muzning erish nuqtasi

3. Asosiy qurilmani tanlash va tavsiflash
Tizimda bosimning o’zgarishi bilan trubasimon prujinaga ta’sir etayotgan tizimdagi bosim va atrof muhit bosimlari orasidagi farqga proportsional ravishda hosil bo’layotgan kuch o’zgarishni boshlaydi va bu o’zgarish trubasimon prujina bikirligi bilan muvozanatlanguncha davom etadi.

	1 – himoyalovchi gilza; 2 – termoballlon; 3 – gilьzani to’ldiruvchi modda; 4 – futorka; 5 - kapillyar trubka; 6 – vtulka; 7 – pastki ajratuvchi shayba; 8 - uplotnitelьnaya nabivka; 9 – tepadagi ajratuvchi shayba.
3.4.3-rasm Termoballon tuzilishi prinsipial sxemasi

Trubasimon prujina bir o’ramli va ko’p o’ramli ko’rinishda tayyorlanishi mumkin. Termoballon (rasm.3.7) odatda zanglamas po’latdan, kapillyar trubka esa, ichki diametri 0,2-0,4 mm bo’lgan mis yoki po’lat trubkalardan tayyorlanib, tashqi tomondan u metall o’ramlar bilan himoyalangan bo’ladi.
Manometrik termometrlarga quyidagi qo’shimcha xatoliklar mansub:
1) atmosfera bosimi o’zgarishining ta’siri – barometrik xatolik;
2) atrof muhit temperaturasi o’zgarishining ta’siri – temperatura xatoligi;
3) termaballon va trubasimon prujina o’rnatilishiga qarab suyuqlik gidrostatik bosimining ta’siri – gidrostatik xatolik.
Sezgir elementli 7-qobig’ po’lat himoya idishiga joylanadi. Apparat va trubalarda o’rnatish uchun po’lat himoya idishiga shtutser kovsharlanadi. Po’lat himoya idishining tepa qismida tashqi ulash simlarini ulash uchun qisqichlar joylashtirilgan korobka mavjud.
Mis qarshilik termometrlari ham ba’zi afzalliklarga ega: arzonligi, toza holda olishning onsonligi, hamda yuqori elektr qarshiligi temperatura koeffitsientiga egaligi (4,26 10-3grad-1).
Kamchiligi – solishtirma qarshiligining kichikligi 0,017 om mm2/m va yuqori temperaturada oson oksidlanishi.
Shuning uchun mis qarshilik termometrlarining ishlatilish diapazoni cheklangandir (-500S + 1800S).
–50+1800S intervalda mis qarshiligini temperaturadan t bog’liqligi quyidagi tenglama orqali ifodaladi
Rt = R0(1+ t) (3.4.6)
- elektr qarshiligi temperatura koeffitsienti (grad-1).
Platinali va misli standart qarshilik termometrlari (TSP i TSM) ishlab chiqariladi. 00S dagi bu termometrlar qarshiligi (R0) har xil qiymatlarga ega va shu sababli har xil graduirovkali qarshilik termometrlari ishlab chiqariladi.
Platinali qarshilik termometrlari (TSP), graduirovkasi Gr 20, 0⁰C dagi qarshiliga R0=10 om; Gr-21, 0⁰C dagi qarshiliga R0=46 om va Gr22, 0⁰C dagi qarshiliga R0=100 om, Shuningdek 50P, 0⁰C dagi qarshiliga R0=50 om i 100P 0⁰C dagi qarshiliga R0=100 om.
Mis qarshilik termometrlari (TSM) graduirovkasi Gr23, 0S dagi qarshiliga R0=53 om i Gr24, 0S dagi qarshiliga R0=100 om, Shuningdek 50M, 0S dagi qarshiliga R0=50 om va 100M 0S dagi qarshiliga R0=100 om.
Konstruktsiyasi har xil qarshilik termometrlari ishlab chiqariladi.
TSP I - o’lchash chegarasi -0+5000S, ishchi bosim 40 bar (kgs/sm2)gacha, qo’zg’almas shtutserli ko’rinishda ishlab chiqariladi.
TSP III - o’lchash chegarasi -0+5000S, atmosfera bosimida qo’zg’aluvchi shtutser ko’rinishida ishla chiqariladi. Inertsiyasi 4 minutgacha.
TSP- XXI, TSP-XXII o’lchash chegarasi -0+5000S, ishchi bosim 250 bar (kgs/sm2)gacha, inertsiyasi – 1 min. 20 sek;
TSM-X (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 40 kgs/sm2;
TSM-XIV (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim atmosfera bosimi;
TSM-XI (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 40 kgs/sm2gacha;
TSM-239 (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 25 kgs/sm2gacha;
TSM- XII (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim atmosfera bosimi.
Qarshilik termometrlarining ko’p modifikatsiyalari ishlab chiqariladi. Ular bir biridan sezgir element kostruktsiyasi, himoya idishi, ishlatilish shart-sharoitlari bilan farqlanadi.
Shuningdek yarim o’tkazgichli qarshilik termometrlari-termorezistorlar ham ishlab chiqariladi. Ular, marganets, mis, kobalьt va nikel oksidlarini preslab yuqori temperaturada ishlov berib tayyorlanadi. Termorezistorlar teskari elektr qarshiligi temperatura koeffitsientiga ega, Shuning uchun ularda temperatura oshganda ularning elektr qarshiliklari kamayadi.
Silindr ko’rinishida, silindr himoyalangan va bu sikli ko’rinishda ishlab chiqariladi.

4. Gidravlik hisob

P0 = (3.4.2)
bu yerda, - gazning temperatura kengayish koeffitsienti;
t, t0 – o’lchanayotgan va boshlang’ich (00S) temperatura;
R0 – boshlang’ich bosim, t0 temperaturada;
- temperaturani t0 dan t gacha o’zgargandagi bosimning o’zgarishi.
R0 – odatda 1,0-5,0 MPa va ba’zi xollarda 7,0 MPa gacha chegarada bo’lishi mumkin va uning qiymati qancha katta bo’lsa, barometrik xatolik shuncha kam bo’ladi.
Atrof- muhHit temperaturasining o’zgarishi bilan o’lchashda ma’lum xatolik paydo bo’ladi va uni quyidagicha hisoblash mumkin:
tm = ( tm - t0); tk = ( tk - t0); (3.4.3)
Vm; Vk Vb - manometrik prujina, kapillyar va termoballon hajmlari;
tm, tk - manometrik prujina va kapillyar temperaturasi;
t0 - graduirovka temperaturasi (200C).
Bu tenglamalardan ko’rinib turibdiki, kapillyar uzunligi qancha katta bo’lsa, xatolik shuncha katta bo’ladi. Atrof muhit temperaturasi o’zgarishining ta’sirini kamaytirish uchun, termoballon hajmini oshirish kerak.
Suyuqlikli manometrik termometrlar to’ldiriladigan suyuqliklarga quyidagi talablar qo’yiladi: hajmiy kengayish koeffitsienti katta bo’lishi kerak; issiqlik o’tkazuvchanligi katta bo’lishi kerak; kichik issiqlik sig’imiga ega bo’lishi kerak; termometr materialiga kimyoviy inert bo’lishi kerak. Bu talablarga simob va ksilol javob beradi (simob -30 + 6000C; ksilol -40+2000C).
Temperatura o’zgarishiga mos ravishda tizimdagi bosimning o’zgarishini quyidagicha ifodalash mumkin:
= (t - t0) (3.4.4)
bu yerda, - suyuqlikni hajmiy kengayish koeffitsienti;
-suyuqlikni siqilish koeffitsienti.