N izo m iy n o m id a g I to sh k ent davlat pedagogika universiteti psixologiya tarixi

18

---

5 -
m a v z u
: M
a r k a z i y
O
s i y o d a
 
p s i x o l o g i k
t a
’
l i m o t l a r n i n g
 
r i v o j l a n i s h i
Reja:
1. A rab bosqinchiligi davrida s o ’nggi fa lsa fiy psixologik tu'lim ot
2. X IV asr dagi s o ’n ggi diniy fa ls a fiy y o ’nalishlar
K alit s o ’zlar: mutakkalHm, mutazzaliy, sufizm
VII 
asming oxirlarida Movar aunnahr xalqlari asta-sekin arab xalifaligi 
qaram og’iga o ’ta boshlaydi. Islomning har jihatdan mustahkam joriy etilishi esa 
asosan IX asrning I choragida boshlangan. Shuning uchun ham Movaraunnahr 
allomalari arab musulmon madaniyati bilan faqat IX asrning boshidan tanisha 
boshlaganlar. Chunonchi, M uham mad al-Xorazmiy va Ahmad al-Farg’oniy 
Bag'dod akademiyasi «Dorul hikma»ga IX asrning 16-20 yillarida kelganlar. Shu 
vaqtdan boshlab O ’rta Osiyo fani, falsafasi, adabiyoti va madaniyati tarkibida 
mustahkam bosqich sifatida, y a ’ni o ’rta Osiyo mahalliy madaniyatining yangi 
bosqichi sifatida shakllana boshlagan edi. Demak, arab madaniyati va islomning 
o ’rta Osiyo xalqlari madaniyatiga, ruhiyatiga ta ’siri haqida ham xuddi mana shu 
vaqtdan boshlab gapirish mumkin.
Islomning O ’rta Osiyo xalqlari ruhiyatidagi ilmi, tafakkuri, dunyoqarashlari 
roli haqida qisqacha to ’xtalamiz.
Bu muammoni bir qancha xarakterli y o ’nalishlari bo’yicha q o ’yish mumkin. 
Bular: Movaraunnahr xalqlarining islomga qadar b o ’lgan madaniyati va unga 
islomning munosabati, bu 
xalqlar madaniyatiga 
islomning kirishi, 
keyin 
shakllangan islom ruhiyati, madaniyatining o ’ziga xos xususiyatlari. maorif, ta ’lim. 
tarbiya, dunyoviy fan lar, ilohiyot, falsafa, adabiyot, ahloqiy-huquqiy hayot va 
uning islom qoidalari asosida boshqarish, m e ’morchilik va boshqalardan iborat. 
Bularning hammasida islom ijobiy rolb o ’ynaydi. Busiz u jamiyatda o ’z o ’rnini va 
ko’p asrlar davomida kishilarning turmushi, ruhiyati va ongiga ta ’sirini saqlab qola 
olmagan b o ’lar edi. Islomning tarqalishi xalqlarning islomga qadar bo’lgan 
madaniyati. diniy mafkurasi, otashparastlik, buddiylik, mazdakiylik, moniylik bilan 
bog’liq b o ’lgan dunyoqarashlari y o ’q qilingan edi.