N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a
Download 6,16 Mb. Pdf ko'rish
|
Sarazm madaniyati eneolit davrining noyob yodgorligi hisob
lanadi. Hozirgi Sarazm qishlog‘i Zarafshon vohasining yuqori qismida 0 ‘zbekiston bilan Tojikistonning chegara hududida joylashgan. Shu qishloqda istiqom at qiluvchi Ashurali Toyloqov 1976 yili o ‘z tomorqasi va q o ‘shnilarining hovlilaridan topilgan sopol siniqlari, bronza bolta va pichoqlarni olib, Panjikent muzeyiga topshiradi. Bu topilm alar darhol olim larning diqqatini o ‘ziga jalb qiladi va 1977 yilda tojikistonlik arxeologlar tadqiqot ishlarini boshlab yuboradilar. U erda 1977 yildan beri Tojikistonlik arxeolog Abdulla Isaqov tadqiqot ishlarini olib boradi. Keyinchalik bu erda fransuz va amerikalik olim lar ham ham korlikda tadqiqot ishlarini olib bordilar. Sarazm qishlog‘i 90 gektar maydonni egallagan bo‘lib, lO tepalikdan iborat. Bu erda aholi eneolit davridan ilk bronza davrigacha yashagan. Bu m adaniyat 4 bosqichda rivojlangan bo‘lib, uning I va II bosqichlari eneolit davriga to ‘g ‘ri keladi. Birinchi bosqichda Sarazm qishlog‘iga asos solinadi. Bu davrda qishloq atrofi mudofaa devori bilan o ‘ralib, guvaladan qurilgan bir xonali uylari boMgan. U ylar yaqinida xilxonalar boMgan. Qishloq hududidan sirtiga qora va qizil bo‘yoqlar turli geometrik naqshlar solingan sopol parchalari, misdan yasalgan qurollar, mis oyna, oltin va kumushdan yasalgan taqinchoqlar, qimmatbaho toshlar-bronza, lazurit va serdolikdan yasalgan m unchoqlar topilgan. Bu topilm alar Turkmanistonning Anov II moddiy buyumlariga ancha o ‘xshaydi. Olim lar bu davrning xronologiyasini radiokarbon usulida aniqlaganlar. U mil.avv. 3100-2930 yilliklarga mansub boMgan. Ikkinchi bosqich so‘nggi eneolitdan ilk bronza asriga o‘tish davri hisoblanadi. Bu davrda qadimgi qishloqlar hududi ancha kengayadi, bir xonali guvala uylar o ‘rnida xom g ‘ishtdan yasalgan ko‘p xonali uylar paydo boMadi. Ayrim uylarda oilaviy e ’tiqod joyi— dumaloq shaklda ishlangan altar (olovxona) boMgan. K o‘p xonali xovlilar oraligMda tor ko‘chalar va m aydonlar shakllangan. Qishloqning ikkita joyida 64 ibodatxona boMgan. Ibodatxonalam ing devorlari boshqa uylardan farqli ravishda qizil rangda bo‘yalgan va ulam ing qoq o ‘rtasida mehrob joylashgan. Bu sarazm liklaming olovga sigMnish e ’tiqodi mavjud boMganligini ko‘rsatadi. Qishloqdan toshdan ishlangan tarozi toshlari, to ‘qim achilik dastgohining qismlari, eshik osti toshlari, urchuq toshlari, misdan ishlangan pichoqlar, xanjarlar, qarmoqlar, igna va bigizlar topilgan. 0 ‘zbekiston hududida Amudaryoning quyi oqim ida joylashgan eneolit davri yodgorliklarini S.P. Tolstov, quyi Zarafshon hudud- larini Ya.GM G ‘ulomov, A. Asqarov, 0 ‘. Islomovlar tadqiq qilishgan. 0 ‘rta Osiyoning shimoliy va markaziy hududlaridagi qabilalar metall bilan mil. avv. Ill ming yilliklar oxiri va II ming yilliklarning boshlarida birinchi bor tanishishgan. Bu hududlardagi eneolit davri makonlari qalin madaniy qatlamga ega boMmagan, ular qisqa muddatli m akonlar tipidagi qishloqlar boMgan. Shunday makonlar Zarafshonning quyi oqimida ^Kaptar ko‘li va Katta Tuzkon-35 mavzelari atrofining 4 ta joyidan eneolit davri makon lari topilgan. Bu yodgorliklar 1960 yillarning boshlarida A.Asqarov va O M slom ovlar tomonidan o ‘rganilgan. Bu joylardan miloddan avvalgi I I I- II ming yillikning chegarasida iste’qomat qilgan eneolit davri urug‘ jam oalarining kulbalari qoldiqlari topilgan. Moddiy buyum lar - yorg‘uchoqlar, o ‘roq, pichoq qadamalari, mis mehnat qurollarining siniqlari taqir va qum ustida sochilib yotgan. Eneolit makonlari Buxoro viloyatining Lavlakon, Beshbuloq va Zamonbobo I makonlaridan ham topilgan. 0 ‘zbekistonda eneolit davri manzilgohlari kam o ‘rganiIgan. Lekin mavjud arxeologik manbalar asosida eneolit davrining ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish yoMlarini aniqlab olish mumkin. Bu davrda 0 ‘zbekistonning shimoliy hududlarida hali neolit davri jam oalari, y a’ni Kaltaminor madaniyati jam oasi yashab kelardi. Lekin ularning janubiy hududlar bilan aloqasi ulam ing iqtisodiy hayotlariga o ‘zgarishlar olib keldi. Jumladan, 3 ming yillikning oxirlarida metall bilan tanishdilar, ilk chorvachilik va dehqonchilik xo‘jaliklari paydo boMa boshladi. Bu ° ‘zgarishlar 0 ‘zbekiston hududida bronza davrida ijtimoiy - iqtisodiy hayotni jadal rivojlanishiga asos yaratdi. Download 6,16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling