Mustaqil ishi O‘qituvchi: Axunov Fayzulla Talaba

3.7-rasm. Dunyo miqyosidagi mintakaviy metrologiya tashkilotlari
3. O‘zbekiston Respublikasi “Metrologiya to‘g‘risida”gi qonuni.

O‘zbekiston respublikasining “Metrologiya to‘g‘risida”gi qonuni 28.12.1993 y. qabul qilingan bo‘lib, mazkur qonunga quyidagilarga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilgan:

O‘zR 26.05.2000 y. 82-II-son Qonuni, O‘zR 25.04.2003 y. 482-II-son Qonuni.
Qonun 5 ta bo‘lim va 21 ta moddadan tashkil topgan bo‘lib, 1-bo‘lim umumiy qoidalarga bag‘ishlangan. 1-moddada metrologiyaning asosiy tushunchalari keltirilgan. 2-moddada metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonundan va O‘zbekiston Respublikasining o‘zga qonun hujjatlaridan iboratligi va Qoraqalpog‘iston Respublikasida metrologiya sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinishi belgilangan. 3-moddada xalqaro shartnomada yoki bitimda O‘zbekiston Respublikasining metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlaridagidan o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma yoki bitim qoidalari qo‘llanishi taʼkidlangan. Qonunning 4-moddasida metrologiyaga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarishni metrologiya bo‘yicha milliy organ - "O‘zstandart" agentligi amalga oshirishi va "O‘zstandart" vakolatiga:

• 
  metrologiya sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish, metrologiyaga oid faoliyatni mintaqalararo va tarmoqlararo muvofiqlashtirish;
  
• 
  milliy etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va qo‘llab-quvvatlash hamda ularning xalqaro darajada solishtirshshshini taʼminlash qoidalarini belgilash;
  
• 
  o‘lchov vositalari, usullari va natijalariga qo‘yiladigan umumiy metrologik talablarni aniqlash;
  
• 
  davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish;
  
• 
  metrologiya masalalari bo‘yicha normativ hujjatlarni, shu jumladan davlatning boshqa boshqaruv organlari bilan hamkorlikda O‘zbekiston Respublikasining butun hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan normativ hujjatlarni qabul qilish;
  
• 
  metrologiya sohasida ilmiy va muhandis-texnik kadrlar tayyorlash;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining metrologiya sohasidagi xalqaro shartnomalariga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  metrologiya masalalari bo‘yicha xalqaro tashkilotlar faoliyatida qatnashish;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasining o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini taʼminlash tizimi faoliyat olib borishi va rivojlanishini hamda uning xalqaro o‘lchov tizimi va boshqa mamlakatlarning o‘lchovlar tizimlari bilan uyg‘unlashuvini taʼminlash;
  
• 
  isteʼmolchilar huquklarini, fuqarolarning sog‘lig‘i va xavfsizligini, atrof muhitni hamda davlat manfaatlarini noto‘g‘ri o‘lchov natijalarining salbiy oqibatlaridan muhofaza qilishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirishi ko‘rsatilgan.
  

Qonunning 4-1-moddasida o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini taʼminlashga oid, metrologiya normalari va qoidalarini belgilovchi hamda O‘zbekiston Respublikasi hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan normativ hujjatlarni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni "O‘zstandart" agentligi amalga oshirishi, O‘zbekiston Respublikasining korxonalari, tashkilotlari, davlat boshqaruv organlari, yuridik shaxslar birlashmalari metrologiya sohasidagi davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doiradan tashqaridagi normalar va qoidalarni belgilaydigan, o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini taʼminlashga oid, "O‘zstandart" agentligi tomonidan tasdiqlangan normativ hujjatlarni aniqlashtiradigan va ularga zid bo‘lmagan normativ hujjatlarni o‘z vakolatlari doirasida ishlab chiqishlari hamda tasdiqlashlari mumkinligi keltirilgan.
Qonunning 2-bo‘limidagi 5-, 6-, 7-, 8-moddalarda fizik o‘lcham birliklari, ularning etalonlari, o‘lchov vositalari va o‘lchovlarni bajarish uslubiyotlari haqida so‘z yuritilgan. 5-moddada O‘zbekiston Respublikasida Xalqaro o‘lchamlar tizimi (SI)ning fizik o‘lcham birliklarini belgilangan tartibda qo‘llashga yo‘l qo‘yilishi, fizik o‘lcham birliklarining nomi, belgisi, ularni yozish va qo‘llash qoidalari "O‘zstandart"ning taqdimnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanishi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Xalqaro o‘lchamlar tizimiga kiritilmagan o‘lchamlarni qo‘llashga ruxsat berishi mumkinligi, hamda tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish chog‘ida kontrakt shartlariga muvofiq fizik o‘lchamlarning o‘zga birliklari ham ishlatilishi mumkinligi bayon etilgan. Qonunning 6-moddasida fizik o‘lchamlarning birliklari etalonlar vositasida saqlanishi va qayta tayyorlanishi, etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va qo‘llash tartibini "O‘zstandart" belgilashi aytib o‘tilgan. Foydalanishda bo‘lgan o‘lchov vositalari o‘lchov natijalarining qonunlashtirilgan birliklarda belgilab qo‘yilgan aniqlikda bo‘lishini taʼminlashi va qo‘llash shartlariga mos kelishi lozimligi va texnika vositalarini o‘lchov vositalariga mansub deb topish mezonini "O‘zstandart" belgilashi 7-moddada asoslangan. O‘lchovlarni bajarish uslubiyotlari o‘lchov natijalarining xatoliklarini baholashni o‘z ichiga olishi va o‘lchov o‘tkazishning mavjud sharoitlarida belgilab qo‘yilgan aniqlikni taʼminlashi lozimligi, o‘lchovlar belgilangan tartibda attestatsiya qilingan o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlariga muvofiq holda amalga oshirilishi lozimligi, o‘lchovlarni bajarish uslubiyotlarini ishlab chiqish va metrologik attestatsiya qilish tartibini "O‘zstandart" belgilashi 8-moddada o‘rnatilgan.
Qonunning 3-bo‘limida O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmatlariga doir (9- 10- 11-moddalar) maʼlumotlar keltirilgan. O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati davlat metrologiya xizmatidan va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlaridan tarkib topishi 9-moddada, "O‘zstandart" boshchilik qiladigan davlat metrologiya xizmatiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi davlat metrologiya xizmati organlari kirishi, davlat metrologiya xizmati organlari davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini, shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirilishi 10-moddada taʼkidlangan. Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari (11-modda) zarurat bo‘lgan hollarda o‘lchovlarning yagona birligini taʼminlash bo‘yicha ishlarni bajarish va metrologiya nazoratini amalga oshirish uchun tuzilishi, yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarining huquq va burchlari davlat metrologiya xizmati organlari bilan kelishib olingan nizomlar bilan belgilanishi ko‘rsatilgan.
Qonunning 4-bo‘limida davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratiga doir talablar o‘rnatilgan bo‘lib, bu bo‘lim 12-19-moddalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu moddalar quyidagilarga bag‘ishlangan:
12 - modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini o‘tkazish tartibi.
13 - modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati obʼektlari.
14 - modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati tadbiq etiladigan doiralar.
15 - modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati turlari.
16 - modda. O‘lchov vositalarining turlarini tasdiqlash.
17 - modda. O‘lchov vositalarini tekshiruvdan o‘tkazish.
18 - modda. O‘lchov vositalarini tayyorlash, realizatsiya qilish va ularning ijarasi bilan shug‘ullanish uchun yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatiga litsenziya berish.
18-1 - modda. Metrologiya ishlari va xizmatlarini amalga oshirish huquqi bilan taʼminlash uchun yuridik va jismoniy shaxslarni akkreditatsiya qilish.
19 - modda. Metrologiya normalari va qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik.
4.Metrologik tekshiruv va nazorat.
O‘lchashlar birliligiga erishishning asosiy mexanizmi bo‘lib metrologik tekshiruv va nazorat hisoblanadi. Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati davlat metrologiya xizmati organlari tomonidan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etilishini tekshirish maqsadida amalga oshiriladi. (12-modda).
Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati metrologiya sohadagi qonun hujjatlari talablariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati asosi
“Metrologiya to‘g‘risida” qonuni va O‘Z RST 8.002 standarti bilan reglamentlangan. Ushbu hujjatlar bilan Davlat metrologik tekshiruvi va nazoratining obʼektlari, turi va
ko‘rinishi o‘rnatilgan metrologik tekshiruvi va nazoratining obʼektlari (13-modda) hisoblanadi. Quyidagilar davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratining obʼektlari (13-modda) hisoblanadi:

• 
  etalonlar;
  
• 
  o‘lchov vositalari;
  
• 
  moddalar va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart namunalari;
  
• 
  axborot- o‘lchov tizimlari;
  
• 
  o‘lchovlarni bajarish uslubiyotlari;
  
• 
  metrologiya normalari va qoidalarida nazarda tutilgan o‘zga obʼektlar.
  

Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doiralar. (14-modda)
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati:

• 
  sog‘liqni saklash, veterinariya, atrof-muhitni muhofaza qilish;
  
• 
  moddiy boyliklarni va energetika resurslarini hisobga olish;
  
• 
  savdo-tijorat, bojxona, pochta va soliq operatsiyalarini o‘tkazish, telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish;
  
• 
  zaxarli, yengil alangalanuvchan. portlovchi va radioaktiv moddalarni saqlash, tashish hamda yo‘q qilib tashlash;
  
• 
  davlat mudofaasini taʼminlash;
  
• 
  mehnat xavfsizligini va transport xarakati xavfsizligini taʼminlash;
  
• 
  sertifikatlanadigan mahsulotning xavfsizligi va sifatini aniqlash;
  
• 
  geodezik va gidrometeorologik ishlar;
  
• 
  o‘lchov vositalarini davlat sinovidan, tekshiruvdan, kalibrlashdan, taʼmirlash va metrologik attestatsiyadan o‘tkazish;
  
• 
  foydali qazilmalarni qazib olish;
  
• 
  milliy va xalqaro sport rekordlarini ro‘yxatga olishga nisbatan tatbiq etiladi.
  

O‘zbekiston Respublikasining normativ hujjatlariga binoan davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati faoliyatning o‘zga doiralariga nisbatan ham tatbiq etilishi mumkin.
Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati turlari. (15-modda.)
Davlat metrologiya tekshiruvi quyidagi tarzda amalga oshiriladi:

• 
  o‘lchov vositalarining turlarini sinash va tasdiqlash;
  
• 
  o‘lchov vositalarini hamda o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attyestatsiya qilish;
  
• 
  o‘lchov vositalarini, shu jumladan etalonlarni tekshiruvdan o‘tkazish, kalibrlash;
  
• 
  o‘lchov vositalarini hamda o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini sinash.
  
• 
  tekshiruvdan o‘tkazish, metrologik attestatsiya qilish. o‘lchov vositalarini va metrologiya
  
• 
  faoliyatning boshqa muayyan turlarini kalibrlash huquqiga ega bo‘lishi uchun metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarning o‘lchov vositalarini tayerlash, realizatsiya qilish,
  
• 
  ularning ijarasi bilan shug‘ullanishga doir faoliyati litsenziyalanayotganda mazkur shaxslarning belgilangan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etishlarini baholash hamda tasdiqlash;
  
• 
  o‘lchovlarning bajarilish sifatini va metrologiya faoliyatining boshqa turlarini baholash.