N atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov


Download 0.66 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/6
Sana08.01.2022
Hajmi0.66 Mb.
#254104
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
xrpt xhtt5d2f0c7kreri38tx3palx5j3har5hancefhdheozi78b5ryv9y9vsim1i5ur69t0d3dl7sa

haqida maktublar» asarida Sho‘rolar tuzumining «… jiddiy xatolari 

bor, bir kun kelib, u bir baxtsizlikka sabab bo‘ladi. Bu shunday 


 

5

xatoki, maorif ishlari bir andozada yuritilmoqda, biroq andozaga 



solingan inson mohiyati barqaror bo‘lmaydi. Insonning aqli biqiq 

muhit ichra bandi etilsa, borib-borib zavol topadi yoki odam bolasi 

muruvvatli qo‘g‘irchog‘dek bo‘lib qoladi»

1

, deb yozgan edi. Oradan  



vaqt ko‘p o‘tmay, buyuk hind mutafakkirining sotsializm barpo bo‘lishi 

ham, barbod bo‘lishi ham, ayni shu narsaga, ya’ni shaxsning ta’lim-

tarbiyasi bir andozaga solinib, qo‘g‘irchoqqa aylantirilishiga borib 

taqalishi to‘g‘risidagi yuqoridagi fikrlari o‘z tasdig‘ini topdi. 

Eng avvalo, milliy pedagogika tarixi fani rivojlanishiga yana bir 

ishonchli dalil shundaki, u avtoritarizmdan, ya’ni bir xillikdan, 

yuqoridan ko‘rsatma berilishidan qutulganligidir. Hozirgi kunda 

respublika oliy o‘quv yurtlari o‘ndan ziyod o‘quv rejasi asosida ish olib 

borayotganligi, gimnaziya, akademik litsey, kasb-hunar kollejlari 

yo‘nalishidagi ta’lim muassasalarida, zamonaviy pedagogik 

texnologiyalar asosida o‘qitishning keng joriy qilinishi: integratsion 

ta’limning yo‘lga qo‘yilganligi va h.k., pedagogika tarixi fani, nazariyasi 

va amaliyotida demokratik jarayonlarning amalga oshirilayotganligidan 

dalolat beradi. Huquqiy egalik nuqtayi nazaridan ham xilma-xil nodavlat 

o‘quv-tarbiya muassasalari tashkil etilib, ularda mutlaqo zamonaviy 

ta’lim metodlaridan foydalanilayotganligi milliy pedagogika tarixi 

sog‘lomlashganligi nishonasidir. Yangi pedagogik tafakkurning o‘ziga 

xos tomoni–uning to‘la-to‘kis milliy asoslarga tayana boshlaganidir. 

Milliy pedagogikaning sifatlaridan yana biri uning 

insonparvarlashganligidir. Yaqin o‘tmishda ta’lim-tarbiya tizimlari 

uchun ham, pedagogika uchun ham talabaning o‘zi emas, balki u 

egallaydigan bilim muhim sanalardi. 

Ta’lim-tarbiyaning insonparvarlashuvi, barcha pedagogik 

qarashlar markazida tarbiyalanuvchining shaxs-sifatida shakllanishini, 

talaba va o‘qituvchi, tarbiyachi-tarbiyalanuvchi munosabatlarining 

tubdan o‘zgarishini, jamiyatning insonlar hayoti va sog‘lig‘i, ularning 

huquqlari, milliy va jahon ta’lim tizimi tajribalari asosida shaxs 

taraqqiyoti, umuminsoniy qadriyatlar, ta’lim olish va o‘quv 

muassasasining turini erkin ravishda tanlash, alohida o‘z imkoniyatlari 

va qobiliyatiga asosan xo‘jalik yuritish va tadbirkorlik bilan 

shug‘ullanish mustaqilligi va tashabbusiga, malaka va ko‘nikmasiga ega 

bo‘lishni taqozo etadi.  

                                                 

1

 Qarang: M.Mullajonov. Yangicha tafakkur va milliy pedagogikaning shakllanishi. // Iqtisodiyot va ta’lim,       



2000-yil 1-son, 41-bet. 


 

6

Shu boisdan talabalarni pedagogik merosimiz va umuminsoniy 



qadriyatlar ruhida tarbiyalash milliy pedagogikaning eng muhim 

xususiyatlaridan biri bo‘lib qoldi. Zero, ta’lim-tarbiya jarayonida har bir 

talaba shaxsining o‘zi ta’lim olish yoki tarbiyalanishga intiladigan ruhiy 

holat yaratilishi muhimdir. Milliy pedagogika tarixining bugungi 

kundagi dolzarb vazifalaridan biri–respublikada yashovchi turli millat va 

ellatlarning orzu-istaklariga monand ta’lim-tarbiyaning ham nazariy

ham amaliy muammolarini pedagogik merosimiz va milliy qadriyatlar 

asosida to‘g‘ri hal etib, berishdan iboratdir. Jamiyat taraqqiyoti tarixi 

shuni isbotlaydiki, jamiyat a’zolarining ta’lim darajasi qanchalik yuqori 

bo‘lsa, ijtimoiy-iqtisodiy rivoji ham, inson ma’naviy-madaniy 

taraqqiyotining rivoji ham, uning ko‘p tillik, ko‘p millatlilik, tolerantlik, 

ya’ni bag‘rikengligi ham shunchalar yuqori bo‘ladi. Buning uchun 

yoshlarimiz dunyoqarashini o‘zgartirish, ularning bilim va 

ma’naviyatlarini jahon andozalari darajasiga ko‘tarish zarur. Bunday 

murakkab ijtimoiy pedagogik-psixologik vazifani hal etishda boshqa 

fanlar qatori ilmiy-nazariy va amaliy asosga qurilgan umumiy 

pedagogika fanining tutgan o‘rni yuqoridir. 

Oliy o‘quv yurtlarida «Umumiy pedagogika» fanining o‘qitilishi 

talabalarni ko‘nikma va malakalar bilan qurollantiradi, kasbiy bilim 

qobiliyatlarini shakllantiradi. Ularning ilmiy dunyoqarashlarini tarkib 

toptiradi. Shuningdek, talabalarda axloqiy, estetik, aqliy fazilatlarni 

shakllantirish bilan birga ularda tejamkorlik, mehnatsevarlik, 

ishbilarmonlik, tavakkalchilik kabi oliy sifatlarni rivojlantiradi. Tarbiya 

vositasida shaxsda insonlarga xos bo‘lgan ko‘nikmalar shakllanadi, 

uning hali o‘rganilmagan tomonlari, qiziqishlari aniqlanib 

rivojlantiriladi. 

Shu nuqtayi nazardan qaraganda, oliy ta’lim tizimida bo‘lajak 

mutaxassisliklarda «Umumiy pedagogika» fanining o‘qitilishi 

talabalarda o‘z fanlariga bo‘lgan qiziqishni yanada orttiradi. Ularning 

fanlarni chuqur o‘zlashtirish, o‘tilayotgan mavzularning mazmun 

mohiyatini ongli tushunishga xizmat qiladi. Talabalar «Umumiy 

pedagogika» fanini o‘zlashtirish davomida o‘quv jarayoniga umuman 

boshqacha mas’uliyat bilan yondashdilar, talaba va o‘qituvchi 

muloqotlarida o‘zgarishlar ro‘y beradi. Hozir o‘qituvchilarning 

talabalarga o‘z ustunligini namoyish qilish va shu asosda talabalar 

ustidan o‘z hukmini o‘tkazish illatlariga chek qo‘yilmoqda. Talabalar 

o‘z haq-huquqlari, o‘qituvchi-talaba munosabatidagi o‘z o‘rinlarini 

anglab bormoqdalar. Muhimi shuki, iqtisodiy fanlarni o‘zlashtirish 




 

7

ko‘rsatkichlari avvalgi yillarga nisbatan sezilarli darajada ko‘tarildi. 



O‘qish jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni keng qo‘llash 

quyidagi natijalarni beradi: 

– o‘qitishning ilmiyligi oshadi. Bilim berishda ilmiylikka erishish 

uchun avvalo o‘qitish jarayonida fan-texnikaning so‘nggi yutuq va 

kashfiyotlaridan foydalanish, o‘quv fanlari ilm-fan asosida yaratilishi, 

talabalarni ilmiy tadqiqot usullari bilan tanishtirib borishi lozim. Bu 

talabalarda turli fan-texnika yangiliklariga obyektiv tarzda yondashish 

ko‘nikmasini shakllantiradi. Talaba ilmiy bilimlarni o‘zlashtirar ekan, 

uning fikrlash qobiliyati o‘sib, rivojlanib boradi; 

– talabalarda ijodkorlikni shakllantirish. Ijodkorlik deganda biz 

qandaydir bir buyum yoki badiiy asarning yaratilishi emas, balki har bir 

vazifaga o‘z nuqtayi nazari bo‘yicha yondashishi, bir muammo ustida 

mustaqil fikr yurita olishi, o‘qish jarayonida orttirgan barcha bilimlarini 

hayotda kechayotgan hodisalarga bog‘lay olishi va ularni tahlil qila 

olishi, o‘rganilayotgan soha bo‘yicha o‘zining yangi qarashlarini 

ifodalashini tushunishimiz lozim. Talabalarda, ayniqsa, o‘z fikrlarini 

yozma tarzda ifodalay olish qobiliyatini rivojlantirishga ahamiyat 

qaratishi zarur. Chunki, shu orqali talabalar o‘z bilimlarini to‘laroq, 

mazmunliroq ifodalaydilar; 

– o‘qish jarayonida talabalarda mustaqillikni tarbiyalash. 

Talabalar darsda o‘tilgan mavzu bilan cheklanib qolmasliklari zarur. 

Ular mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlar izlashlari, ularni 

o‘zlashtirishlari, o‘tilgan mavzu amaliyotda qanday natija berishini ham 

sinab ko‘rishlari lozim. Masalan, narx o‘zgarishining aholini sotib olish 

qobiliyatiga ta’siri. Hozirgi bozor sharoitda talabalar, ma’lumotlarni tez 

qayta ishlay olishlari lozim. Buning uchun talabalarning bilimlari keng 

qamrovli bo‘lishi, ularni chuqur anglashlariga yordam berishi, 

shuningdek, talaba mustaqil fikr yuritish ko‘nikmasiga ega bo‘lishi 

lozim. 

Yuqoridagi qobiliyatlarga ega bo‘lgan talabalar nafaqat o‘z 

mutaxassislik fanlari, balki boshqa fanlarni o‘zlashtirishda ham 

muvaffaqiyatga erishadilar. 

Talabalar umumpedagogik bilimlarni o‘zlashtirar ekanlar, uning 

muhim belgi va qoidalarini ajrata bilishlari kerak. Ularga bilimlarning 

mohiyatini ocha olish ko‘nikmasini o‘rgatish lozim, chunki o‘tilgan 

mavzular, qoidalar va ta’riflar shundagina esda qoladi va yaxshi 

o‘zlashtiriladi. O‘qituvchi talabalarda bu ko‘nikmalarni shakllantirish va 

yuzaga chiqarish maqsadida o‘qitish jarayonida keng qo‘llaniladigan 




 

8

ta’limning muammoli texnologiya usullaridan foydalanishi mumkin. 



Bunda o‘qituvchi muammoli vaziyatni yaratadi, talabalarda muammoni 

echishga qaratilgan muhokamani uyushtiradi, ular oldiga izchil savollar 

qo‘yadi, ayniqsa, zamonaviy bilimlarni berishda bu usul qo‘l keladi. 

Vaziyatni yaratishda va uni yechishda talabalarda xotirani mustah-

kamlash va mustaqil fikrlashni rivojlantirish maqsadida turli misollar

chizma, grafik va jadvallardan foydalanish mumkin. 

O‘qitishda nazariy bilimlar qanchalik qat’iy bayon etilsa, 

talabaning fikr yuritishi ham shunchalik aniq va to‘g‘ri bo‘ladi, o‘quv 

materiallarini to‘la, ongli o‘zlashtirish darajasi oshadi. Talabalar o‘qish 

jarayonida faqat nazariy bilimlarnigina o‘zlashtirish bilan cheklanib 

qolmasliklari zarur. Ular nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘lab olib 

borishlari lozim. Ta’limdagi yutuqlar nazariya bilan amaliyotning o‘zaro 

bog‘liqligiga asoslangandir. Talabalar o‘zlashtirgan bilimlarini 

amaliyotda tatbiq eta olsalar, amaliyotda ulardan foydalana olsalar, 

shundagina ular o‘z kasbining chinakam mutaxassislari bo‘la oladilar. 

Talabalar amaliyotdagi hodisalarni kuzatish va o‘rganish orqali 

qo‘shimcha bilimlarga ham ega bo‘lib boradilar. Orttirilgan bilimlarini 

nazariy bilimlar bilan uyg‘unlashtirib, yagona umumlashgan xulosaga 

keladilar. Natijada, ularda voqea va hodisalar mohiyatini anglash 

ko‘nikmasi shakllanadi.

1

 

«Umumiy pedagogika» fanining bugungi kundagi asosiy 



vazifalaridan yana biri talaba-yoshlarda milliy g‘oya va milliy mafkura 

haqida tassavurlarni shakllantirishdir. Biz insonparvar demokratik 

huquqiy davlat asosida erkin va farovon fuqarolik jamiyatini barpo qilar 

ekanmiz, avvalo shuni anglashimiz kerakki, bu maqsadlarga talaba-

yoshlarimiz faqat o‘zligini anglash orqali erisha olishi tabiiy. Zero, 

talaba-yoshlarimiz milliy g‘oya va milliy mafkura haqida aniq va chuqur 

tushunchaga ega bo‘lsagina, o‘zligini anglashi haqiqatdir. 

«Umimiy pedagogika» asoslarini o‘rganish davomida talaba-

yoshlar milliy g‘oya, milliy mafkura, milliy tuyg‘u kabi tushunchalar-

ning mazmun mohiyatini anglaydilar, vatanparvarlik va insonparvarlik 

hissi bilan to‘yinib, turli yot g‘oya va mafkuralarga qarshi o‘zlarida 

immunitetni shakllantiradilar. Ana shundan kelib chiqib ham aytishimiz 

mumkinki, bakalavr va magistrantlar tayyorlaydigan barcha oliy o‘quv 

yurtlarida «Umumiy pedagogika» fanining o‘qitilishi hozirgi paytda, 

zamon talabi va ehtiyojiga aylandi. Chunki, bizning maqsadimiz 

                                                 

1

 A.Ayubjonov. Iqtisodchi kadrlarni tayyorlashda pedagogika fanining o‘rni. //Iqtisodiyot va ta’lim, 2002-yil 3-son, 



126–129-betlar. 


 

9

yoshlarni tarbiyalab voyaga yetkazishgina emas, balki komil insonlarni 



va zamonaviy yuksak malakali mutaxassis kadrlarni tarbiyalashdir. 

Ta’kidlash joizki, zamonaviy kadrlar oldiga qo‘yilayotgan eng muhim 

vazifalardan biri–yuksak malakali mutaxassislar sifatida o‘zligini, o‘z 

qobiliyatlari, individualligi, shaxsiy fazilat hamda xislatlarini bilgan holda 

biznes va boshqaruvda jamoaning mehnatini oqilona tashkil etish va ijtimoiy 

foydali mehnatning, shuningdek, tadbirkorlikning barcha sohalarida iqtidorli 

kasb sohibi sifatida faoliyat ko‘rsatishdir. Bu o‘rinda inson shaxs fe’l-atvori, 

xarakteri va ruhiyati bilan bog‘liq qonuniyatlarni o‘rganuvchi «Umumiy 

pedagogika» va «Umumiy psixologiya» fanlarining o‘rni va roli benihoyat 

kattadir. Chunki shaxs o‘z qobiliyati, iqtidori, layoqati, tafakkuri, diqqati, 

e’tiqodi, xarakteri, temperamenti, muomala va muloqoti xususiyatlarini bilib, 

uni to‘g‘ri yo‘naltira olsa, o‘zi va o‘zgalar ruhiyatiga befarq bo‘lmaslikka, o‘z 

layoqatini o‘stirishning elementar vositalaridan boxabar bo‘lishga yordam 

beradi. Buning uchun har bir shaxs «Umumiy pedagogika» va «Umumiy 

psixologiya» fanlari asoslaridan xabardor bo‘lishi kerak, albatta. Shundagina 

o‘z-o‘zini va o‘zgalarni anglashi, turli vaziyatlar va guruhlarda muomala 

qilishi, erkin va mustaqil fikrlash qonuniyatlarini bilishi orqali biznes va 

boshqaruvda katta muvaffaqiyatlarga erishishi mumkin. 



Mualliflar mazkur «Umumiy pedagogika» o‘quv qo‘llanma-

sining I kitobi bo‘yicha bildirilgan barcha tanqidiy mulohaza va 

takliflarni minnatdorchilik bilan qabul qiladilar. 

 


Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi 

https://kitobxon.com/oz/asar/615

 saytida.

Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси 

https://kitobxon.com/uz/asar/615

 сайтида.

Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно найти на сайте

https://kitobxon.com/ru/asar/615



Download 0.66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling