N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a
Mavzuni mustahkamlovchi savollar
Download 6,16 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Neolit davrining asosiy xususiyatlari
- 2-§. Eneolit davri yodgorliklari
Mavzuni mustahkamlovchi savollar:
1. N eolit davri yodgorliklarini sanang. 2. Kaltam inor madaniyati necha bosqichda rivojlangan? 3. N eolit davri yutuqlari nimalardan iborat? 4. Uchtutdagi neolit davri shaxtalari haqida m a’lumot bering? 5. Ishlab chiqaruvchi x o ‘jalik va uning mohiyati nima? 6. Joytun madaniyati qaysi hududda shakllangan? 7. Xisor madaniyati xususiyatlarini tushuntirib bering? 8. M arkaziy Farg‘ona yodgorliklarining o ‘ziga xos jihatlari nimalardan iborat? Y odda tuting! Neolit davrining asosiy xususiyatlari ■ M iloddan avvalgi VI ming yillikdan IV ming yillikkacha davom qiladi. ■ Dehqonchilik va chorvachilik vujudga kelgan. ■ Kulolchilik, to'quvchilik, zargarlik paydo bo'lgan. ■ Tosh qurollarini silliqlash, parmalash uslublari vujudga kelgan. ■ Odam lar o ‘troq hayot tarziga o ‘tganlar. ■ Ishlab chiqaruvchi xo‘jalikka o ‘tilgan. ■ Boltalar ixtjro qilingan. ■ M akrolit qurollar keng tarqalgan. ■ Juft oila vujudga kelgan. 2-§. Eneolit davri yodgorliklari Neolitdan keyingi davr eneolit deb ataladi. Lotincha «acneus»- nus va yunoncha «litos»-tosh so‘zlaridan olingan boMib, mis— tosh davri m a’nosini angiatadi. Eneolit miloddan avvalgi IV— III ming yilliklarni o ‘z ichiga oladi. K o‘pgina hududlarda neolit davri jam oalari bilan bir vaqtda hukm ron b o ‘lgan. M isning k ashf etilishi va undan mehnat qurollari yasashning ixtiro qilinishi haqida fanda 2 xil fikr mavjud. B a’zi olimlar mis dastlab bir joyda k ash f qilinib, keyinchalik shu erdan boshqa joylarga tarqalgan degan fikrni ilgari suradilar. Ular o ‘z fikrlami janubi-g‘arbiy Erondagi Chatal-Uyuk va Cheyyunyu tepaliklaridan mil.avv. V1II-VII ming yilliklarga oid misdan ishlangan taqinchoqlarning topilishi bilan isbotlaydilar. B a’zi olim lar esa, mis va unga ishlov berish uslublari har bir hudud aholisining o ‘zlari k ash f etganlar deb ko‘rsatadilar. Olim lar tomonidan misga ishlov berishning 4 bosqichi aniqlangan: 1-bosqichda misga sovuq holda ishlov berilgan. Mis qizil rangda boMganligi sababli, dastlab undan turli taqinchoqlar yasaganlar. 2-bosqichda - m isga olov orqali ishlov berib, undan turli mehnat qurollarini yasaganlar. M isning olovda erish xususiyati tasoddifan topilgan. 3-bosqichda rudadan misni ajratib olish usuli kashf etilgan. 4-bosqichda mis bilan qalayning aralashmasidan qattiq metall, y a’ni bronza k ashf etilgan. Mis Sharqiy Eron hududida mil.avv. VII ming yilliklarda, Ikki daryo oraligM va Hindistonda mil.avv. VI ming yilliklarda, M isr va Bolkon yarim orolida mil.avv. V m ing yilliklarda, Sharqiy Evropa va qadimgi Amerika hududlarida mil.avv. IV ming yilliklarda, Janubiy Am erikada mil.avv. I ming yilliklarda k ashf etilgan. M isning erish xususiyati undan ancha kech ixtiro qilingan. Bu yaqin Sharqda, Janubiy Turkm aniston hududlarida mil. avv. IV ming yilliklarda, Evropa, Xitoy , 0 ‘zbekiston hududlarida mil.avv. III-II ming yilliklarda sodir boMgan. B.A.Kuftin va V.M. M assonning janubiy Turkmanistonda olib borgan arxeologik tadqiqotlari asosida eneolit davrining rivojlanish bosqichlarini aniqladilar va eneolit davri rivojlanishi ilk, oM'ta, so‘nggi bosqichlarga boMdilar. Ular tadqiqoti natijasiga koM'a, Nom ozgoh- 1-ilk eneolit davriga, N a m o z g o h -2 -o ‘rta eneolit davriga , N am ozgoh-3-so‘nggi eneolit davriga xosdir. Eneolit davrida sug'orm a dehqonchilik va xonaki chorvachilik ibtidoiy xo'jalikning asosini tashkil etgan. Eneolit davri iqlim sharoiti hozirgi davrdan ancha farq qilgan. YogMngarchilik ko‘p boMgan. T og‘ oldi soylari, daryolar sersuv boMib, ular choM zonalarining ichkarisigacha kirib borganlar. Eneolit 62 jam oalari shu suv etaklarida o ‘zlariga m anzilgohlar qurib, yangi erlami o ‘zlashtirganlar. Eneolitning ilk bosqichida aholi bir-biriga zich qilib qurilgan bir xonali uylardan iborat qishloqlarda istiqomat qilganlar. U ylar tor, kvadrat shaklida xom g‘ishtdan qurilgan bo‘lib, xona devorlari somonli loy bilan suvalgan. 0 ‘rta bosqichida esa qishloqlam ing markaziy qismi mudofaa devori bilan o ‘ralib, ko‘p xonali uylar ham uchraydi. Ulam ing orasida doira shaklidagi xonalar ham bo‘lib, tadqiqotchilar fikricha, bu ibodatxona bo‘lib, ular bu erda olovga sig‘inishgan. Eneolitning so‘nggi bosqichida qishloqlar hududi kengayadi va ko‘p xonali uylaming soni oshadi. Ularda dahlizlar va hovlilar vujudga keladi. Hovlilami birlashtiruvchi tor ko‘chalar rasmiylashgan va ularning hammasi qishloqning markazidagi maydonga chiqqan. Har bir uyda xo‘jalik kom pleksi-om borxonalari boMgan. S o‘nggi bosqichda qishloqlar yiriklashib, shaharlar qiyofasiga o ‘ta boshlagan. Shu jihatini inobatga plib, arxeologlar uni shahar- largacha (protogorod) boMgan davr madaniyati belgilari deb hisob- laydilar. Eneolit davrida mehnat qurollari asosan, toshdan, hayvon suyaklaridan va qisman misdan yasalgan. Mis m ehnat qurollari mavjud boMganligi eng qadimgi mehnat qurollarini kimyoviy tahlil qilish asosida isbotlandi. Dastlabki mis qurollar so f misdan yasalgan. Odamlar dastlab misni toshning bir turi deb, sovuq holda ishlov berganlar. Miloddan avvalgi IV ming yilliklardagina uning olovda erish xususiyati kashf etilgan. Mis qurollari mehnat unumdorligini oshirgan, lekin mis tabiatda kam uchraganligi va tannarxi qimmat boMganligi sababli, u tosh qurollarni siqib chiqara olmagan. Shuningdek, uning boshqa metallarga nisbatan yumshoqligi va egiluchanlik xususiyati, ulardan hamma hududlarda bir xil foydalanishga imkon bermagan. Eneolit davridagi mehnat qurollari asosan dehqonchilik xo‘jaligi bilan bogMiq edi. Bu qurollar chaqmoqtoshdan ishlangan qistirma o ‘roq, pichoq, o ‘roq randa, qirgMch, bigiz, yorg‘uchoq, ketmoncha va boshqalar boMgan. Misdan bigiz, igna, to ‘g‘nagMch, bolta, pichoq, nayza, kurakchalar va turli taqinchoqlar yasaganlar. Eneolit davrining ilk va o ‘rta bosqichida sopol loyiga maydalab ezilgan somon qo‘shib idish yasalgan. Bu sopol buyumlar qalin va m o‘rt boMib, tagi yassi boMgan. Sopol idishlar sargMsh, och sariq, 63 och qizil va qizil angob bilan bo‘yalib, qora mineral rang bilan sodda geom etrik naqsh berilgan. So‘nggi bosqichida esa sopol idishlar yasashda katta o'zgarishlar yuz beradi. Birinchidan, sopol buyum lar sifati yaxshilanadi, y a’ni loyga gips aralashtiriladi. Natijada sopol buyum lar jarangli va mustahkam b o ‘ldi. Ikkinchidan, b a’zi sopol idishlarda 3 tadan oyoq paydo bo‘ldi. Uchinchidan, sopol buyumlar naqshi murakkablashib, jim jim ador bo‘ldi va hayvon, parrandalarning rasmini solish odat tusiga kirdi. Sopol idishlar turi ko‘paygan. Download 6,16 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling