Мусулмонларнинг таназзули сабаб дунё нималарни йўқотди?

Ғарбнинг материализм сари 
юзланиши: 
Нима бўлганда ҳам қўрқилган иш воқеъ 
бўлиб бўлди. Ғарбнинг фикри барча 
моддиюнчиликнинг барча маънолари 
сари юзланиб бўлди. Ана шу калима 
ичида мужассам бўлган ақида, нуқтаи 
назар, руҳият, рационализм, ахлоқ, 
жамият, илм, адабиёт, сиёсат ва 
бошқарувни қабул қилиб бўлди. Бу иш 
аста секин амалга ошди. Биринчи оҳиста 
ва шошмасдан, аммо куч ва қатъийлик 
билан бўлди. Зеро файласуфлар ва 
табиатшунослар борлиққа унинг холиқи 
йўқ, тадбир қилиб тургувчиси ҳам, амр 
қилгувчиси ҳам йўқ, табиат ва модданинг 
ортида ушбу оламни тасарруф қилиб 
турадиган, унинг устидан ҳукм 
юритадиган, ишларини тадбир қиладиган 
ҳеч қандай куч йўқ деган фикрга 

---

асосланган қараш билан қарашга 
тушдилар. Улар ана шу табиий оламни, 
ундаги ҳодисалар ва ҳаракатларни фақат 
механик йўл билан содир бўлади деган 
хужжатни келтирар эдилар. Ва буни соф 
илмий назария деб атадилар. Илоҳнинг 
борлигига эътиқод қиладиган, унга имон 
келтирадиган ҳар қандай изланиш ва 
тафаккурни уларнинг фикрларича илм ва 
ҳикматга асосланмаган кўр - кўрона 
тақлид деб номладилар, унинг устидан 
кулиб масхара қилдилар. Кейин эса 
уларнинг ўзлари танлаган йўллари, 
изланишларию қарашлари уларни шу 
ҳолга олиб келдики улар 
ҳаракатланмайдиган ва модда бўлмаган 
ҳар қандай нарсани инкор қиладиган 
бўлиб қолдилар. Ҳис ва тажрибанинг 
самараси бўлмаган, ўлчов, саноқ ва 
масофанинг остига дохил бўлмайдиган 
нарсаларнинг ҳеч бирига ишонмадилар. 
Оқибатда эса – табиатнинг ҳукми, 
лозимликнинг йўли билан - Аллоҳга ва 
табиатдан ташқари бўлган нарсаларга 

---

иймон келтириш ақл қўллаб- 
қувватламайдиган, илм исботламайдиган 
фаразлар жумласидан бўлиб қолди. 
Албатта, улар узоқ вақт Аллоҳни инкор 
этган эмаслар ва динга бўлган 
адоватларини ошкора ҳам этганмаслар. 
Уларнинг ҳаммалари Уни инкор 
этмадилар. Аммо улар танлаган фикрлаш 
услуби, изланиш ва қарашда тутган 
мақомлари ғайбга иймон келтириш 
асосига барпо бўлган, асоси ваҳий ва 
нубувват бўлган, унга даъват қиладиган 
ва охиратдаги ҳаёт ҳақида сўзлайдиган 
дин билан тўғри келмас эди. Улардан 
бирортаси улар айтган ҳис ва 
тажрибанинг остига дохил бўлмайди, 
вазн, саноқ ва масофа уни 
тасдиқламайди. Шунинг учун ҳам 
уларнинг диний ақидалар борасида шак- 
шубҳалари ҳар куни зиёда бўлиб 
бораверди.