N. U. Arabov I f. d, professor

Internet marketing kompleksining asosiy elementlari
Elektron marketingda 4P marketing kompleksining element- lari (Product, Price, Promotion, Place) va marketing munosa- batlarining umumiy modeli qo‘llaniladi. Biroq, har bir element o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Internet bu nafaqat yangi savdo kanali yoki marketing kommunikatsiyalari, balki real, mavjud bo‘lgan mahsulotlar bilan bir qatorda raqamli axborot mahsulotlari taqdim etiladigan yangi bozor.
Mahsulot (Product) - bu Internet orqali sotiladigan narsa bo‘lib munosib sifatga ega bo‘lishi kerak. U nafaqat boshqa say- tlar, balki an’anaviy do‘konlar bilan ham raqobatlashadi.
Narx (Price) - xarajatlarni tejash tufayli Internetdagi narx oddiy do‘kondagi narxdan past ekanligi odatiy bo‘lib qolaybdi.
Oldinga siljish (Promotion) - bu Internetda ham saytni ham mahsulotni oldinga siljish bo‘yicha tadbirlar majmui. Bu juda katta vositalarni o‘z ichiga oladi (qidiruv tizimini oldinga siljish, kontekstli reklama, bannerli reklama, elektron pochta marketingi, affiliativ marketing (reklama beruvchi va web-master sherigi o‘rtasidagi hamkorlik orqali passiv daromad olishga imkon beradigan faoliyat turi), virusli marketing, yashirin marketing, interfaol reklama, bloglar va boshqalar).
Savdo joyi (Place) - savdo nuqtasi, ya’ni sayt. Grafik dizayni ham, saytning erganomikasi ham katta rol o‘ynaydi. Yuklab olish tezligiga, to‘lov tizimlari bilan ishlashga, etkazib berish shartlariga, sotishdan oldin, davomida va undan keyin mijozlar bi- lan ishlashga e’tibor qaratish lozim.
Internetning muhim xususiyati - bu marketing elementlarin- ing integratsiyasi. An’anaviy marketing kompleksini (4P) inter- net-loyihaga ajratish qiyin. Masalan, web-sayt dizayni va navi- gatsiya to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketing kompleksining to‘rtala elementiga qo‘llaniladi.
Marketing kompleksi elementlarini integratsiya (birlash- tirish) dan tashqari, elektron bozor konvergentsiya jarayoni bilan ajralib turadi.
Konvergensiya - ilgari turli xil bozorlarga tegishli bo‘lgan tovarlar va xizmatlarni bitta bozorga olib boradigan jarayon.
Natijada deyarli barcha raqamli mahsulotlar bir-biri bilan raqobatlashadi.
Aslida, yaqinlashuv jarayoni 4 ta asosiy variantda mavjud:

1. 
   Mahsulotlarning konvergentsiyasi. Audioyozuvlar, vizual mahsulotlar, jurnal maqolalari elektron bozorda raqamli formatda mavjud, xuddi shu dasturiy mahsulotlar tomonidan qayta ishlani- shi mumkin. Agar mahsulot ham jismoniy, ham raqamli shaklda mavjud bo‘lsa, konvergentsiya formatlardan birini yo‘q qilishga olib kelishi mumkin. Masalan, elektron kutubxona kataloglarini joriy etish asta-sekin an’anaviy qog‘oz kataloglarni almashtir- moqda
   
2. 
   Jarayonlarning konvergentsiyasi. Bir xil jarayon ilgari turli xil jarayonlar tomonidan bajarilgan turli funksiyalarni amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Bunga misol iste’molchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash va ulardan foydalanishdir. Axborot turli yo‘llar bilan to‘planishi mumkin, ammo keyin dar- hol bir nechta funktsiyalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi - yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, ularning xususiyatlarini iste’molchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirish, to- varlarni sotish va sotish, ularni narxlash.Natijada ishlab chiqarish, marketing, sotish, iste’mol qilish va sotishdan keyingi xizmatlar iste’molchilar qiymatini yaratishning yagona jarayoniga birlashadi.Ushbu jarayonni endi alohida bosqichlarga bo‘lish mumkin emas, bir nechta jarayonlar nafaqat doimiy, balki parallel ravishda ham amalga oshiriladi.Bu elektron biznes nafaqat muqobil kanal, balki yangi bozor ekanligi foydasiga muhim da- lildir.
   
3. 
   Infratuzilmaning konvergensiyasi. Bunga ilgari har biri o‘z tarmog‘ida monopoliyadan imtiyozga ega bo‘lgan telefon kompaniyalari, kabel tizimlari operatorlari, sputnik antennalari, raqobatchilariga aylanishiga olib keldi. Bunday konvergensiya (yaqinlashish) turli tashkilotlarni yagona soliqqa tortish muammo- sini keltirib chiqaradi.
   
4.