Mutatsiyalar va ularning evolyutsiyadagi ahamiyati Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2.3. Modifikatsion o‘zgaruvchanlik.
Modifikatsion o‘zgaruvchanlik. Bir xil genotipga ega organizmlarda tashqi muhit omillari ta’sirida vujudga keladigan fenotipik tafovutlar modifikatsion o‘zgaruvchanlik deb ataladi. Genotip o‘zgarmaganligi uchun modifikatsion o‘zgaruvchanlik nasldan naslga berilmaydi. Modifikatsion o‘zgaruvchanlik populatsiyadagi deyarli barcha organizmlarga xos ekanligi bilan tavsiflanadi. Modifikatsion o‘zgaruvchanlik bo‘yicha to‘plangan ma’lumotlar nuklein kislotalardagi irsiy axborot qanday qilib fenotipda namoyon bo‘lishini tushunishga yordam beradi.
Har qanday tirik mavjudotning morfologik, fiziologik, biokimyoviy belgi- xossalari majmuasi, ya’ni fenotipi faqat ota-onadan olingan genlargina emas, balki ma’lum darajada shu organizm rivojlanayotgan muhitning xilma-xil omillari ta’siriga ham bog‘liq.
Modifikatsion o‘zgaruvchanlikka suv ayiqtovoni o‘simligi barglarining shakli o‘zgaruvchanligini misol qilib keltirish mumkin. Bitta o‘simlik tupi barglarning suv ostidagi va suv yuzasida barglarining shakli bilan farqlansa-da, ularning genotipi bir xil bo‘ladi. Barglar shakli yorug‘likka bog‘liq.
Bitta genotipning tashqi muhit sharoitiga qarab har xil fenotipni yuzaga chiqara olish chegarasi reaksiya normasi deyiladi. Modifikatsion o‘zgaruvchanlikning evolutsion ahamiyati shundan iboratki, u organizmlarga o‘z ontogenezida tashqi muhit omillariga moslashish imkoniyatini yaratadi. Reaksiya normasi keng bo‘lgan organizmlar tabiiy tanlashda qulaylikka ega bo‘ladi. Organizmlarning bo‘yi, massasi, pigmentatsiyasi va shunga o‘xshash ko‘plab belgilar modifikatsion o‘zgaruvchanlikka moyildir. Modifikatsiya- larning kelib chiqishi organizmda biokimiyoviy va fermentativ reaksiyalarning u yoki bu tomonga o‘zgarishiga bog‘liqdir.
Organizmning tashqi muhit sharoiti ta’siriga javobi shu ta’sirga moslanishini bildiradi. Dengiz sathidan yuqoriga ko‘tarilgan sari odam qonida eritrotsitlarning soni ko‘payadi. Odamlarda yozda terida melaninning ko‘payishi, hayvonlarda junning sovuq tushishi bilan qalinlashishi ham sharoitga moslashishdir. O‘simlik yorug‘lik kam tushadigan joyda o‘stirilsa, uning barg plastinkalari kattalashadi, ya’ni fotosintez sodir bo‘ladigan yuza oshadi va shu sharoitga moslashadi.
Buusullarningmohiyatiquyidagilardaniborat: o‘rganilayotgano‘simliknavlari, hayvonzotlarivaularduragaylariningmumkinqadarko‘proqvakillaritajribagajalbetiladi. Ularning har birida o‘rganilayotgan belgini ifodalovchi miqdoriy ko‘rsatkichlar, masalan: massasi gramm yoki kilogrammda, bo‘yi santimetr yoki metrda aniqlanadi..
Modifikatsion o‘zgaruvchanlik tibbiyotda katta ahamiyatga ega. Har bir kasallik reaksiya normasiga bog‘liq tarzda har xil odamlarda turlicha kechishi mumkin
Mutatsion o‘zgaruvchanlik. Irsiy o‘zgaruvchanlikning bu xili organizmlar 
genotipining o‘zgarishi tufayli sodir bo‘ladi. Mutatsiyalarning genlar va xromosomalarning o‘zgarishi bilan bog‘liqligi, ota-ona organizmlarida bo‘lmagan yangi 
va turg‘un irsiylanuvchi sifat o‘zgarishlarning kelib chiqishi mutatsion o‘zgaruvchanlikning evolutsiyadagi muhim ahamiyatini belgilaydi.
Poliploid turlar o‘simliklar olamida ko‘p tarqalgan. Hayvon turlari orasida poliploid organizmlar juda kam uchraydi. Shunday qilib, kombinativ o‘zgaruvchanlik, tabiiy va sun’iy ravishda vujudga keladigan mutatsion o‘zgaruvchanlik nihoyatda xilma-xil bo‘lib, organizmlar evolutsiyasi va seleksiyada katta rol o‘ynaydi.
Genlarimizdagi mutatsiyalar vaqt davomida evolyutsion o'zgarishlarni keltirib chiqaradi
Evolyutsiyaning asosiy ta'rifi organizmlar populyatsiyasi genofondida vaqt o'tishi bilan o'zgaradi. Barcha evolyutsiya genetik o'zgarishga asoslangan. Olimlar hali genetik kodning ishlashi haqida ko'p narsalarni bilishadi, lekin fan tirik organizmlarning genetik materiallari qanday ishlashi haqida juda ko'p ma'lumotni ishlab chiqdi. Biz DNKning umumiy va Evolyutsiya uchun muhim ahamiyatga ega bo'lgan, DNKning qanday o'zgarganligini yaxshi bilamiz.
E volyutsiya o'zgarishi

Evolyutsiya poydevori nafaqat DNKni ishlab, balki DNKni o'zgartiradi . DNKning muhim o'zgarishining asosiy mexanizmi mutatsiyalardir . DNKning mutatsiyaga uchraganligi haqiqatdir va to'g'ridan-to'g'ri kuzatiladi. Bundan tashqari, mutatsiyaning mexanizmlarining ko'pchiligi tushuniladi, shu jumladan organizmdagi keskin o'zgarishlarga olib keladigan mutatsiyalar. Bu shuni anglatadiki, organizmdagi o'zgarishlar ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ba'zi mexanizmlar.

Barcha tirik organizmlar umumiy o'zgarishlarga qaram bo'lgan genetik materiallarga egalik qilishadi. Bundan tashqari, organizmga ega bo'lgan xususiyatlar uning genetik kodi bilan aniqlanadi - uning genlari asosan organizmni nima qilganini aniqlaydi. 1) DNK organizmning tabiatini belgilaydi va 2) DNKning o'zgarishi mumkin bo'lgan mexanizmlar evolyutsiyaning asosi hisoblanadi. Evolyutsiyaning amalga oshirilishi bu faktlar orqali sodir bo'ladi.
Kichik o'zgarishlar va katta o'zgarishlar
Endi, DNK organizmni nima ekanligini va DNKning o'zgarishi mumkinligini hisobga olib, keyinchalik genetik kodda keng miqyosli o'zgarishlar sodir bo'lishi mumkin bo'lgan navbatdagi avlodlarga o'tuvchi navbatdagi o'zgarishlar orqali oqilona bo'ladi. Ushbu mantiqqa to'g'ri kelmasligi mumkin bo'lgan yagona yo'l, agar o'zgarishlar ro'y beradigan darajada etarli darajada to'planishiga to'sqinlik qiluvchi mexanizm aniqlansa.
Bunday mexanizm ma'lum emas.
Demak, bizda hayot shaklining xususiyatlarini kodlash mexanizmi, ushbu kodning o'zgarishi mexanizmi, amalga oshiriladigan o'zgarishlarning miqdorini keskin chegaralovchi ma'lum mexanizm yo'q va o'zgarishlarning ko'p vaqti bo'ladi. Evolyutsiyaning asosi bo'lgan genetik, umumiy kelib chiqishi hech bo'lmaganda biologik va mantiqiy ravishda bo'lishi mumkin degan fikrni qo'llab-quvvatlaydi.
Mutatsiyalar
Yaratilishkorlar va evolyutsionistlarning genetik operatsiyaning o'zaro kelishmovchiligi shundan iboratki, kreativistlar genetik o'zgarish muayyan nuqtadan oshib ketmasligi kerak. Odatda, bu holat uchun hech qanday yordam yo'q, lekin ba'zida mutatsiyalar organizmga zarar etkazadigan va vaqt o'tishi bilan juda ko'p o'zgarishlar sodir bo'lgan bo'lsa, organizm hayotiy bo'lmaydi.
Savol, organizmga ta'sir qiladigan mutatsiyalarning qanchasi zararli yoki foydalidir. Mutatsiyalarning katta qismi neytral bo'lishi yoki hatto hech qanday ta'siri bo'lmasligi mumkin. Biroq, har ikki zararli va foydali o'zgarish ham sodir bo'lishi mumkinligi aniq. Bundan tashqari, zararli mutatsiyalarning ta'sirini kamaytirish mumkin bo'lgan turli xil usullar mavjud, masalan jinsiy reproduksiya.
Ushbu munozarali masalalardan biri shundaki, kreatsionerlar nazariy jihatdan juda ko'p ishonishadi, chunki ular evolyutsiya uchun dalil yo'qligi haqida shikoyat qilishganidan shubhali dalillar mavjud. Yaratilishchilarning fikriga ko'ra, vaqt o'tgan sayin o'zgarish organizmning invaziligiga olib keladi (yoki ba'zan omon qolish mumkin emas, deb bo'lmaydi). Bu "o'zaro bog'lovchan" sehrli chiziqdir, ammo ular hech qanday dalil to'plamlarida ishora qila olmaydi yoki biron bir analitik model orqali tasvirlab berolmaydi.
Mutatsiyalar har doim ham zararli emas
Evolyutsionistlar, aksincha, organizmlarning mutatsiyalar bilan omon qolishiga imkon beradigan empirik mexanizmlarga ishora qiladilar. Birinchidan, jiddiy zarar etkazuvchi mutatsiyalar organizmni o'ldiradi yoki uning genlaridan o'tishiga to'sqinlik qiladi. Ikkinchidan, bugungi kunda tirik organizmlar zararli mutatsiyalar bilan genlarni olib yurishadi, lekin bu organizmlar rivojlanadi.
Evolyutsiyani milliardlab yillar va milliardlab organizmlar ustida ishlaydigan (katta zararli zararli mutatsiyalarni yo'qotishga moyil bo'ladi) hisobga olib, organizmlarning mutatsiyalar bilan "yashamasligi" juda nochor ko'rinmaydi.
Shunday qilib, vaqt o'tishi bilan keng miqyosli o'zgarishlar sodir bo'lgan degan xulosaga qisman qisqartirishlar va ma'lumotlarning talqini asoslangan bo'lsa-da, evolyutsiya tarafdorlari evolyutsion rivojlanish va umumiy kelib chiqishi ham biologik, ham mantiqiy ravishda bo'lishi mumkinligi haqidagi g'oyani qo'llab-quvvatlaydi. mumkin emas.
Shuni aytib o'tish kerakki, biror narsaning imkonsizligini ta'kidlaydigan kishi, biror narsaning mumkinligini ta'kidlaydiganlarga qaraganda, o'tish uchun juda katta to'siq bo'ladi.


Mutatsiyalarning tasnifi
1. Kelib chiqishi bo‘yicha. O'z-o'zidan va qo'zg'atilgan mutatsiyalarni ajratib ko'rsatish. O'z-o'zidan paydo bo'ladigan mutatsiyalar tabiatda juda kamdan-kam hollarda, ma'lum bir genning million nusxasiga 1-100 chastota bilan sodir bo'ladi. Hozirgi vaqtda o'z-o'zidan mutatsion jarayon ichki va tashqi omillarga bog'liq bo'lib, ular muhitning mutatsion bosimi deb ataladi.
Induktsiyalangan mutatsiyalar odamga mutagenlar - mutatsiyalarni keltirib chiqaradigan omillar ta'sirida yuzaga keladi. Mutagenlar uch xil bo'ladi:
Jismoniy (radiatsiya, elektromagnit nurlanish, bosim, harorat va boshqalar)
Kimyoviy (sitostatiklar, spirtlar, fenollar va boshqalar)
Biologik (bakteriyalar va viruslar)
2. Boshlang‘ich yo‘lga nisbatan. Somatik va generativ mutatsiyalar mavjud. Generativ mutatsiyalar reproduktiv to'qimalarda uchraydi va shuning uchun har doim ham aniqlanmaydi. Generativ mutatsiya paydo bo'lishi uchun mutant gametaning urug'lanishda ishtirok etishi kerak.
3. Moslashuvchan ma’nosi bilan. Ijobiy, salbiy va neytral mutatsiyalar mavjud. Ushbu tasnif hosil bo'lgan mutantning hayotiyligini baholash bilan bog'liq.
4. Genotipni o'zgartirish orqali. Mutatsiyalar genetik, xromosomaviy va genomik genomikdir.
5. Hujayradagi lokalizatsiyasi bo'yicha. Mutatsiyalar yadroviy va sitoplazmatiklarga bo'linadi. Plazma mutatsiyalari mitoxondriyalarda joylashgan plazmagenlarning mutatsiyalari natijasida yuzaga keladi. Ular erkaklarning bepushtligiga olib keladi, deb ishoniladi. Bundan tashqari, bunday mutatsiyalar asosan ayol chizig'ida meros bo'lib o'tadi.