N a m a n c a n d a V l at universitkti viaxkamon q o d I r j o n o d I i j o n o V i c h d I n s h u n o s L i k

O’rta er denglzi xavzalari dinlari; yunon, rim, ellin______________
Qadimiy Yaqin va O’rta Sharq dinlari; misr, shumer, akkad, somiy
islomgacha bo’lgan arab dinlari____________________________ _
Yaqin va O’rta sharq payg’ambarli dinlar; zardusbtiylik,
yaxudiylik, xristianlik, islom___________________________________
Xindiston dinlari; Vedalar, Xinduizm, Buddizm, Jaynizm 
Sharqiy va Janubi Sbarqiy Osiyo dinlari; Buddizm, Xitoy dinlari,
Koreya va Yaponiya dinlari____________________________________
Amerika xindulari dinlari; toltek, atstek, ink, mayyalar____________
Etnik tasnif; urug’ qabila dinlari, millat dinlari, jaxon dinlari________
Eng qadimgi dinlar tabiat kuchlarini ilohiylashtirish asosida kelib 
chiqqan bo’lib, ularda xudolar, payg’ambarlar, ilohiy rivoyatlar 
shakllangan emas edi. Lekin boshidanoq o’sha dinlarda tabiatdagi 
hayvonlarni, o’simliklami, ayrim daryo-lar, tog’lar, osmon jismlari, 
avlodlar ruhini ilohiylash-tirish, ularga bag’ishlangan turli marosimlar 
mavjud bo’lgan.
O’sha davrda totemizm, animizm, fetishizm, zardo’shtiy- 
otashparastlik, magiya (sehrgarlik) dinlari kelib chiqqan.
9

---

TOTEM1ZM - Shimoliy Amerikada yashovchi Ojibva qabilasiga 
mansub aikonginlar tilidan olingan bo ’lib “uning urug’i” m a’nosini 
bildiradi. Totem atamasi 1791 yil Dj. Long tomonidan ilmiy muomilaga 
kiritilgan. XIX-XX asrlarga kelib Dj Mak Lenan, Robertson Smit 
Frezerlar tomonidan keng tadqiq qilingan. Bugungi kunda e’tiqodning 
ushbu shakli Avstraliyada, Xindistonda va Afrikaning bir qator 
hududlarida keng tarqalgan. Etnograf olim A. Zolotarevning tarificha 
“totemizm - qarindoshlik munosabatlarining diniy anglashning dastlabki 
shaklidir”
M a’lumki, odamlar tirikchiligi ibtidoiy jamiyatda dastlabki 
davrlarda tabiatda mavjud bo’lgan o ’simliklarga va yow oyi hayvonlami 
ovlab ist’emol qilishga bog’liq edi. Ovchilar eng ko’p ovlagan hayvon 
yoki qushlami, jonivorlarni alohida hurmat qilganlar. Asta-sekin 
odamlar o ’z urug’-avlodlari ana shunday hayvonlar bilan qon-qarindosh 
bo’lgan, hatto shu hayvonlardan kelib chiqqanmiz deb, o ’ylaganlar.
Totem hisoblangan hayvon yoki o ’simlik odamlar urug’ining 
homiysi deb, totemning “yordamiga” ko’z tikkanlar, raqs sehri bilan, 
ba’zan esa marosimlar qilish yo’li bilan totemga ta’sir qilish mumkin 
deb tasaw u r qilganlar. Masalan, maxsus marosimda totem hisoblangan 
huyvonni so’yib, uning qoni va go’shtidan tabarruk va muqaddas taom
10

---

sifatida iste’-mol etishgan. Bundan asosiy maksad totem bilan qon- 
qarindoshlikni yanada mustahkamlash bo ’lgan.