Mustaqil ish mavzusi Elektromagnit induksiya hodisasining Faradiy-Maksvell talqini Faradiy Tajrabasi

Farg’ona Palitexnika instituti Mexanika va Mashinasozlik fakulteti TMJ kafedrasi 16-22 guruh talabasi Shoniyozov Suxrobbekningning fizika fanidan tayyorlagan taqdimot loyihasi.

Mustaqil ish mavzusi

• Elektromagnit induksiya hodisasining
• Faradiy-Maksvell talqini

Faradiy Tajrabasi

• Elektromagnit induksiyasi xodisasi xozirgi zamon fizikasi va texnikasining eng muxim xodisalaridan
• Biri bo’lib u faradiy tomonidan 1831-yilda ochilgan .faraday o’tkazgan tajribalaridan birida temir xalqa
• Olib,unga ko’p o’ramlardan iborat bo’lgan ikkita mis cho’lg’ami o’radi ; 1-cho’lg’am uchlariga
• Tok manbai bilan K kalit ulangan bo’lib,ikkinchisiga galvonametr ulangan
• Birinchi cho’lg’amda kalit ulanib tok hosil bo’lganda ,ikkinchi cho’lg’amda tok impulsi xosil bo’lgan va galvonametr
• Mili bir tomonga og’a boshlagan va juda tez nolga qaytgan birinchi cho’lg’am kaliti uzulganda xam ikkinchi cho’lg’amda tok impulsi hosil bo’lib galvonametir mili teskari tarafga og’ib yana juda tez nolga qaytgan.ko’p sonli
• Tajribalardan quydagi qonuniyatlar aniqlangan.vaqt buyicha o’zgaradigan tashqi magnit maydonida joylashgan
• O’tkazgichda ,ya’ni ikkinchi cho’lg’amda EYUK paydo bo’ladi

Ikki cho’lg’amli transformator

Agar o’tkazgich yopiq bo’lsa,unda induksiyaviy tok hosil bo’ladi.o’tkazgichda induksiya hisobiga xosil bo’lgan EYUK kattaligi shu o’tkazgichni kesib o’tuvch magnit
induksiyasi oqimining o’zgarish tezligiga proporsionaldir
Bu ifoda Faradiy-maksvell qonuni deb ataladi

Faradiy nazariyalari

• Yopiq zanjirni kesib o’tuvchi magnit induksiyasi oqimining o’zgarishini shu zanjir atrofidagi magnit maydonini
• O’zgartirish yoki yopiq o’tkazgichni vaqt bo’yicha o’zgarmas magnit maydonida siljitish xisobiga xosil qilish mumkin
• Birinchi holda elektr va magnit maydonlarining maksvell kashf etgan o’zaro ta’sirga asosan ya’ni magnit maydonining istalgancha o’zgarishi elektr maydonining xosil bo’lishiga olib keladi va aksincha
• Ikkinchi xolda esa o’tkazgichdagi erkin elektronlar xarakatga kelib induksiyaviy elektr tokini hosil qiladi.elektromagnit induksiya qonuni energiyaning saqlanish qonuniga asoslanib keltirib chiqarish mumkin

L uzunlikdagi o’tkazgich qisqa vaqt ichida magnit maydoni ta’sirida,db kichik masofaga siljigan bo’lsin.bu xolda tok manbayi bajargan ish

Lens qoidasiga asoslanib EYUKning yo’nalishini aniqlash

• Induksiyaviy EYUK va tok shunday yo’nalishga ega bo’ladiki u hosil qilgan magnit maydoni shu tokni vujudga keltiruvchi magnit oqimining o’zgarishiga qarshilik qiladi

O’tkazgichdan yasalgan xalqaga magnitning shimoliy qutbini yaqinlashtirsak,xalqada I induksiyaviy tok xosil bo’ladi.uning magnit maydoni magnitning shimoliy qutbini itarishga xarakat qiladi,ya’ni uni yana yaqinlashishiga to’sqinlik qiladi.natijada bu induksiyaviy tokning magnit kuch chiziqlari xalqada o’ngdan chapga yunalgan bo’ladi.ya’ni biz tarafda pastdan yuqoriga qarab yunalgandir
Doimiy magnitni xalqali o’tkazgichda induksiyaviy tokni xosil qilishi

B induksiyali magnit maydonida aylanayotgan N o’ramli ramka

• Kuch chiziqlarida perpendikulyar bulgan o’q atrofida,B induksiyali bir jinsli magnit maydonida w doimiy burchak tezlik bilan aylanayotgan xar bir S yuzaga ega bo’lgan N o’ramlardan iborat raqamning elektromagnit induksiyasini ko’rib chiqamiz

Boshlang’ich momentda ( t=0 ),ramka tekisligi B yunalishga perpendikulyar bo’lsin.bu raqamni kesib o’tuvchi magnit oqimi ф=ВS dan iborat t momentda esa
Ф=Вscos@ @-alfa

O’zinduksiya hodisasi.induktivlik

Olingan konturda oqayotgan elektr toki shu konturni kesib o’tuvchi magnit induksiya oqimini vujudga keltiradi

Bu konturdagi tok kuchi o’zgarsa magnit oqimi ham o’zgarib konturdagi tokning o’zgarishiga qarama qarshi

Yo’nalishga ega bo’lgan induksion tokni hosil qiluvchi EYK ni induksiyalaydi shuning uchun bu hodisa o’zinduksiya hodisasi deyiladi o’zinduksiya hodisasi bilan tajribada tanishib chiqish uchun o’zgarmas tok manbai

Va ikkita parallel tarmoqdan iborat zanjir tuzamiz.tarmoqlardan biriga 1 cho’g’lanma lampa va unga ketma ket

Qilib R Reostat,ikkinchi tarmoqqa shunday 2lampa va unga ketma ket qilib temir o’zagi bo’lgan L g’altak

Elektromagnit ulaymiz. R reostat yordamida ikkala tarmoqning ham qarshiligini birday qilib olamiz .K kalit ulanganda 1lampa zanjir ulangan hamon yonadi .2lampa esa birmuncha kechikib yonadi.bu tajribada ro’y bergan hodisalarning sababi Elektromagnit induksiya ekanligini korsatish mumkin

(rasm pastki qisimda)