N. raimnazarova

e o'

a o

Bu jadvalda uchburchakning chap tomonida til oldi, lablanmagan unlilar-ni, o'ng tomonida esa til orqa, lablangan unlilar ajratilgan. Bunda faqat o unlisining lablanish­lablanmaslik darajasi e'tiborga olinishi lozim.

Til oldi yoki old qator unlilari (i, e, a)ni talaffuz qilishda tilning uchki qismi biroz old tomonga harakat qilib, lablar har uchala unlini hosil qilishda deyarli bir xil vaziyatda bo'ladi, bu unlilarning hosil bo'lishida lablarning ishtiroki sezilmaydi, lablanmaydi.

Til orqa yoki orqa qator unlilari (u, o', o)ni talaffuz qilishda til biroz orqaga tortilib, bu unlilardan u va o' fonemalarini hosil qilishda lablar ishtiroki seziladi, lablar oldinga cho'zilib, torayadi. Bu unlilar lablanish hodisasiga uchraydi, o unlisini talaffuz qilishda esa labning vaziyat deyarli i, e, a unlilari holatida bo'ladi, shuning uchun bu unli lablanmagan yoki yarim lablangan sanaladi.

Tilning vertikal (yuqori va quyi) harakati va og'izning ochilish darajasiga ko'ra ham i va u unlisini hosil qilishda til biroz yuqoriga ko'tarilib, og'iz tor ochilsa, a va o unlilari talaffuzida, aksincha, til quyi tomonga harakat qilib, og'iz keng ochiladi.

Unli fonemalarning ana shu tavsifiga ko'ra ularni quyidagicha tahlil qilish mumkin:

I – yuqori ko'tarilish, tor, lablanmagan old qator unli;

E – o'rta ko'tarilish, o'rta­keng, lablanmagan old qator unli;