N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

1.2.Qatlam bosimi 
Neft va gaz koni qatlamlari g‘ovak muhitda shimilgan neft, suv va gaz 
ma‘lum bosim ostida bo‘ladi, bu bosimni qatlam bosimi deb ataymiz. Boshlang‘ich 
qatlam bosimi, neft va gaz uyumining yotish chuqurligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Boshlang‘ich qatlam bosimi umumiy ko‘rinishda quyidagicha ifodalash mumkin 
(1.1) 
P
bosh.qat
–uyumning belgilangan nuqtasidagi boshlang‘ich qatlam bosimi, N/m
2
; 
a-qatlam bosimining gidrostatik bosimidan chetlanishini hisobga oluvchi koeffitsient; 
H-quduq yoki uyumning yotish chuqurligi, m da; 
Ρ-qatlam sharoitidagi suyuqlikning zichligi, kg/m
3
da; 
g-og‘irlik kuchi tezlanishi, m
2
/sek. 
Ko‘p sonli tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, har xil konda α kattalik 0,8 dan 1,2 va 
undan ortiq o‘zgaradi. α=1 teng bo‘lsa qatlam har tomondan o‘tkazmas tog‘ jinslari 
bilan chegaralangan. Qatlam bosimini chuqurlik manometrlari bilan o‘lchanadi. Agar 
quvur ortki qismidagi suyuqlikni boshmoqqacha siqib turuvchi gaz mavjud bo‘lsa, 
unda qatlam bosimini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin 

---

9 
(1.2) 
bu yerda p
x
–halqali qismdagi bosim, N/m
2
; 
e=2,718…; 
ρ
g
-gazning havoga nisbatan zichligi; 
L-ko‘taruvchi quvur uzunligi, m da; 
z-gazning siqiluvchanlik koeffitsiyenti; 
T
o‘r
– halqali qismdagi gazning o‘rtacha harorati, K. 
Agar ko‘taruvchi quvur filtrning o‘rtasidan ΔH oraliqdan yuqoriroq 
o‘rnatilgan bo‘lsa, hisoblangan bosimga yetmay qolgan bosimni qo‘shish talab 
qilinadi. 
ΔP=10
4
ΔHρg. (1.3) 
Qatlamning turli nuqtalarida bosim bir xil bo‘lmaydi. Shuning uchun biron bir 
gorizontal tekislikda o‘lchanadigan keltirilgan bosim tushunchasidan foydalaniladi. 
1.1-rasm. Qiya qatlam sxemasi: 
1- qatlamning suvga to‗yingan qismi; 2 – boshlang‗ich chegarasi; 3 – neftga 
to‗yingan qismi; 4 – keltirish tekisligi. 
Odatda keltirish tekisligi sifatida konni razvedka qilish vaqtida aniqlangan 
boshlang‘ich suvneft chegarasi olinishi mumkin. Agar quduq tubi o‘tkazuvchan 
qatlam bilan aloqada bo‗lsa, ularda bir xil keltirilgan statik bosim o‗rnatiladi.
1-quduqda (1.1-rasm) keltirilgan bosim quyidagicha ifodalanadi.
P
1
=P
q1
+ρ
n
gΔh
1 
(1.4) 

---

10 
2-quduqda keltirilgan bosim quyidagiga teng
P
2
=P
q2
+ρ
n
gΔh
2
(1.5) 
bu yerda: ρ
n
– qatlam sharoitidagi neft zichligi; g – og‘irlik kuchi tezlanishi; 
Δh
1
, Δh
2
– 1,2-quduqlar gipsometrik belgilari farqi va keltirish tekisligi. 
Agar suvneft chegarasi Δz masofaga ko‗tarilgan bo‗lsa, keltirilgan tekislik 
o‗zgarishsiz qolganda keltirilgan bosim quyidagiga teng bo‗ladi.
1-quduq uchun P
1
=P
q1
+ρngΔh
1
+ρ
s
gΔz, (1.6) 
2-quduq uchun P
2
=P
q2
+ρ
n
gΔh
1
+ρ
s
gΔz, (1.7) 
bu yerda: Δh
1
va Δh
2
- suvneft chegarasi joriy holati va quduq tubi belgisi 
farqi; ρ
s
– qatlam sharoitidagi suvning zichligi. 
Yuqorida sanab o‘tilgan bosimlardan tashqari yana haydash chizig‘i va qazib 
olish chizig‘i bosimini ham bilish kerak bo‘ladi.