning uchun ularning bir necha yillar davomidagi iqtisodiy samaradorligini 
aniqashda qiyosiy baholardan foydalanish lozim. Bunda inflyatsiya darajasi 
hisobga olinadi. 
b) 
sarflangan 
investitsiyaning 
samaradorligi. 
Uni 
aniqlash 
uchun 
investitsiya sarflanishi natijasida sof foydaning o‗sgan summasini shu o‗sishni 
ta‘minlagan investitsiya summasiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan 
foydalanish mumkin: 

---

Si SFo' 
O'TIS 
Bunda: SFo‘ – 
investitsiyani amalga oshirish natijasida sof 
foydaning o‗sgan summasi; 
O‘TIS 
- 
foydaning 
o‗sishini 
ta‘minlagan 
investitsiya 
summasi. 
Bu ko‗rsatkich 
yordamida 
sarflangan 
bir so‗mlik investitsiya 
necha so‗mlik yoki tiyinlik foyda keltirilganligi aniqlanadi. Shuning 
d) 
investitsiyaning 
qoplanish 
muddati. 
Bu ko’rsatkich sarflangan 
investitsiya summasini olingan sof foydaning o’sgan summasiga taqsimlash orqali 
aniqlanadi. Bunda quyidagi formulalardan foydalanish mumkin: 

---

Investitsiyalarning qoplanish muddati imkon qadar qisqa bo’lishi maqsadga 
muvofiqdir. 
e) 
sarflangan investitsiyaning kelajakda keltiradigan foydasi. Bu 
ko‗rsatkich quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
F
k
=S
o
(1+i/100)
t
Bu yerda: F
k
– investitsiyaning kelajakdagi foydasi; S
o
– 
boshlang‗ich summa; 
i – inflyatsiya darajasi; 
t – investitsiya muddati. 
f) 
agrar sohaga sarflangan investitsiyalarning samaradorligini tavsiflovchi 
ko’rsatkichlardan yana biri – agrar sohaga jalb qilingan 1 so’mlik investitsiyaga 
to’g’ri keladigan qishloq xo’jalik yalpi mahsuloti ko’rsatkichidir. Ushbu 
ko’rsatkichni aniqlash uchun qishloq xo'jaligiRivojlangan mamlakatlarda davlat 
narx siyosati orqali fermerlar daromadi barqarorligini qo’llab-quvvatlaydi va shu 
orqali fermer xo’jaligining investitsiya jamg’armasini tashkil etuvchi daromadlarning 
minimal darajasini ta‘minlashga harakat qilinadi. Ushbu mamlakatlar amaliyotida 
agrar sohadagi investitsiya faoliyatini boshqarishning ikkita zamonaviy modeli keng 
qo’llanilmoqda: Amerika va Yevropa modellari. Agrar sohadagi investitsiya 
faoliyatini boshqarishning Amerika modeli AQSh va Kanada davlatlari uchun xos 
bo’lib, ularda davlat budjeti mablag’lari hisobidan qishloq xo’jaligiga ajratiladigan 
assignatsiyalar to’g’ridan-to’g’ri pul to’lovi ko’rinishida amalga oshiriladi. Bunda, 
ayniqsa, imtiyozli kreditlar, fermerlarga investitsiyalar uchun soliq imtiyozlari, 
kreditni qaytarish muddatlarini uzaytirish kabi usullardan samarali foydalaniladi. 
Soliq tizimidagi imtiyozlar qishloq xo’jaligi mahsulotlari hajmini oshirish, yerlarning 
mahsuldorligini oshiruvchi muhitni ta‘minlashda muhim o’rin tutadi. 
Ichki va tashqi bozorning qishloq xo’jaligi mahsulotlariga bo’lgan talabini 
qondirish eng dolzarb masaladir. Uni hal etish uchun investitsiyalarni sarflash 
zarur. Buning uchun esa siyosiy, mintaqaviy, iqtisodiy hamda ijtimoiy 
barqarorlikni ta‘minlash darkor. Respublikada bozor iqtisodiyotiga bosqichma-

---

bosqich o’tish davrida yuqorida ta‘kidlangan sharoitlar yaratilmoqda. 
Qishloq xo’jaligini yanada rivojlantirish uchun mazkur tarmoqqa 
sarflanadigan investitsiyalar hajmini oshirish lozim. Bunda o’tkaziladigan turli 
ko‗rgazmalar ham muhim ahamiyatga ega. Bu borada ham mamlakatimiz 
hukumati tomonidan ko’plab ijobiy ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan,
Toshkent shahrida ―O’zagroekspo‖ ko’rgazmasi an‘anaviy tarzda o’tkazib 
kelinmoqda. Shu kabi ko’rgazmalarda qishloq xo’jaligi sohasida faoliyat yurituvchi 
subyektlar xorijlik tadbirkorlar bilan hamkorlik aloqalarini yo’lga qo’yish va shu 
orqali sohaga investitsiyalar oqimini ko’paytirish imkoniga ega bo’lmoqdalar. 

---