Mustaqil ishi Mavzu: Urug`lanish va qo`sh urug`lanish jarayoni Bajardi: Abduvohidov Dilshod Tekshirdi: Isomov Eldor

Toshkent davlat agrar universiteti
Samarqand filiali
Agrobiologiya fakulteti Mevachilik va uzumchilik yo`nalishi
talabasi Abduvohidov Dilshodning
Botanika fanidan tayyorlagan
Mustaqil ishi
Mavzu: Urug`lanish va qo`sh urug`lanish jarayoni
Bajardi: Abduvohidov Dilshod

Tekshirdi: Isomov Eldor
Reja:

• O`simliklarda urug`lanish jarayoni
• Gibridlash haqida ma’lumot
• O`simliklarda qo`sh urug`lanish jarayoni

1.Gul bandi
2.Gul o`rni
3.Gulkosachabarg
4. Gultojibarg
5. Chang ipi
6. Changdon
7.Tuguncha
8. Ustuncha
9.Tumshuqcha
Gulning tashkiliy qismlari
Urug‘lanish jarayoni, gulli o‘simliklarda murakkab jarayonlar qatoriga kirib changlanish jarayonidan keyin ro‘y beradi. Otalanish jarayoni erkak vaurg‘ochi gametalarining bir biri bilan qo‘shilishi
asosida zigotani hosil qilish bilan tugallanadi.
Changning unishi otalanishgacha bo‘lgan muhim jarayon hisoblanadi. Urug‘chi tumshuqchasi
changni qabul qilishga tayyorlanib o‘zidan maxsus suyuqlik ajratib chiqaradi. Bu yopishqoq suyuqlik
changni faqat tutib qolmasdan chang unishini tezlashtirib, uni namlab unishga majbur qiladi.
Ekzina qavatidan chang ichiga kirgan namlik intinani tumshuqchadan urug‘chi trubkasiga o‘sib kiritadi.Chang trubkasida harakatlanayotgan generativ hujayra 2 ta spermiya hosil qiladi. Chang nayining
uzunligi ayrim o‘simliklarda 25 - 35 sm tashkil qilsa, ayrim o‘simliklarda 1 smgacha bo‘ladi. Chang
nayining o‘sish tezligi har xildir. Masalan: makkajo‘xorida 6,25 mm/s, gulsafsarda 4 mm/s, qoqio‘tda
esa 35 mm/s. Changlanish jarayonida onalik tugunchasiga ba’zan 1 ta, ba’zan cheksiz miqdorda chang
o‘sib kiradi. Agar gul 1 ta urug‘ kurtak hosil qilsa 1 ta chang, ko‘p urug‘ kurtak hosil qilsa ko‘p chang
o‘sib kiradi.
Gibridlash -deb turli tur, navdagi o‘simliklarni chatishtirish asosida olingan naslga aytiladi. Gibrid
urug‘dan o‘stirilgan o‘simliklar gibrid o‘simlik deyiladi. Gibrid o‘simliklarni tabiiy va sun’iy yo‘l bilan
hosil qilishi mumkin. Tabiiy gibridlash o‘simliklarning tabiiy chatishishi asosida ro‘y bersa, sun’iy
chatishtirish inson faoliyati ishtirokida amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda sun’iy chatishtirish asosida
100 lab madaniy o‘simliklar yaratilgan.
Urug‘ kurtakka yetib kelgan chang nayi urug‘kutrak qopchasida yorilib 2 ta sperma hosil qiladi.
Bu spermaning bittasi tuxum hujayrani otalantirsa, ikkinchisi markaziy hujayrani otalantirardi. Bu hodisa bir vaqtning o‘zida parallel ro‘y beradi. Shuning uchun bu jarayon qo‘sh urug‘lanish jarayoni
deyiladi. Bu jarayon yopiq urug‘li o‘simliklar uchun xos bo‘lib boshqa o‘simliklarda kuzatilmaydi.
Gulli o'simliklarda qo'sh urug'lanish hodisasini
1898 yil akademik S.G Navashin kashft etgan .
Bunda otalik va onalik gametofitlarining tuzilishi hamda uruglanish jarayonini organishga bagishlangan bir qator tadqiqotlar sabab bolgan. Birinchi marta ochiq urugli osimliklarda sodir boladigan uruglanish jarayoni E.Strasburger (Strasburger, 1886) tomonidan tavsiflangan. U spermiy chang nayidan onalik gametofitiga otayotganda erib ketadi, shundan song ulardan bittasi tuxum hujayraning yadrosi bilan qoshiladi degan xulosaga keladi.
Liliyadoshlar oilasining turkum osimliklarida murtak xaltadagi tuxum hujayrani uruglanishidan tashqari yana bitta uruglanish roy berishida urugchi tomonidan markaziy yadro, otalik gametofit tomonidan ikkinchi spermiy ishtirok etishi malum boldi. Bu hodisa bitta spermiy tuxum hujayraning yadrosi bilan, ikkinchi spermiy markaziy yadro bilan qoshilishi qoshuruglanish nomini oldi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.S Tursunboyeva Botanika asoslari;
2.Musayev Genetika asoslari;
3.Biologiya onlayn maktab.
4.Fayylar.org