Mustaqil ishi mavzu:”Geodeziyada ishlatiladigan o’lchov birliklari” Qabul qildi: Tadjiyev. Sh. T navoiy -2022 Reja

Grad o’lchovi. Bu o’lchov chet mamalakatlarda chiqarilayotgan asboblarda ishlatilgan . Bunda aylana 400 grad ga , 1grad=100 daqiqa=100c, 1daqiqa=100 sek= Burchak qiymati shaklida yoziladi.
Gradus va grad o’lchovlari orasidagi munosabat quyidagicha ifodalanadi:



Uzunlik o’lchash birlik tizimi SI bo’yicha metr qabul qilingan. Metr – kripton 86 atomining va darajasi oralig’idagi vakuumda nurlangan to’lqinlarning uzunligi 1.650.763,73 ga teng bo’lgan xolati deb qabul qilingan.
GOST 8.020 – 75 ga ko’ra metr birligini tekshirish tartibi keltirilgan. Birinchi davlat tekshirish etaloni : K – 86 birinchi nurlanuvchi manba , ikkinchi etalon uzunligini o’lchashda ishlatiladigan etalon interferometr , birinchi va ikkinchi nurlanuvchi manbalarni tekshiruvchi etalon interferometrlardan iborat. Bu etalon 0 dan 1 metrgacha oraliqni o’rta kvadratik xato bilan o’lchash mumkin . Kelgusida birinchi nurlanuvchi manba sifatida gaz lazeri qo’llanishi mo’ljallanmoqda.
Astronomik-geodezik ishlarda (azimut yo’nalishini Quyosh va Qutb yulduzlari orqali , davlat geodezik shoxobcha punktlari koordinatalarini aniqlash kabi ishlar) vaqt birligi sifatida – daqiqa va u bilan birga to’lqinlarning sodir bo’lish tezligi – gers qabul qilingan. SI bo’yicha vaqt birligi – daqiqa vaqti , u 9.192631. 770 ta nurlanish davriga teng bo’lib, bunda atom steziy – 133 ning asosiy xolatida ikki tola orasidan o’tgan davridir.
GOST 8.129 – 77 ga ko’ra vaqt birligi va to’lqinarning sodir bo’lish tezligini tekshirish tartibi ketirilgan . Birinchi davlat vaqt etaloni vodorodli va kvarsli generatorlar , to’lqinlarning sodir bo’lish tezligini 100KGs dan 1Gs gacha bo’luvchi va ularni ajratuvchi uskuna , vaqt shkalasini saqlovchi kvant soatlar xamda ta’min qiluvchi uskunalardan iborat .
Birinchi davlat vaqt etaloni vaqtni va to’lqinlarning sodir bo’lish tezligini o’rta kvadratik xato bilan aniqlab beradi. Unda sistematik xato ga teng .
Xavo bosimini o’lchashda birlik sifatida bir atmosfera qo’llaniladi. Bir atmosfera balandligi 760 millimetrli simob ustunining 0 C dagi bosimiga teng. Atmosfera so’zi atm. deb belgilanib, u 1 kvadrat santimetrga ta’sir etadigan 1.033 kg og’irlik kuchiga teng , ya’ni 1 atm-1.033 kg/ .
Xavo haroratini o’lchash birligi Selsiy termometri ustunning bir bo’lagiga teng bo’lib , u 1 daraja deb olinadi va daraja qiymati yoniga C xarfi yoziladi, masalan - 12 C .
Maydon yuzini aniqlashda birlik o’rnida kvadrat kilometr ( ), gektar (ga) =10 000 , kvadrat metr ( ) lar qo’llaniladi.
So’nggi yillarda turli dal’nometrlar bilan masofa o’lchashda elektromagnit , radioto’lqinlar hamda lazer nurining tezligini o’lchash birligi qilib km/sek , km/s qo’llanilmoqda . Masalan , (yorug’lik) elektromagnit to’lqinning bo’shliqdagi tezligi 299792,5 km/sek ga teng.
MDH da Oliy geodeziya boshqarmasi tashkil qilingan kundan (1919-yil) boshlab bosh meridian qilib Grivich meridian qabul qilindi. Geodezik ishlarni bajarishda chiziqning uzunligi, maydonning yuzi , turli burchaklar , havo bosimi kabi kattaliklar o’lchanadi. Bunda ishlatish joyiga qarab o’lchovlarning turli birliklari qo’llanadi. Joyda uzunlik o’lchashda asosiy birlik metrdir.
-Geodezik ishlarni bajarishda chiziqning uzunligi, maydonning yuzi , turli burchaklar ,havo bosimi kabi kattaliklar o’lchanadi. Bunda ishlatish joyiga qarab o’lchovlarning turli birliklari qo’llanadi. Joyda uzunlik o’lchashda asosiy birlik metrdir .
-Geodeziyaning grafik ishlarida uzunlik birligi sifatida metr bo’laklari – santimetr , millimeter qo’llaniladi.
-Geodezik ishlarda burchak qiymati gradus, grad , radian birliklarida o’lchanadi.