Mustaqil ish mavzu: XIII-XV asrlarda Italiya va papa. Ispaniyada Rekonkista harakati va uning bosqichlari natijalai Burhonova Sarvinoz Sirtqi bo'lim 202-guruh
Download 0.8 Mb.
|
Документ Microsoft Word (15)
|
MUSTAQIL ISH Mavzu: XIII-XV asrlarda Italiya va papa. Ispaniyada Rekonkista harakati va uning bosqichlari natijalai Burhonova Sarvinoz Sirtqi bo'lim 202-guruh Reja
1.Ispaniya rekonkistasining mohiyati. Arablar Ispaniyada.
Kirish
Tayanch tushunchalar: rekonkista, Kordova xalifali, Rekonkistaning asosiy bosqichlari, Alfons VI, Kastiliya, Navarra, Aragon, Sant-Yago, Alkantara va Kalatrava ordenlari, «muqaddas ermandada». Ispaniya rekonkistasining mohiyati. Ispan xalqining arablar bilan uzoq davom etgan, ko’p asrlik kurashi Ispaniya davlatining tashkil topishida juda katta rol o’ynadi. Pireneya yarim orolining arablardan qaytarib olinishi tarixiy adabiyotda ryekonkista deb nom olgan. Ispan xalqlarining arab mavrlarga qarshi olib borgan ozodlik ko’rashi bo’lgan keng ma’nodagi rekonkista VIII asrdan boshlab, arablar yarim orol ni istilo qilganlaridan keyinoq, ya’ni VIII asrdan, to XV asr oxirigacha davom qildi. XV asr oxirida arablarning Ispa- niyadagi so’nggi yirik mulki xisoblangan Granada qo’ldan boy berildi. Eng tor ma’noda rekonkista so’zidan odatda, XI—XIII asrlar davri tushuniladi. XI—XIII asrlar davrida ispan xalqlari zur berib yarim orolning janubiga tomon siljib borgan edilar. Arablar Ispaniyada. X asr boshlarida Ispaniyada arablar xukmronligi eng kuchli edi, bu vaqtda Kordova amirligi Kordova xalifaligiga aylangan edi. Ispan arablariga — mavrlal riga Pireneya yarim orolidan tashqari, yana qo’shni Shimoliy Afrikadagi ko’p sonli varvar qabilalari xam bo’ysunar edilar. Arablar davrida Pireneya yarim orolida ishlab chiqaruvchi kuchlar zur berib rivojlangan edi. Sharqning yo’qsak madaniyati bilan bog’langan arablar Ispaniyada sun’iy sug’orish sistemasini keng qo’lladilar. Ular Pireneya yarim orolida bir qapcha yangi va qimmatli qishlok xo’jalik ekinlarini joriy qildilar, ular orasida sholi, shakar qamishi, tut daraxti, apelsin, limon va boshqalar bor edi. Arablar davrida turli xunarmand- chilik juda xam yo’qsalgan edi. Metall, charm, jun, ipak, oyna va zargarlik buyumlari ishlab chiqarish yo’qsak darajada takomillashgan edi. Kordova xalifaligi Shimoliy Afrika orqali Sharqdagi butun musulmonlar mamlakati bilan savdo-aloqalari bog’lagan edi. Ispan arablari Yevropaping mamlaqatlari bilan, ayniqsa qo’shni Fransiya va uning turli xil sinflari: feodallar xam, shaxarliklar xam, dexqonlar xam qatnashdilar. Rekonkista ispan xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot shart-sharoitlari taqozosi bilan kelib chiqqan zaruriy qonuniy jatumanedi. Tog’-toshlarga surib chiqarilgan, dexqonchilik uchun zarur bo’lgan yer maydonlardan maxrum etilgan, O’rta dengizdan kesib quyilgan ispanlar bir zamonlar uz ota-bobolari istiqomat qilib, keyin arablar tomonidan istilo etilgan va siqib chiqarilgan janubga tomon siljib borishlari kerak edi yoki bulmasa, o’z ishlab chi qaruvchi kuchlarining bundan buyong’i o’sishidan va o’z millatlarining ravnaq topishidan voz kechishlari lozim edi. Rekonkistaning asosiy bosqichlari. Rekonkistaning asosiy bosqichlari quyidagichadir. Asturiya qirolligi VIII—IX asrlarda yarim orolning butun shimoliga va shimoli-g’arbiga uz ta’sirini yoydi. X asr boshlarida asturiyaliklar janubga xam siljib bordilar, Leon shaxri esa ularning asosiy markazi bo’lib qoldi va butun Asturiya qirolligi Leon nomi bilan Leon qirolligi deb atala boshladi. X asrning ikkinchi yarmi— XI asr boshlarida Leon janubgacha kengayib, Duero daryosi xavzasigacha chuzilib ketadi. Bu yerda juda ko’p qasrlar- qal’alar — burglari bo’lgan chegara viloyattashqi l topadi. Ana shu qasrlar nomidan olinib, yangi mamlakat Kastiliya deb ataldi. Burgos shaxri Kastiliyaning asosiy shaxri xisobla- nardi. 1037 yilda Leon qiroli Kastiliyaning xam qiroli deb atala boshladi. XI asrning ikkinchi yar.mida Kastiliyaliklar Taxo daryosi xavzasini bosib oldilar. 1085 yili qirol Alfons VI Toledo shaxrini istilo qildi. Bu yangidan istilo qilingan hudud, ya’ni Taxo xavzasi Yangi Kastiliya deb atala bosh ladi. Biroq XI asrda Yangi Kastiliyaning axvoli xali ancha nomustaxkam edi. 1086 yili, ya’ni Toledo istilo qilingandan keyingi yili Alfons VI ning o’zi Zallak shaxriga yaqin joy da arablardan qattiq zarba yedi. Shimoli-sharqda joylashgan Navarra qirolligi IX asrda juda katta axamiyatga ega edi. Bundan keyingi asrlarda u uncha kengaymadi. Ammo uning janubida ancha- muncha siyosiy uzgarishlar bo’lib utdi. IX asr oxirida Ispaniya markasidan yangi mustaqil mulk, Aragon grafligi ajralib chiqib, so’ng XI asrda qirollikka aylandi. 1118 yili aragonliklar arablardan Saragosa shaxarini tortib olib, uni Aragonning poytaxti qildilar. 1137 yili Aragon Ispaniya markasi bilan birlashdi, Ispaniya markasi bu vaqtda Kataloniya yoki Barselona grafligi degan yangi nom bilan yurardi. Portugaliya jaiubga tomon chuzilib ketgan edi. Dastlab bu xam graflik edi (taxminan 1095 yillarda tashqi l topgan edi), 1116 yilga- kelib u xam qirollik bo’lib oldi. Portugaliyaning poytaxti boshda Duero dyaryosining Oporto shaxri edi, keyin 1147 yildan — Taxo daryosining mansafadagi Lissabon shaxri poytaxt bo’lib qoldi. Leon qiroli xokimiyatidan xalos bo’lgan Portugaliya qiroli Rim papasigaqaram bo’lib qoldi. Ammo bu qaramlik nomigagina bo’lib, aslida boshqacha edi. Shunday qilib, XII asr boshlariga kelganda Pireneya yarim orolida uning taxminan yarmisini egallagan to’rtta xristian davlati: Kastiliya, Navarra, Aragon va Portugaliya bor edi. XI asrning oxiri va XII asrning xammasi rekonkistaning eng avjga chikdan davri edi. Kastiliya xalq eposida xuddi ana shu davr o’z aksini topgan, xalq eposining qaxramoni mashxur Sid Kampeador edi1. Sharqdagi salib yurishlarisingari, Pireneya yarim orolida mavrlar bilan olib borilgan ko’rashga xam muqaddas urush tusi berilgan edi. Xristianlar bilan musulmonlar ilgarigi paytlarda diniy masalada ba’zan bir-birlari bilan ishlari bulmasdi, rekonkista jatumanida ular bir- birovlariga nafrat kuzi bilan qaraydigan bo’ldilar. Mavrlar Shimoliy afrikaliklarni, varvarlarni va boshqa musulmon qabilalarni uzlariga yordamga chaqirdilar. 1086 yili Ispaniyaga G’ARBiy Saxroyi Kabirdan almuraviylar, 1125 yili Atlas toglaridan (Sharqiy Morokkoda) almugalar keldilar. Ispaniyaliklarga yordam berish uchun Fransiya, Angliya, Germaniya va Italiyadan ritsarlar kelishdi. Sharqdagi singari, Ispaniyada xam mavrlar bilan ko’rashish uchun bir qancha maxsus diniy-ritsarlik ordenlari Sant-Yago, Alkantara va Kalatrava ordenlari barpo etildi. XII asr mobaynida kastiliyaliklar arablar Andaluziyasiga bir necha marta bostirib kirib, uni payxon qildilar. 1212 yili Las Navas de Tolos yonida xar ikkala tomon urtasida eng katta xal qiluvchi jang bo’ldi. Bu jangda Kastiliya (Alfons VIII), Navarra va Aragon qirollari ittifoqchilar sifatida birgalikda urush qildilar. varvarlar, negrlar va Shimoli-g’arbiy Afrikaning boshqa ko’pgina qabilalari mavrlar tomonidan turib janglarda qatnashdilar, Arablar qattiq maglubiyatga uchrab, uzlarining barcha boy lagerlarini goliblarga ulja qilib qoldirib chiqib ketdilar. Shundan keyin Kastiliya tez orada Andaluziya bilan Mursiyani egalladi. 1236 yili u Kordovani, 1248 yili — Sevilyani qo’lga kiritdi. 30 va 40-yillarda Aragon Valensiyani va Balear orollarini bosib oldi. Portugaliya janubga tomon to Gva Sidning tarixiy timsoli chinakam shaxs — Kastiliya qiroliga xizmat etgan yirik ritsar Rodrigo Dias bo’lgan (1106 yilda vafot etgan). Sid arablardan katta shaxar Valensiyani vaqtincha bosib olishga muyassar buladi. diana daresi mansabigacha siljib bordi. Mavrlar ixtiyorida birgina janubi Granada qirolligi (yoki Granada amirligi) saqlanib qolgan edi. Granada qirolligi mustaqil davlat sifatida uzoq vaqt, ya’ni 1492 yilgacha yashab keldi. XIII—XV asrlarda Pireneya yarim orolidagi davlatlar. Navarra va Portugaliya. Yarim oroldagi to’rtta xristian davlatlaridan Navarra va Portugaliya aloxida-aloxida rivojlandilar. Navarrada fransuzlar ta’siri juda kuchli edi. Atrofni tog’lar o’rab olgan bu kichik mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi sekinlik bilan bordi. Shu sababli XIII- XV asrlar davrida Navarra, umuman, katta rolo’ynagani yo’q. Atlantika okeani soxili bo’ylab uzun tor bo’lib joylashgan Portugaliya jadalroq rivojlandi. XV asrga kel- ganda Portugaliya katta Dengiz flotiga ega bo’lgan savdo- sotiq qiladigan mamlakatga aylandi. Yarim oroldagi mavrlar bilan olib borilgan ko’rash uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar qilishga xam tortdi. Portugaliyaliklarning Shimoliy Afrikadagi mulki bo’lmish Seuta, keyin portugaliyaliklarning lV asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol uynadi. Ammo o’rta dengiz soxilidagi Mamlaqatlar bilan, Angliya, Niderlandiya va boshqa mamlaqatlar bilan zur berib olib borilgan tashqi savdo-sotiq aloqadari Portugaliyani Pireneya yarim orolidagi boshqa davlatlardan ajratib quydi. Rekonkista Portugaliyani qushni Kastiliya bilan boglashi lozimdek kurinsa-da, lekin Portugaliya uzining mustaqilligini rashk bilan saqlab keldi. Kastiliya qirolligi. Kastiliya va Aragon Pireneya yarim oro- lining ikkita asosiy davlati bo’lib, pirovardida ular yagona qirollikka birlashdilar. Bu birlashgan davlatlarning urta asrlar davridagi tarixs uzIning bir qancha xususiyatlariga egadir. Kastiliya qirolligii yarim orolda eng katga hududni egallagan edi. Yarim oroldagi hududning deyarli beshdan uch qismi uning xissasiga tushar edi. Rekonkistada xam Kastiliya eng aktiv qatnashgan edi. Kastiliya tili keyinchalik ispan milliy adabiy tiliga asos bo’ldi. Urta asr davridagi Kastiliyaning ijtimoiy tuzumi uziga xos ko’pgina xususiyatlarga ega edi. Kastiliyaning urushqoq dvoryanlari mamlakatda katta ta’sirga ega edilar. Arablar bilan ko’rashda qatnashish dvoryanlarning ertaroq toifa bo’lib tarkib topishiga va dvoryanlar ko’pchiligining bevosita qirol bilan aloqa urnatishiga yordam berdi. Kastiliyada katolik cherkovi xam juda katta ta’sirga Ega edi, rekonkista natijasida katolik cherkovi ko’p yer oldi. Kastiliyada rekonkistaning butun ogirligini uz zimmasiga olgan o’nlab erkin shaxar-kommunalar bor edi. Xunarmandlar va mayda savdogarlardan iborat bo’lgan shaxarliklar butun asrlar davomida muntazam xarbiy xizmat utadilar. Kastiliya shaxarlari shaxarlarning aloxida xarbiy ittifoqlariga — ervdandilarga birlashdilar. Kastiliya dexqonlari xam rekonkistada juda aktiv qatnashganliklari dexqonlari xam rekonkistada juda aktiv qatnashganliklari sababli krepostnoy qaramlikdan ertaroq xalos bo’ldilar. Kastiliya feodallari dexqonlar bilan xisoblashishga va ularga jiddiy yon berishga majbur bo’ldilar. Eski va yangi Kastiliya- iing ko’pchilik dexqonlari erkin jamoatchilarda iborat (b ye- getriyalar) bo’lib, feodallar xomiyligida kun ko’rardilar va ularga odat buyicha bitim bilan belgilangan kichik miqdor- da obrok tulardilar. Kastiliya shaxar va qishloq jamoalarining siyosiy axamiyati Kastiliyada umumtoifa vakilligi, ya’ni korteslarning ertaroq vujudga kelishida ochiq-oydin namoyon bo’ldi. Korteslar uz faoliyatini 1188 yildayoq (ingliz parlamenti va fransuz General shtatlaridan ancha oldin) boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi toifa vakillari tarkibiga shaxarliklar bilan birgalikda dexqonlarning xam ba’zi bir vakillari kirgan edi. Kastiliyadagi qirol xokimiyati shaxarlarga tayanib turib,obru-e’tiborini kuchaytirishga xarakat qildi va yirik feodallar bilan qattiq ko’rash olib bordi. XIII asrning ikkinchi yarmida qirol Alfons X (1252— 1284) qonunlar to’plami («Yetti qism» deb ataladigan) qonunlar tuplami (chiqardi), bu qonunlar tuplami Rim xuquqi g’oyalari bilan sugorilgan bo’lib, urta asr Yevropasidagi qonunlarning birinchi umumlashtiruvchi tuplami edi. Alfons X uzidan sal oldin Salamanka shaxrida ta’sis etilgan universitetga xomiylik qilib, davlat mablag’lari xisobiga sh shaxarda observatoriya (rasadxona) qurdirdi. Uning davrida qirol xokimiyatining obrusi ancha ortdi. Ammo feodallar xali tinib- tinchimagan va uzlarining imtiyozlariga qattiq yopishib olgan edilar. Yuz yillik urushda inglizlarning ittifoqchisi bo’lgan qirol Pedro I Zolim (1350— 1369) XIV asrda feodallar bilan qattiq ko’rash olib borib, ko’pdan-ko’p feodallarni qatl ettirdi va ularning molu mulklarini musodara qildirdi. Kastiliya grandalari fransuz feodallarining kumagiga tayanib, Pedroni yengdilar va taxtga uning raqibi Genrix II Trastamarani utkazdilar. Genrix II Trastamara 1369 yildan boshlab yangi dinastiyaga asos soldi. XV asr urtalariga kelganda Kastiliyadagi qirol xokimiyati erishgan yutuqlar, umuman olganda, xali u qadar katta emas edi. Korteslarning qo’llab-quvvatlashiga qaramay, qirollar qudratli grandalarning kuch-qudratiga shikast yetkaza olmadilar. XV asrlarda korteslarning uzi onda-sonda yigiladigan bo’lib qoldi. Kastiliya qirollari ko’pincha feodallarning dushman guruxlarini shu feodallarning saroy bilan aloqador boshqa qismi yordamida, shuningdek, katolik cherkovi kumagida yengishga umid boglab, shaxarlar bilan xar doim ittifoq bulishni izchil amalga oshiravermasdilar. Buning natijasida qirol xokimiyatining uzi turli feodal tudalarining ko’rash quroliga aylanib qolardi. XV asrning ikkinchi yarmida Kastiliyadagi qirol xokimiyatining nochor axvoliga yaqqol misol qilib qirol Genri IV (1454—1474) ni ko’rsatish mumkin. Genrix IV ning butun xukmronligi davri feodal o’zaro urush-janjallari bilan tulib-toshgan edi. Zodagonlar qirolning qizi Xuananing taxt vorisligi xuquqini tan olmay, qirolning singlisi — malika Izobellaning nomzodini quydilar. Zodagonlar kelajakda Izobellani uzlariga rom qilib olib, undan itoatli qurol sifatida foydalanmoqchi edilar. Aragon federatsiyasi. Aragon, uz-uzicha Pireneya yarim orolida (agar xatto Aragonning Kataloniya bilan birlashganligini qushib xisoblaganda xam) kichik bir hududni egallar edi. Ammo Urta dengizda uning ko’pdan-ko’p mulklari: Sitsiliya,. Sardiniya, Neapolqirolligi, Balear orollari va boshqalar bor edi. Kastiliyaning aksicha, Aragon katta dengiz davlati edi. Lekin bu yerda qirol xokimiyati zaif edi. Shaxarlarning zaif o’sganligidan (Aragonda), dvoryanlar butun xokimiyatni uz qo’llarida saqlab qolgan edilar. Aragon dexqonlari eng ogir krepostnoy qaramlikd yashardilar. Aragon feodallari uz krepostnoylariga xatto ulim jazosi berish xuquqiga xam ega edilar. Ko’proq feodallardan iborat bo’lgan Aragon korteslari qirolni tula nazorat qilardi, korteslar dam olgan paytlarida qirolning ishlarini kuzatib borish uchun «deputatsiya» nomi ostida aloxida komissiya belgilab quyilardi. Aragon dvoryanla- rini maxsus saylab quyiladigan sudya, ya’ni Buyo’q yustisiya sud qilardi. Uni urnidan bekor qilishga qirolning xaqqi yuq edi. Dvoryanlar qirolga qarshi urush e’lon qilib, u bilan urush olib borar va chet el fuqaroligiga utib keta olardilar va x. k. Aragon zodagonlarining erkinligi «Uniya imtiyozlari» (1287 y.) degan aloxida muboraknomada yozib quyilgan edi. Kataloniyada dexqonlarning qo’zg’olonlari. Aragondagi dexqonlardan tashqari, Kataloniyadagi dexqonlar xam ayniqsa og’ir axvolda kun kechirardilar. Kataloniyada xam, «yaramas odatlar» deb atalgan narsa mavjud bo’lib, krepostnoylarni mutlaqo chidab bulmaydigan axvolga solib quyar edi. Farzandsiz dexqon vafot qilguday bulsa, pomeshchiklar uning barcha molu mulkini tortib olar va bordi-yu, vafot etgan dexqonning bolasi bulsa, unga qarashli molu mulkning anchagina qismini bosib olardilar. Birinchi kecha xuquqi xukm surardi. Dexqonlarni yersiz qo’l qilib sotib yuborardilar. Biroq Aragonning aksi ularoq Kataloniya shaxar mamlakati edi. Dexqonlar bu yerda ko’proq bozor bilan aloqador edilar. Bu dexqonlarning ko’pi krepostnoy churilikdan Barselonaga va boshqa shaxarlarga qochib ketgan edi. Pirovardida Kataloniya dexqonlari birlashib, feodallarga qarshi qattiqko’rash boshlaganlar va bu ko’rash uzoq davom etgan dexqonlar urushi xarakterini olgan. Kataloniya dexqonlarining qo’zg’olonlari un yilga cho’zilga ya’ni 1462 yildan 1472 yilgacha davom etgan. qo’zg’olonlar Shimoliy Kataloniya tumanini (Barselonaning shimolidan to Pi- reneyagacha bo’lgan joylarni) uz ichiga olgan edi Dexqonlar qo’zg’oloniga mayda dvoryan (idalgo) Verntalyat boshchilik qildi. Feodallar qo’zg’olonni bostira olmadilar. Dexqonlarning feodallar bilan olib borgan ko’rashiga Aragon qiroli Xuan II aralashdi. Qirol Xuan II bu maxalda Aragon va Kataloniya feodallari bilan xamda mustaqil bo’lib ajralib chikdan Barselona bilan jang qilayotgan edi. Xuan II Verntalyat bilan muzoqaraga kirishdi va qo’zg’olonchilarga yordam beraman, deb katta va’dalar qildi. Isyonchi feodallarga qarshi dexqonlarning kuchlaridan foydalangan va Barselonani uziga tobe qilib olgan . Xuan II 1472 yilda krepostnoy xuquqni qisman yengillashtirish yuli bilan dexqonlarni feodallar bilan «yarashtirmoqchi» bo’ldi. Shunda Verntalyat Xuandan vikont unvoni va ko’pdan-ko’p yer-mulklar oldi. Ammo Kataloniya dexqon- lari Verntalyatning qirol bilan qilgan bitimidan qanoatlanmay, 1484 yilda ikkinchi marta qo’zg’olon qildilar. Bu safar qo’zg’olonchilarga dexqon Pedro XuanSala boshchilik qildi. Dexqonlarning ikkinchi qo’zg’oloni goyat dara- jada shiddatli qo’zg’olonbo’ldi. Feodallar Salani asir qilib olib, uni qatl etdilar, lekin dexqonlar Salaning vafotidan keyin xam partizan urushini davom qildirdilar. Nixoyat, 1486 yili Aragonning yangi qiroli Ferdinand farmon chiqarib, xaq tulab qutulish sharti bilan barcha «yaramas odatlar»ni bekor ildi. Dexqonlar uzlariga qarashli uchastkalarning merosxur ijarachilariga aylandilar. Krepostnoy xuquqni bekor qilish xaqidagi farmonni qirol tez orada Aragonga xam yoydi, Kataloniya dexqonlarn singari Aragon dexqonlari xam quzolon ko’tarish xavfini solmoqda edilar. Kastiliyada va Aragoida keskinlashgan sinfiy ko’rash, shuningdek, rekonkistaning tamom bulmaganligi (yarim orol janubidagi Granada qirolligi) xar ikkala mamlakat feodallarini ikki qirollikni yagona Ispaniya davlatiga birlashtirish tug’risida bir bitimga kelishga majbur etdi. Ikkala qushni davlat urtasidagi uniya (ittifoq) dinastiya nikoxi qilish yuli bilan amalga oshirildi. Malika Izabella Kastilskaya 1469 yili shaxzoda Ferdinand Aragonskiyga turmushga chiqdi. 1474 yili Izabella Kastiliya qirolichasi bo’lib oldi, 1479 yili Ferdinand Aragon taxtiga utirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning xar biri uzining burungi qonunlari, urf-odatlari va aloxida-aloxida korteslarini saqlab qoldi. Shunday qilib, mamlakatni boshqarish xali ikki tusdaligicha qolaverdi. Shunday bulsa xam, yagona Ispaniyani vujudga keltirish uchun asos solingan edi. Kastiliyada xam, Aragonda xam qirol xokimiyati mustaxkamlana boshladi. Birlashish Ferdinand bilan Izabellaning ichki va tashqi siyosatlarida ijobiy aks etdi. Shaxar kommunalarining kumagiga tayanib ish ko’rgan Izabella Kastiliya feodallari oppozitsiyasini tinchitdi. Izabella yordamida «muqaddas ermandada» nomi ostida tashqi l etilgan shaxar ittifoqchi militsiyasi talonchilik qilib yuruvchi ritsarlarga qaqshatgich zarbalar berdi. Katolik cherkovi Ferdinand bilan Izabellaga katta yordam kursatdi. Katolik qirollar (papa Ferdinand bilan Izabellaga ana shunday unvon bergan edi) uzlariga qarashli daxshatli inkvizitsiyani katolik cherkovi manfaatlariga xizmat qildirar edi. Chuqintirilgan mavrlar (motiskalar)ning ishlarin nazorat qilish maqsadida 1477 yil Ispaniyada vujudga keltirilgan inkvizitsiya amalda, oliy siyosiy sudga aylangan edi. Kastiliya yoki Aragondagi birorta feodalning davlatga xiyonat qilganligi gumon qilingan taqdirda, u inkvizitsiyaning qaxr-gazabidan xech qayoqqa qochib qutula olmasdi, albatta. Izabella Kastiliyadagi savdo-sotiq va sanoatni jonlantirib yuborgan bir qancha iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirdi. Mamlakatdagi qimmatbaxo metallarni saqlab qolish maqsadida xamda mamlakat ichkarisida aktiv savdo balansini ta’minlashga (ya’ni tashqaridan mol keltirishga qaraganda mol chiqarishni ko’paytirishga) intili qirolicha merkantilizm goyalarini amalga oshira boshladi. Izabella chet ellarga oziq-ovqat max- sulotlari va xom ashyo (galla, jun va boshqalar) chiqarishni man qildi, jun Ispaniyaning uzida qayta ishlanmogi kerak, deb buyruq qildi. Izabella mashxur Xristog’or Kolumbga xomiylik kursatdi, Xristog’or Kolumb Xindistonga boriladigan «garbip yul»ni axtarib, Ispaniya kemalarida sayoxatga junab ketdi. Ferdinand va Izabella Ispaniyasi tez orada buyo’q davlatga aylandi. 1492 yili ular Granadani istilo qildilar. 1512 yili Ispapiya Navarrani uziga qushib oldi. Shunday qilib, Portugaliyadan tashqari, barcha Pireneya yarim oroli Ispaniyaga birlashtirildi. Kolumbniig sayoxatlari Isianiya uchun Yangi Dunyodagi juda ko’p mustamlaka mulklarni bosib olish imkonini yaratib berdi. Ferdinand va Izabella Ispaniyani Yevropaning eng yirik davlatlari bilan siyosiy ittifoqlar boglashiga sababchi bo’lgan muxim dinastiya nikoxlarini amalga oshirdilar. Ularning tungich qizi Yekaterina Tyudorlar xonadoniga mansub ingliz shaxzodasiga turmushga chiqdi. Kichik malika Xuana Gabsburglarning astrogerman xonadoniga mansub shaxzodalarning biriga xotin bo’ldi. Ispaniya Yevropa xalqaro siyosatining muxim omili bula bordi. Ispan xalqining arablar bilan uzoq davom etgan, ko'p asrlik kurashi Ispaniya davla-tining tashkil topishida juda katta rolь o'ynadi. Pireneya yarim orolining arablardan qaytarib olinishi tarixiy adabi-yotda rekonkista deb nom olgan. Ispan xalqlarining arab-mavrlarga qarshi olib borgan ozodlik kurashi bo'lgan keng ma'nodagi rekonkista VIII asrdan-boshlab, arablar yarim orol-ni istilo qilganlaridan keyinoq, ya'ni VIII asrdan, to XV asr oxirigacha davom qildi. XV asr oxirida arablarning Ispa-niyadagn so'nggi yirik mulki hisoblangan Granada qo'ldan boy berildi. Eng tor ma'noda rekonkista so'zidan odatda, XI—XIII asrlar davri tushuniladi. XI—XIII asrlar davrida ispan xalq-lari zo'r berib yarim orolning janubiga tomon siljib borgan edilar. Arablar Ispaniyada. X asr boshlarida Ispaniyada arablar hukmronligi eng kuchli edi, bu vaqtda Kordova amirligi Kor¬dova xalifaligiga aylangan edi. Ispan arablariga — mavrla-riga Pireneya yarim orolidan tashqari, yana qo'shni Shimoliy Afrikadagi ko'p sonli barbar qabilalari ham bo'ysunar edi¬lar. Arablar davrida Pireneya yarim orolida ishlab chiqaruvchi kuchlar zo'r berib rivojlangan edi. Sharqning yuksak madaniya-ti bilan bog'langan arablar Ispaniyada sun'iy sug'orish siste-masini keng qo'lladilar. Ular Pireneya yarim orolida bir qancha yangi va qimmatli qishloq xo'jalik ekinlarini joriy qildi-lar, ular orasida sholi, shakar qamishi, tut daraxti, apelьsin, limon va boshqalar bor edi. Arablar davrida turli hunarmand-chilik juda ham yuksalgan edi. Metall, charm, jun, ipak, oyna va zargarlik buyumlari ishlab chiqarish yuksak darajada tako-millashgan edi. Kordova xalifaligi Shimoliy Afrika orqali Sharqdagi butup musulmonlar mamlakati bilan savdo-sotiq aloqalari bog'lagan edi. Ispan arablari Yevropaning turli mamlakatlari bilan, ayniqsa qo'shni Frantsiya va Italiya, bilan, shuningdek, Vizantiya bilan ham qizg'in savdo-sotiq olib bordilar. Qisman rimliklar davrida mavjud bo'lgan, vestgotlar dav¬rida bir qadar rivoj topgan Ispaniya shaharlari arablar za-moniga kelib yirik sanoat markazlariga aylandilar. Ular orasida Andaluziya shaharlari va Ispaniyaning janubidag»: Kordova, Sevilьya, Granada, Valensiya shaharlari ayniqsa aj-ralib turardi. Xalifalikning poytaxti bo'lgan Kordova sha-hari — XI asrda Yevropaning eng yirik shahari hisoblanardi. Kordovaning (tevarak-atrofi bilan birga) qariyb 500 ming aholisi bor edi. Ispaniyada hozirgacha saqlanib qolgan arab arxitekturasining eng yirik yodgorliklari — Kordova masjidi (VIII asrda qurilgan), Granadadagi Alьgambra saroyi (XIII asrdan), Se'vilьyadagi Alьkasar qasri (XIII asrdan), Ispaniyada arab madaniyati yuksak va original madaniyat bo'lganligidan yaqqol dalolat beradi. Ammo ispan-arab jamiyati, har holda tipik feodal jamiyati bo'lgan. Yirik shaharlar bilan bir qatorda, yarim orolning ichki qismi mahalliy knyazlarning xo'¬jalik mustaqilligini saqlab qolishda davom etgan. Bu hol xalifalikni siyosiy jihatdan taraqqiy ettirishda ham aks etdi. XI asr o'rtalarida xalifalik qisman yirik, qisman mayda feodal davlatlardan iborat bo'lgan 23 bo'lakka bo'linib ketdi (ularning ba'zilari shahar respublikalaridan iborat edi). Ayni zamonda Ispaniyadagi arab feodalizmi mahalliy aho-li uchun g'oyatda og'ir bo'ldi, vaqt o'tishi bilan feodal eksplua-tatsiyasini tobora ko'proq qo'lladi, buning yoniga kuchayib boruv-chi milliy zulm va huquq jihatdan tengsizlik qo'shildi, xris¬tian aholisini zo'rlab musulmon diniga o'tkazishdek qo'pol di-niy musulmon fanatizmi avj oldi. Xalifalikdagi aholining katta ko'pchiligi arab bo'lmagan xalqlar edi. Maprlar iisbatan juda ozchilikni tashkil etar-dilar. Pireneya yarim orolining istilo qilingan xalqlari gar-chi qioman arab tnlipi o'rganib olgan (mosarablar), ba'zilari hatto musulmon diiini qabul qilgan (renegatos) bo'lsalar-da, lekin ular bari bir, mavrlarga kelgindi istilochilar va zo-limlar deb qarardilar. Tabiiyki, ular yarim orolda istilo etilmay qolgan va Pireneya yarim orolining shimol va shimoli-sharqdagi tog'li oblastlardan janubga gomon asta-sekin hujum boshlagan qismini qo'llab-quvvatlar edilar. Vestgot davlati-ning sobiq poytaxti bo'lgan Toledo shahari arablarga sira bo'yin egmadi. IX—XI asrlar davomida Toledo aholisi Kordova xalifaligiga qarshi bir necha bor qo'zg'olon qildi. Shimolda Asturiya (bosh shahri Oviyedo), Navarra va Ispan markasi territoriyalari arablar tomonidan istilo qilinma-gan edi. Yarim orolning sharqidagi Ispan markasini bir vaqt-lar Karl Buyuk istilo etgan edi. Mavrlarga hujum ham xuddi ana shu yerdan boshlandi. Rekonkista bundan buyen keng milliy-oeodlik harakatiga aylanib, unda tarkib topayotgan ispan xal qining turli xil sinflari: feodallar ham, shaharliklar ham, dehqonlar ham qatnashdilar. Rekonkista ispan xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot shart-sharoitlari taqozosi bi¬lan kelib chiqqan zaruriy qonuniy jarayon edi. Tog'-toshlarga surib chiqarilgan, dehqonchilik uchun zarur bo'lgan yer maydon-lardan mahrum etilgan, Urta dengizdan kesib qo'yilgan ispan-lar bir zamonlar o'z ota-bobolari istiqomat qilib, keyin arab-lar tomonidan istilo etilgan va siqib chiqarilgan janubga tomon siljib borishlari kerak edi yoki bo'lmasa, o'z ishlab chi-qaruvchi kuchlarining bundan buyongi o'sishidan va o'z millatla-rining ravnaq topishidan voz kechishlari lozim edi. Rekonkistaning asosiy bosqichlari. Rekonkistaning asosiy' bosqichlari quyidagichadir. Asturiya korolligi VIII—IX asr-larda yarim orolning butun shimoliga va shimoli-g'arbiga o'z ta'sirini yoydi. X asr boshlarida asturiyaliklar janubga ham siljib bordilar, Leon shahri esa ularning asosiy markazi bo'lib qoldi va butun Asturiya korolligi Leon nomi ' bilan Leon korolligi deb atala boshladi. X asrning ikkinchi yarmi-da— XI asr boshlarida Leon janubgacha kengayib, Duero daryo-si havzasigacha cho'zilib ketadi. Bu yerda juda ko'p qasrlar-qal'alar — burglari bo'lgan chegara oblastь tashkil topadi. Ana shu qasrlar nomidan olinib, yangi mamlakat Kastiliya1 deb ataldi. Burgos shahari Kastiliyaning asosiy shahari hisobla-nardi. 1037 yilda Leon koroli Kastiliyaning ham koroli deb atala boshladi. XI asrning ikkinchi yarmida Kastiliyaliklar Taho da-ryosi havzasini bos i b oldilar. 1085 ynli korolь Alьfons VI Toledo shaharini istilo qildi. Bu yangidan istilo qilingan territoriya, ya'ni Taho havzasi Yangi Kastiliya deb atala bosh¬ladi. Biroq XI asrda Yangi Kastiliyaning ahvoli hali ancha no-mustahkam edi. 1086 yili, ya'ni Toledo istilo qilingandan keyingi yili Alьfons VI ning o'zi Zallak shahriga yaqin joy-da arablardan qattiq zarba yedi. Shimoli-sharqda joylashgan Navarra korolligi IX asrda juda katta ahamiyatga ega edi. Bundan keyingi asrlarda u uncha kengaymadi. Ammo uning janubida ancha-muncha siyosiy o'zgarish-lar bo'lib o'tdi. IX asr oxirida Ispaniya markasidan yangi jwyc-taqil mulk, Aragon grafligi ajralib chiqib, so'ng XI asrda korollnkka aylandi. 1118 yili aragonliklar arablardan Sa¬ragosa shaharini tortib olib, uni Aragonning poytaxti qildi-lar. 1137 yili Aragon Ispaniya markasi bilan birlashdi, Ispa¬niya markasi bu vaqtda Kataloniya' yoki Barselona grafligi degan yangi nom bilan yurardi2. Nihoyat, yar1sh orolning g'arbida Portugaliya janubga tomon cho'zilib ketgan edi. Dastlab bu ham graflik edi (taxminan 1095 yillarda tashkil topgan edi), 1116 yilga kelib u ham korollik bo'lib oldi. Portugaliyaning poytaxti boshda Duero daryosining mansabidagi Oporto shahri edi, keyin 1147 yildan — Taxo daryosining mansabidagi Lissa¬bon shahri poytaxt bo'lib qoldi. Leon koroli hoqim'iyatidan xa-los bo'lgan Portugaliya koroli Rim papasiga qaram bo'lib qol-di. Ammo bu qaramlik nomigagina bo'lib, aslida boshqacha edi. Shunday qilib, XII asr boshlariga kelganda Pireneya yarim orolida uning taxminan yarmisini egallagan to'rtta xristian davlati: Kastiliya, Navarra, Aragon va Portugaliya bor edi. XI asrning oxiri va XII asrning hammasi rekonkistaning eng avjga chiqqan davri edi. Kastiliya xalq eposida xuddi ana shu davr o'z aksini topgan, xalq eposining qahramoni mashhur Sid Kampeador edi1. Sharqdagi salib yurishlari singari, Pireneya yarim orolida mavrlar bilan olib borilgan kurashga ham mu-qaddas urush tuyey berilgan edi. Xristianlar bilan musulmon-lar ilgarigi paytlarda diniy masalada ba'zan bir-birlari bilan ishlari bo'lmasdi, rekonkista jarayonida ular bir-birov-lariga fanatiklarcha nafrat ko'zi bilan qaraydigan bo'ldilar. Mavrlar Shimoliy afrikaliklarni, barbarlarni va boshqa musulmon qabilalarni o'zlariga yordamga chaqirdilar. 1086 yili Ispaniyaga G'arbiy Sahroyi Kabirdan almuraviylar, 1125 yili Atlas tog'laridan (Sharqiy Morokkoda) almug'alar keldilar. Ispaniyaliklarta yordam berish uchun Frantsiya, Angliya, Germa¬niya va Italiyadan ritsarlar kelishdi. Sharqdagi singari, Ispa-niyada ham mavrlar bilan kurashish uchun bir qancha maxsus diniy-ritsarlik ordenlari Sant-Yago, Alьkantara va Kalatrava ordenlari barpo etildi. XII asr mobaynida kastiliyaliklar arablar Andaluziyasiga bir necha marta bostirib kirib, uni payhon qildilar. 1212 y-ili Las Navas de Tolos yonida har ikkala tomon o'rtasida eng katta hal qiluvchi jang bo'ldi. Bu jangda Kastiliya (Alь¬fons VIII), Navarra va Aragon korollari ittifoqchilar sifa-tida birgalikda urush qildilar. Barbarlar, negrlar va Shimo-li-G'arbiy Afrikaning boshqa ko'pgina qabilalari mavrlar tomonidan turib janglarda qatnashdilar, Arablar qattiq maglubiyatga uchrab, o'zlarining barcha boy lagerlarini g'olib-larga o'lja qilib qoldirib chiqib ketdilar. Shundan keyin Kastiliya tez orada Andaluziya bilan Mursiya-ni egalladi. 1236 yili u Kordovani, 1248 yili — Sevilьyani qo'lga kiritdi. 30 va 40-yillarda Aragon Valensiyani va Ba-lear orollarini bosib oldi. Portugaliya janubga tomon to Gva diana daryosi mansabigacha siljib bordi. Mavrlar ixtiyorida •birgina janubiy Granada korolligi (yoki Granada amirligi) saqlanib qolgan edts. Granada korolligi mustaqil davlat si-fatida uzoq vaqt, ya'ni 1492 yilgacha yashab keldi. Tarixchi at-Tabariy xalifaga tegishli bo'lgan an'anani uzatadi Usmon kim yo'l ko'rsatishini aytdi Konstantinopol Ispaniya orqali bo'lgan: "Faqatgina Ispaniya orqali Konstantinopolni zabt etish mumkin. Agar siz (Ispaniyani) zabt etsangiz, siz (Konstantinopol) ni zabt etganlarning mukofotiga sherik bo'lasiz." Hispaniyani zabt etish ta'qib qilingan Magrebni zabt etish.[5] Valter Kaegi Tabarining urf-odatlari shubhali bo'lib, uzoq g'arbiy oqimlarni bosib olishni ta'kidlaydi O'rtayer dengizi harbiy, siyosiy va diniy imkoniyatlar turtki bergan. Uning fikriga ko'ra, bu musulmonlar sababli yo'nalishda siljish bo'lmagan Konstantinopolni zabt etolmaslik 678 yilda.[5] 8-asrning boshlarida Iberiyada nima bo'lganligi aniq emas. Xristianlarning zamonaviy manbalari mavjud 754 yilgi xronika (bu sanada tugaydi), ishonchli, ammo ko'pincha noaniq deb hisoblanadi.[6] Zamonaviy musulmonlarning hisob-kitoblari va keyinchalik musulmonlarning to'plamlari mavjud emas, masalan Al-Makkari 17 asrdan boshlab, keyinchalik mafkuraviy ta'sirni aks ettiradi.[7] Dastlabki manbalarning kamligi, batafsil da'volarga ehtiyotkorlik bilan qarash kerakligini anglatadi.[8] Umaviylar Ispaniyani o'z qo'liga oldi Vizigotlar,[9] Taxminan 300 yil hukmronlik qilgan.[9] Fath paytida, Visigot yuqori tabaqasi sinishni boshlagan,[10] va hokimiyatni davom ettirish va saqlab qolish bilan bog'liq ko'plab muammolarga duch keldi.[10] Bunga qisman vestgotlar aholining atigi 1-2 foizini tashkil etganligi sabab bo'lgan,[10] bu esa qo'zg'olonchi aholi ustidan nazoratni saqlab qolishni qiyinlashtirdi. O'sha paytdagi hukmdor edi Qirol Roderik,[11] garchi bu biroz munozarali bo'lsa ham. Qirol Roderikning taxtga o'tirish uslubi aniq emas; bilan nizoning hisob-kitoblari mavjud Achila II, avvalgisining o'g'li Wittiza. Keyinchalik Achila va Roderichni keltirmagan regnal ro'yxatlari, fuqarolar urushi haqidagi zamonaviy ma'lumotlar bilan mos keladi.[12] Numizmatik dalillar qirol hokimiyatining bo'linishini, bir nechta tanga zarb qilinganligi va Ochila II ning Tarrakonsense (Ebro havzasi) shohi bo'lib qolishini va Septimaniya 713 yilgacha.[13] Deyarli zamonaviy 754 yilgi xronika Roderikni boshqa Gotlarga sodiqlikni aldov yo'li bilan topgan, ammo unchalik ishonchli bo'lmagan IX asr oxiri deb ta'riflaydi. Alfonso III yilnomasi Sevilya episkopi (yoki Toledo) va ehtimol Vitelaning ukasi Oppaga qarshi aniq dushmanlikni namoyish etadi, u Pelagius bilan mumkin bo'lmagan qahramonlik suhbatida paydo bo'ladi.[14] Bundan tashqari, bitta hikoya mavjud Julian, Seuta soni, uning xotini yoki qizi Roderik tomonidan zo'rlangan va yordam so'ragan Tanjer.[15] Biroq, bu hikoyalar fath haqidagi dastlabki ma'lumotlarga kiritilmagan.[16] Bosqin Keyinchalik xronikaga ko'ra Ibn Abdul al-Hakam, Tanjer hokim Tariq ibn Ziyod 711 yilda Shimoliy Afrikadan Ispaniyaning janubiga taxminan 1700 kishilik reyd kuchini boshqargan.[11] Biroq, 12000 aniqroq raqamga o'xshaydi.[17] Bir yarim asr o'tgach, Ibn Abdul al-Hakam "Andalus xalqi ularni kesib o'tayotgan va qaytib ketgan kemalar o'z manfaatlari uchun oldinga va orqaga harakat qilgan savdo kemalariga o'xshash deb o'ylab, ularni kuzatmagan", deb xabar beradi. Ular qirol Roderik boshchiligidagi vestgotika qo'shinini hal qiluvchi sifatida mag'lub etdilar Gvadaletadagi jang 712 yilda. Tarikning kuchlari keyinchalik uning boshlig'i tomonidan kuchaytirilgan vali Muso ibn Nusayr Ikkinchi bosqinni rejalashtirgan va bir necha yil ichida ikkalasi ham uchdan ikki qismidan ko'prog'ini o'z qo'liga oldi Iberiya yarim oroli. Ikkinchi bosqinda 18 mingga yaqin arab qo'shinlari bor edi, ular tezda qo'lga olindi Sevilya va keyin Roderik tarafdorlarini mag'lub etdi Merida va Tariqning qo'shinlari bilan uchrashdi Talavera. Keyingi yil birlashtirilgan kuchlar davom etdi Galisiya va shimoli-sharqni egallab olish Leon, Astorga va Saragoza.[18][19] Ga ko'ra Musulmon tarixchisi Al-Tabariy,[20] Iberiya birinchi bo'lib xalifalik davrida oltmish yil oldin bosib olingan Usmon (Rashidun davr). XIII asrning yana bir taniqli musulmon tarixchisi, Ibn Kasir,[21] Abdulloh ibn Nafiy al-Husayn va Abdulloh ibn Nafiy al Abd al Qays boshchiligidagi kampaniyani ko'rsatib, xuddi shu rivoyatdan iqtibos keltirdi.[22] 32 yilda AH. Biroq, bu taxminiy bosqin zamonaviy tarixchilar tomonidan qabul qilinmaydi. Tariq boshchiligidagi birinchi ekspeditsiya asosan tarkib topgan Berberlar Yaqinda o'zlarini musulmonlar ta'siri ostiga olganlar. Ehtimol, bu armiya Iberiyaga Islomgacha bo'lgan davrga oid keng ko'lamli reydlarning tarixiy davomini namoyish etgan,[9] va shuning uchun haqiqiy zabt etish dastlab rejalashtirilmagan deb taxmin qilingan. Ikkalasi ham 754 yilgi xronika va keyinroq musulmon manbalarida o'tgan yillardagi bosqinchilik faoliyati haqida so'z boradi va Tariq armiyasi hal qiluvchi jang oldidan bir muncha vaqt bo'lgan bo'lishi mumkin. Ushbu imkoniyat armiyani Berber tomonidan boshqarilganligi va Shimoliy Afrikaning Umaviylar gubernatori bo'lgan Musoning faqat keyingi yil kelganligi bilan tasdiqlangan - gubernator shunchaki reydni boshqarishga loyiq emas edi. ammo kutilmagan g'alaba aniq bo'lgandan keyin shoshilib o'tdi. Tarixchi Abdul al-Vohid Dhannūn Hadaning ta'kidlashicha, bir necha arab-musulmon yozuvchilari Tariqning yuqori va vali Musoga xabar bermasdan, bo'g'ozdan o'tishga qaror qilganligi haqida eslashadi.[23] 754 yilgi xronikada ta'kidlanishicha, ko'plab shahar aholisi o'z shaharlarini himoya qilishdan ko'ra, tepaliklarga qochib ketishgan, bu hukumatni doimiy ravishda almashtirish o'rniga vaqtincha reyd bo'lishi kutilgan degan fikrni qo'llab-quvvatlashi mumkin. 754 yilgi xronikada "u bilan [Roderik] firibgarlikda va raqobatdoshlik bilan podshohlik umidida kelgan butun gotlar armiyasi qochib ketgan" deb aytilgan. Bu jang haqidagi yagona zamonaviy ma'lumot va tafsilotlarning kamligi ko'plab keyingi tarixchilarni o'zlarini ixtiro qilishga majbur qildi. Jangning joyi aniq bo'lmasa-da, ehtimol Guadalete daryosi. Roderikning o'ldirilganiga ishonishgan va mag'lubiyatli mag'lubiyat Visgotlarni asosan etakchisiz va uyushmagan holga keltirishi mumkin edi, chunki hukmron Visigot aholisi umumiy aholining 1-2 foizini tashkil etgan.[24] Ushbu izolyatsiya "hukumatning etarlicha kuchli va samarali vositasi" bo'lganligi aytilgan bo'lsa-da; u yuqori darajada "shoh armiyasining mag'lubiyati butun erni bosqinchilar uchun ochiq qoldiradigan darajada markazlashtirilgan" edi.[25] Natijada quvvat vakuum Bu haqiqatan ham Tarikni kutilmaganda butunlay ushlagan bo'lishi mumkin, bu musulmonlar fathiga yordam bergan bo'lar edi. Ehtimol, Hispano-Rim dehqonlari uchun bir xil tarzda qabul qilingan bo'lishi mumkin, ehtimol ular D.W. Lomaks da'volari - ular va "barbar" va "dekadent" Visigot qirollik oilasi o'rtasidagi taniqli huquqiy, lingvistik va ijtimoiy tafovutdan ko'ngli qolgan.[26] 714 yilda Muso ibn Nusayr shimoliy-g'arbiy tomonga qarab yurdilar Ebro g'arbiy Bask mintaqalari va Kantabriya tog'larini bosib o'tadigan daryo Gallaecia, tegishli yoki tasdiqlangan qarshiliksiz. Ikkinchi (yoki manbalarga qarab) arab hokimi davrida Abd al-Aziz ibn Muso (714-716), Kataloniyaning asosiy shahar markazlari taslim bo'ldi. 714 yilda otasi Muso ibn Nusayr ilgarilab ketdi va haddan oshib ketdi Soriya, g'arbiy Bask mintaqalari, Palensiya va g'arbga qadar Xijon yoki Leon, bu erda Berber gubernatori tayinlangan, u erda hech qanday qarshilik ko'rsatilmagan. Iberiyaning shimoliy hududlari zabt etuvchilarning e'tiborini kam tortdi va ularni olishda himoya qilish qiyin edi. Yuqori g'arbiy va markaziy Pireney osti vodiylar zabt etilmay qoldi. Bu vaqtda Umaviy askarlari etib kelishdi Pamplona, va Bask Arab qo'mondonlari bilan shaharni va uning aholisini hurmat qilish uchun murosaga kelishganidan keyin topshirilgan shahar, bu odat shaharning ko'plab shaharlarida keng tarqalgan edi. Iberiya yarim oroli.[27] Umaviy askarlari ozgina qarshilikka duch kelishdi. O'sha davrning aloqa imkoniyatlarini inobatga olgan holda, uch yil Pireneyga yetib borish uchun oqilona vaqt bo'lib, shaharlarni taqdim etish va ularni kelgusida boshqarish uchun zarur choralarni ko'rgandan so'ng. Download 0.8 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|