Mustaqil ishi zubilo va kreytsmeyselni ishga sozlash zubiloning charxlanish burchagi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI

FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI SIRTQI BO’LIMI
Texnologik ta’lim yo’nalishi 22-27 gurux
Karimova SHahloning
MUSTAQIL ISHI


ZUBILO VA KREYTSMEYSELNI ISHGA SOZLASH ZUBILONING CHARXLANISH BURCHAGI


Reja:


1. Metallni kesish deb nimaga aytiladi?
2. Kesuvchi asboblarning kesuvchi qismi kanday shaklda bo‘ladi?
3. Ishlov beriladigan sirt deganda nimani tushunasiz?
4. Zubilo qanday tuzilgan?
5. Zubiloning o‘tkirlik burchagi necha gradus bo‘ladi?

Metallarni kesish (rezka metallov)— temir (qo‘l) arra doiraviy arrali, tokarlik-kesib tushirish stanoklarida — kesuvchi asbob va qaychilar yordamida, shuningdek termik usullarda sortli yoki list metalldan qism (zagotovka)lar ajratib olish.

Umumiy ma’lumotlar Kesish deb kesuvchi asboblar (zubilo, kreytsmeysel) va zarb beruvchi chilangarlik bolg‘asi bilan zagotovka sirtidagi ortiqcha qatlamni kesib tashlash yoki zagotovkani qismlarga bo‘lish jarayoniga aytiladi. Ishlab chiqarishda dasttoh bilan bajarib bo‘lmaydigan va yuqori aniqlik talab kilinmaydigan ishlarda kesish bajariladi. Yirik detallar maxsus taxtalarda, katta o‘lchamli detallar esa o‘z o‘rnida kesiladi. Ishlov beriladigan detalning qo‘llanishiga ko‘ra, kesish toza yoki dag‘al bo‘lishi mumkin. Birinchi holda zubiloning bir sidra harakatida metalldan 0,5 dan 1 mm gacha, ikkinchi holda esa 1,5 dan 2 6 mm gacha qalinlikdagi qatlam kesib olib tashlanadi. Aniq ishlovga 0,4—1 mm gacha kesish natijasida erishish mumkin.
3. Ishlov beriladigan sirt deganda nimani tushunasiz?
Kesish tebranishlari ishlov berish markazining kundalik ishlashi uchun katta ishlov berish muammosidir. Yupqa devorli qismlar uchun, agar tebranish katta bo'lsa, amplituda o'nlab mkm dan oshadigan kuchli tebranishlar bo'ladi, odatda katta shovqin hamroh bo'ladi. Bu ishlov berilishi mumkin bo'lsa ham, ishlov beriladigan sirt sezilarli tebranishga ega bo'ladi, bu esa yupqa devorli qismlarning tayyor sirt talablariga javob bermaydi.
Kesilgan tebranishning xavfliligi ulardan kattaroqdir. Bilamizki, agar ishlov berish paytida tebranish paydo bo'lsa, asbob va ishchi qism orasidagi nisbiy siljish ishlov beriladigan yuzada tebranish belgilarini keltirib chiqaradi, bu muqarrar ravishda sirt sifati va uning ishiga jiddiy ta'sir qiladi; Jarayon tizimi dinamik o'zgaruvchan yukga bardosh berishda davom etadi, asbob juda oson kiyinadi va ishlov berish markazining ulanish xususiyatlari buziladi. Og'ir holatlarda, kesish jarayoni davom etmaydi va og'ir holatlarda xizmat ko'rsatish markazi va asbobning ishlash muddati ta'sir qiladi. Bundan tashqari, tebranishda yuqori desibelli qattiq shovqin paydo bo'ladi, bu esa operatorning sog'lig'iga zarar etkazadi.
4. Zubilo qanday tuzilgan?
Zubilo va kreytsmeyselni tuzilishi, ishga sozlash, qirqish va tarashlash usullari. Zubilo yordamida qirqish. Zubila va bolg‘a bilan metallni qismlarga ajratish yoki uning ortiqcha qatlamini olib tashlashdan iborat chilangarlik operasiyasini qirqish deyiladi. Metallarni qirqishda kesuvchi asbob sifatida zubila va kreysmeyseldan, urish asbobi sifatida yesa chilangarlik bolg‘alaridan foydalaniladi.
5. Zubiloning o‘tkirlik burchagi necha gradus bo‘ladi?
Zubila tig‘ining o‘tkirlik (charxlash) burchagi ishlov beriladi-gan metallning qattiqligiga qarab tanlanadi. Masalan, cho‘yanni va bronzani qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 70°, po‘latni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 60°, mis va latunni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 40°, rux va alyuminiyni qirqish uchun o‘tkirlik burchagi 35° li zubilalardan foydalaniladi. Zubilaning ishchi qismi va kallagi odatda birmuncha kengroq qattiqlikka toblanadi, shunda u bolg‘a bilan kuchli zarbalar berilganida qiyshayib va sinib ketmaydigan bo‘ladi.
6. Kreytsmeyselning zubilodan farqi nimada?
—Silindrsimon ishqalagichlar silindrsimon teshiklarga uzil-kesil ishlov berishda qo‘llaniladi. Ularning sozlanadigan va sozlanmaydigan turlari bor (2-rasm). Sozlanadigan ishqalagich konusli to‘g‘rilagich (2) ga kirgizilgan kesik vtulka (3) dan iborat. Diametrini gaykalar (1 va 4) bilan sozlanadi. Konusga dastlabki ishlov berishda qo‘llaniladigan ishqalagich konus vtulka shaklida tayyorlanadi. —Maxsus ishqalagichlar (murakkab shaklli) qo‘l yetmaydigan, noqulay, turli shakldagi kichik o‘lchamli sirtlarga ishlov berishda qo‘llaniladi. —Ishqalagich materiallari. Ishqalagichlar cho‘yan, bronza, mis, qo‘rg‘oshin, oyna, fibra va qattiq yoyuchlardan yasaladi. Cho‘yan, mislar abraziv xossalarga ega bo‘lgani uchun ulardan tayyorlangan taxtalar ko‘proq qo‘llaniladi. Ishqalagichlar НВ 100—200 rusumli cho‘yandan tayyorlanadi. Uzun, nozik ishqalagichlarni Ст2 va СтЗ (НВ 150—200) markali po‘latdan yasaladi. Dastlabki saykallashda metallning qalinroq qavatini olishga to‘g‘ri keladi, shuning uchun yumshoq metall (mis) qo‘llaniladi. U yirik abrazivlarni kulrang cho‘yanga nisbatan yaxshi ushlab qoladi. —Metalldan yupqaroq qatlam olib tashlash kerak bo‘lsa, cho‘yandan yasalgan ishqalagichlar qo‘llaniladi. Detal sirtida oyna hosil qilmoq uchun «pireks» oynasi yoki quyma oynadan yasalgan tirnalmagan ishqalagichlardan foydalangan ma’qul. —Ishqalagichlarni abraziv materiallar bilan qoplashning (sharjirovkalash) ikki — bevosita va bilvosita usuli bor. Bevosita usulda yassi ishqalagich taxtaning ish qismini kerosin bilan yuvib, quruq latta bilan artiladi. Ishqalagichning yuzasiga kukunli pastani bir tekis surkab, toblangan po‘lat valikni ishqalgich sirtida 3—5 marta oldinga va orqaga yumalatish kerak (3-rasm, a). Diametri 10 mm. dan ortiq yumaloq Zubilo va kreytsmeyselni tuzilishi, ishga sozlash, qirqish va tarashlash usullari. Zubilo